Salikata acido, hidrogena salikato aŭ C6H4OHCOOH estas natura substanco eltirata el la arboŝelo de la blanka saliko, kemie identigata kiel unuhidrokso-benzoata acido, ia tipo de fenolata acido kaj iu beta hidrokso-acido.[1] Ĝi estas senkolora, senodora, kristala substanco, vaste uzata en organikaj sintezoj kie ĝi funkcias kiel planto-hormono. Ĝi derivas ekde la metabolo de la salikino.
Krom esti grava aktiva metabolaĵo de aspirino (aŭ acetil-salikata acido) ĝi estas tre konata kiel ingredienco uzata en kontraŭ-aknaj produktoj. Saloj kaj esteroj de la salikata acido konatas kiel salikatoj. En la nomaro de la esencaj medikamentoj publikigita de Monda Organizaĵo pri Sano ĝi estas listigita kiel unu el la plej gravaj.
Medicinaj uzoj
Salikata acido konatas pro ĝia kapableco malpliigi dolorojn kaj redukti febrojn. Ĉi-medicinaj proprecoj, ĉefe kiel febro-mildiganto, estas konataj ekde antikvaj periodoj, kaj ĝi ofte uzatas kiel kontraŭ-inflama drogo. En moderna medicino, hidrogena salikato kaj ties derivaĵoj uzatas kiel konstituantoj de kelkaj produktoj kiuj pligrandigas la sangocirkuladon.
Ekzemple: la metila salikato uzatas kiel linimento por kvietigi la artikojn kaj muskoldolorojn, kaj kolina salikato estas topike uzata por mildigi dolorojn de buŝulceroj. Kiel okazas kun aliaj hidrokso-acidoj, tiel salikata acido estas grava ingredienco en multaj produktoj por haŭto-zorgadoj tiaj kiaj sebohava dermatito, akno, psoriazo, piedkaloj, harkeratozo[2], kelkaj haŭtomalsanoj, iktiozo[3], kaj verukoj.
La norma traktado kontraŭ piedkaloj estas 6% suspensiaĵo da aspirino en vazelino aplikita sur la kalo po unu horo kaj poste forigita per lavado. Salikata acido agas kiel keratoliza, veruketoliza kaj bakterihaltiga agento, igante la ĉelojn de la epidermo pli rapide ŝveli, malfermante ŝtopitajn porojn, kaj neŭtraligante la enajn bakteriojn, preventante ke la poroj ree ŝtopiĝu per kuntirante la pordiametron kaj lasante spacon por novaj ĉelkresadoj.
Pro ĝia efikeco sur la haŭtoĉeloj, hidrogena salikato uzatas en pluraj ŝampuoj por traktado kontraŭ harskvametoj. Uzo da koncentritaj solvaĵoj de salikata acido povas kaŭzi hiperpigmentigon sur netraktitaj haŭtoj por homoj kun pli malhelaj haŭtotipoj samkiel en pacientoj kiuj ordinare ne uzas sunfiltrilon kun larĝa spektro.[4] Bismuta subsalikato, salo de bismuto kaj salikata acido, estas aktiva ingredienco por stomaka mildigo kaj elmontras kontraŭ-inflaman agadon (pro la ĉeesto de la salikata acido), kiu ankaŭ agas kiel kontraŭ-acido kaj milda antibiotiko.
Historio
Hipokrato, Dioskorido, Galeno kaj Plinio la Maljuna[5] kaj aliaj sciis ke la salika ŝelo povas kvietigi dolorojn kaj redukti febrojn. Antaŭ longe ĝi estas uzata en Eŭropo kaj Ĉinio por tiaj traktadoj. Ĉi-medikamento same menciatas en la tekstoj de la Antikva Egiptio, Sumero kaj Asirio. La Ĉerokoj kaj aliaj indiĝenaj amerikanoj kutime uzadis infuzaĵon de la arboŝelo kontraŭ febro kaj aliaj medicinaj celoj. La kuraciga parto de la planto estas la interna ŝelo kaj ĝi estis uzata kiel dolormildigilo por pluraj variaĵoj de malsanoj. En 2014, arkeologoj identigis spurojn da salikata acido en fragmentoj de potaroj el la 7-a jarcento trovitaj en la oriento-centra ŝtato Koloradio.
La respektinda pastro Edward Stone (1702–1768)[6], vikario el Chipping Norton, Oksfordosiro, Anglio, konstatis, en 1763, ke la ŝelo de saliko estis efika pri febroreduktiĝo.
La aktiva ekstraktaĵo de la saliko, nomata salikino, omaĝe al la latina nomo de la blanka saliko (Salix alba), estis izolita kaj nomumita de la germana kemiisto Johann Andreas Buchner (1783-1852), en 1828. En 1826, pli granda kvanto estis izolita de Henriko Leroux, franca apotekisto[7]. Post du jaroj, Johann Buchner same izolpurigis la saman komponaĵon kaj alnomis ĝin salikino, kiu signifas saliko en la latina. En 1838, la itala kemiisto, Rafaelo Pirjo (1814-1865) sukcesis transformi la substancon en sukeron[8] krom alia komponaĵo, kiu, per oksidigo fariĝas salikata acido.
Salikata acido ankaŭ izoliĝis el la herbo Filipendula ulmaria (antaŭe klasita kiel Spiraea ulmaria) de germana esploristo, Carl Jacob Löwig (1803-1890), en 1839[9]. Kvankam ĝia ekstraktaĵo estis tre efika, ĝi same kaŭzas digestajn malordojn tiaj, kiaj stomako-iriton, hemoragion, diareon, kaj eĉ la morton kiam altdoze konsumita.
Vidu ankaŭ
Literaturo
Referencoj
