La datoj de la hungara Esperanto-movado artikolo pli detale pritraktas la movadajn eventojn en Hungario. Ĉi tiu subpaĝo apartenas al la artikolo Hungaria Esperanto-Asocio.
Klarigo
Tutlanda asocio de la hungarlandaj esperantistoj ekzistis ekde 1902, sed la fondoj ripetiĝis en 1907, 1912 kaj en 1960. Pro diversaj kialoj, sed ĉiufoje, nova asocio estis kreita, tamen eĉ ne estis demando, ke vere nova asocio formiĝus. Vere la jura statuso havas sian propran signifon kaj historion, sed troemfazo de tio estas ne pli, ol nura superfluaĵo. cetere estas fakto, ke la asocio estis en la 1950-aj jaroj en la plej malstabila jura pozicio. Tamen estis pli gravaj tiuj internaj ŝanĝoj, reorganizoj, kiujn indikis akcepton de la nova aŭ esence nova statuto, sed tiuj ŝanĝoj estis faritaj en la spirito de kontinueco de la movado (1906, 1911, 1960, 1987, 2006). La nomo-ŝanĝoj estis nur bagatelaj. Krome, ne estas senvaloraj korekti multajn erarajn datojn rilatajn al la nomŝanĝoj. La nomoj de la asocio en kronologia ordo estas jenaj:
1. Societo de Hungaraj Esperantistoj la 2-a de marto 1902 – la 24-a de aprilo 1906
2. Hungara Esperantista Asocio la 24-a de aprilo 1906 – la 25-a de majo 1911
Estas demando, kiam kaj kial paŭzis agadon de la asocio? Tia paŭzo okazis ĉiam pro premoj, eksteraj, soci-politikaj kialoj. Okazis trifoje tia funkcia paŭzo, kies kaŭzoj estis: la milita situacio inter 1916-1917, alveno de la totalisma faŝismo en 1944, fine la stalinisma diktaturo en la fruaj 1950-aj jaroj. Pri la lasta estas la plej falsaj informoj kaj miskomentoj.
En 1950 en la estraro sidis pluraj membroj de la (unusola) Partio, ili ricevis tiun ordonon, ke la estraro deklaru ĉeson de la asocio. Ili ja ne konsentis kun ĉi tiu aranĝo, sed la 6-a de aprilo 1950 dum la estrara kunsido ili devis komuniki ĉi tiun "altan intencon" al ĉiuj. En tiu aktuala politika situacio estis tio ege eksterordinara ago, kiam la prezidanteco kontraŭstaris al ordono de la partio kaj estis deklarita ne la ĉeso, sed paŭzo de la asocio. Akcepto de tiu rezolucio malsama esence ne okazis facile, ja dum la voĉdonado alvenis por jes 10, por ne 3 havis la kuraĝon, por sindeteno 2 voĉoj alvenis. Pri tio neniu zorgis, ke laŭ la statuto la prezidanteco ne havis tian agosferon, do la decido origine estis nevalida.
Do en 1950 la asocio ne ĉesis laŭjure. La rezolucio ne menciis tempodaŭron de la paŭzo, sed ĝi diris nur, ke tio estos unu jaro. La jaroj en 1951 kaj 1952 estis la plej mallumaj jaroj de stalinisma erao de Mátyás Rákosi, tiutempe oni ne kuraĝis iniciati daŭrigon de la funkciado. Baldaŭe ŝtatoficisto konstatis tion, ke la asocio ne troviĝas en la malnova adreso kaj neniu signo de la funkciado estas spertebla. Alude al tio oni forigis la asocion el la registro kiel "nekonata asocio" la 3-a de marto 1952. Serio de tiuj kontraŭleĝaj agoj ne povas esti konsiderata laŭjura eksiĝo, ĉar unuflanke ne estis ebleco apelacii, aliflanke en 1953 estis ebleco por renaskiĝo de agado de la asocio post politika ŝanĝo lige al Imre Nagy. Tamen, tio okazis nur iom post iom, dum multaj jaroj.
En 1953 kelkaj homoj trovis manierojn por daŭrigi la esperantistan agadon tiel, ke ili aliĝis al funkciado de la Mondpaca Esperanto-Movado (MEM). Estis fakto, ke el sovetia bloko neniu povis partopreni en la internacia konferenco okazinta en St. Pölten (Aŭstrio), kiu iniciatis tiun ĉi movadon en 1953, tamen kelkaj aktivuloj de la asocio dekomence korespondis kun la gvidantoj de la nova movado kaj ili agadis kiel aktivuloj de la internacia esperantista movado. Estis Lajos Márton (1921–1978) la unua, baldaŭ Dr-o Bálint Szemenyei, Pál Balkányi (1894–1977) kaj aliaj iĝis aktivuloj de MEM.
Tiel komenciĝis procezo agnoska Esperanton, rezulte sub aŭspicio de la Nacia Packonsilio povis naskiĝi organiza centro la 18-an de septembro 1955. Komenciĝanta necerteco spegulanta celojn kaj organizaĵon de la korporacio rezultis plurfojajn nomoŝanĝojn, finfine fariĝis la nomo Hungarlanda Esperanto-Konsilantaro. Ties prezidanto iĝis tiu Gyula Baghy (1891-1967), kiu estis kunprezidanto en 1950; oni elektis aktivulojn de periodo 1945–1950 al la estraro, estis co-prezidanto de la Estraro de Direktado en 1945 kaj 1950 estis aktivuloj en la periodo, sed ne elektiĝis Borbála Szerémi (1896-1984), kiu - kontraŭ sia konvinkiĝo pro partia ordono - iniciatis decidon ĉesigan en 1950. La Konsilio kun fenomena rapideco reorganizis la grupojn "dormantajn" ekde 1950 tutlande, eĉ senpermese ili disdonis anajn "kartojn" en 1957.
La organizo kune kun individuaj membroj kaj tutlanda reto estis pli forta en 1960, ol en 1950. Tial la asocio laŭjure neniam estis malpermesita, disigita kaj neniam okazis sindisigo. La asocio paralizita inter 1955-1957 laŭfakte reorganiziĝis laŭ organiza sistemo de la 1950-aj jaroj, sed sub nova nomo. Ĉi tiu organizo difinis sin movado por la ekstera publiko. Oni timis pri ekzisto de la asocio - almenaŭ komence - de proklamo de kontinua jura valido. En 1956 inspekta organo de la asocio iĝis Ministerio de Kulturo. Ekde 1957 estis ebleco rearanĝi la asocian formon, , sed ĉi tio ne okazis pro internaj konfliktoj. Esenco de la malkonsentoj estis tio, ke unuj kulpigis la laboristajn esperantistojn (iamajn MEME-membrojn) pro proklamo de rezolucio pri ĉesigo de la asocio kaj ili volis forpeli ilin el ĉiuj pozicioj. Esence nur kelkaj volis prezenti la personajn konfliktojn al politika lukto, tamen tiuj kvereloj longe prokrastis kontentigan solvon de la leĝa situacio. Cetere unuparte la laboristaj esperantistoj en 1950 rezistetis la superajn partiajn instrukciojn, aliparte en 1960 ili sukcese intervenis por agnosko de la asocio, ekzemple Borbála Szerémi sukcesis akiri apogon de vicministron György Aczél, kiu estis la plej influa membro de la Partio en kulturaj aferoj. Antaŭ la partiajn gvidantojn prezentiĝis interalie raportoj favoraj pri Esperanto-movado, sed estis ankaŭ falsaj informoj.
Sekretariejo de Centra Komitato de Hungara Socialista Laborista Partio la 26-an de julio1960 rezoluciis decidon "konfidencan strikte" pri aranĝo de situacio de Esperanto-movado. Tiu decido ordonis, ke "la movado en la estonteco funkciu en formo de tutlanda asocio" kaj la nomo estu "Tutlanda Asocio de la Hungaraj esperantistoj". Do al la tago 30-a de oktobro 1960 la Hungara Esperanto-Konsilantaro vokis kunsidon de delegitoj, la Konsilio deklaris forpason de la konsilio kaj samtempe ĝi deklaris kreiĝon de la "nova" asocio. La "nova" asocio laŭjure havis novajn membrojn, ja la malnovaj membroj devis eniri al la "nova" asocio. La reorganizo sekve ne signifis novan membrecon. La "nova" asocio heredis ankaŭ tutlandan strukturon disvastigitan fare de la Konsilio (grupojn kaj departementajn komitatojn). La prezidanto restis Julio Baghy, kies aktiva prezidanteca agado daŭris la plej longe (1955-1965) en historio de la asocio.
Tamen oni ne realigis tute plene la partian ordenon, kiel en 1950, same en 1960. Nun multaj kritikis nomon de la Asocio kaj la kunveno decidis pri nomo Hungara Esperanto-Asocio spite la partian decidon. Tio signifis, ke tiuj partianoj, kiuj konis tiu ĉi parton de la partia decido - inter ili estroj - ne strebis realigi tion, eĉ ili havis la saman starpunkton, kiel la opoziciuloj.
En 1880 Schleyer kvalifikis pri lingvoinstruistoj. György Bánfi en Hungara reĝlando estis la unua, en la mondo la dua inter la Volapuko-instruistoj.
La 19-an de marto1881 la Neue Arader Zeitung estas la unua hungarlanda ĵurnalo, kie aperis famo pri Volapuko.
En 1885 en Zagrebo aperis lernolibro de Volapuko kroate de Juraj Bauer.
En 1887 aperis la unua hungara lernolibro de Volapuko. La aŭtoro estis "Izor Gebaur", kiu estis cisterciana direktoro de ĉefgimnazio en Pécs. (En 1907 li iĝis esperantisto.)
En aprilo de 1887 volapukista asocio formiĝis en Fiume (Rijeka) kun 52 membroj, la prezidanto estis Giampaolo CARMINATI.
En 1888 16 diplomhavaj instruistoj pri Volapuko funkcias en Hungara reĝlando, krome ankaŭ 6 ĉefinstruistoj kaj 2 profesoroj. La respondaj kvantoj en la mondo: 885, 130, 50.
La 25-an de majo 1897 ĵurnaloKolozsvári Ellenzék por la unua fojo informis pri lingvoprojekto nomata Esperanto, kiun unue publikigis kuracistoLazar Markovics Zamenhof en Varsovio en la 26-a de julio 1887.
En septembro de 1897 Gábor Bálint aranĝis lingvokurson pri Esperanto en la Universitato Kolozsvár.
En 1898 en Kolozsvár aperis la unua hungarlingva lernolibro de Esperanto, kies aŭtoro estis Ábel Barabás.
En Hungara reĝlando en 1900 aperis la unua Esperanto-libro: Ŝercoj sur 200 paĝoj. Kompilita kaj eldonita de presisto Pál Lengyel en Szekszárd.
La 2-an de marto1902 estis fondita Societo de Hungaraj Esperantistoj kun 20 membroj. Ĝi celas "propagandi kaj disvastigi Esperanton, helpi esperantistojn travojaĝantajn."
En novembro de 1904 Paŭlo Lengyel kun sia presejo translokiĝis al Parizo kaj tie li daŭris eldonadon de Lingvo Internacia.
La 24-an de aprilo1906 Hungara Esperantista Societo formiĝis pere de reorganizo.
La 25-an de februaro1909 Ĝenerala Kunveno de la Asocio asertas, ke la asocio, kiu celas "disvastigi la internacian lingvon Esperanto", ne okupiĝas pri politikaj kaj religiaj temoj.
En 1909 en Zagrebo la unuaj kroatlingva lernolibro pri Esperanto aperis, la aŭtoro estis Danica Bedekovic-Pobjednicka (tiutempe Kroatio apartenis al Hungara reĝlando kiel kunlando).
La 30-an de aŭgusto 1909 en Budapeŝto en kunsido de 14-a Internacia Medicina Kongreso okazis tri paroladoj en Esperanto.
En Zagrebo en 1910 aperis la unua slovenlingva lernolibro pri Esperanto, la aŭtoro estis Ljudovit Koser.
1910-1912: la piarista Vörös Cyrill aperigis faklibron pri geometrioj de Eŭklido kaj János Bolyai en tri volumoj en 439 paĝoj: tiu libro estas la unua matematika faklibro en Esperanto en la mondo.
En 1911 en la unua fojo aperis en Hungara reĝlando rumana kaj germanlingva gramatikoj pri Esperanto.
Sándor Giesswein
La 25-an de majo 1911 kreiĝis Hungarlanda Esperanto-Societo (HES) pere de pli nova reorganizo de la Asocio. Ties prezidanto estis Sándor Giesswein, kiu estis papa prelato, parlamentano, fondinto de la hungarlanda kristansocialisma movado, prezidanto de Akademio pri Stefano la 1-a (Hungario). Tasko de la asocio estis "disvastigo kaj instruado de Esperanto kun plenaj ekskludoj de politikaj aŭ religiaj temoj", sed tamen ĝi "partoprenas en strebado de humanisma kaj kultura aspiroj de la moderna erao" kaj tiel ĝi profitas Esperanton por "propagandi ideojn de la paco- kaj virino-movadoj".
La 28-an de septembro 1913 en Hungario unuafoje oni malpermesis Esperantan eventon. Policestro de Székesfehérvár argumentis: Esperanto estas lingvo de ŝtelistoj.
La 5-an de novembro 1913 okazis la unua interpelacio en la Hungara Parlamento pri Esperanto: Sándor Giesswein en kazo de Székesfehérvár postulas respekti la rajton pri ariĝo.
La 4-an de julio1919 La Komisararo (nuntempa Ministerio) pri Edukado dekretis starigon de Internacia Scienca Instituto de Lingvo-sciencoj en la Universitato de Budapeŝto, ties estroj ankaŭ iĝis lektoroj de Esperanto kaj Ido. Unuvice lingvistoZsigmond Simonyi, plie Oszkár Asbóth kaj Pál Dienes apogis la establon de la Instituto ene de la universitato.
En julio 1919 oni asignis malplenan palacon sur vojo Üllői por sideja domo de HESL.
En aŭgusto 1919 (post malvenko de Hungara Sovetrespubliko) oni malfondis Internacian Sciencan Instituton de Lingvo-sciencoj kaj oni forprenas sidejan domon de HESL.
La 4-an de septembro 1919 arestiĝis dr. Rezső Rajczy, kiu estis konata esperantisto. Li dum la Hungara Sovetrespubliko estis vicestro de Infanprotekta Sekcio de la Komisararo pri Laborfero kaj Bonfarto, ano de Kontraŭalkohola Konsilio, ano de Budapeŝta Laborista Konsilio 500-membra.
En oktobro de 1919 ricevis procedurojn, molestadojn kaj maldungojn tiuj, kiuj partoprenis en laboro de Internacia Scienca Instituto de Lingvo-sciencoj aŭ apogis ĝin. Multaj fuĝis eksterlanden. Afero de esploro kaj edukado de internacia lingvo estis forpremita en Hungario dum 47 jaroj el la universitata kaj akademia vivoj.
En novembro de 1919 Kató Hámán, József Batta kaj Béla Schuller komencis reorganizon de la movadon laboristan-esperantistan. Kató Hámán gvidis kelkajn kursojn.
La 22-an de januaro 1920 mortis dr. Rezső Rajczy pro la suferadoj dum la torturoj.
En 1921 en Tomsk oni starigis ruslingvan kaj Esperantan monumenton por hungaraj esperantistoj falintaj dum la civila milito: "Siberiaj ekzilintoj de la imperiisma milito, memore al herooj falintaj, kiuj oferis siajn vivojn por la mondorevolucio. Hungara sekcio 1921"
En 1922 la ĉefurba konsilio eksigis instruistinon Aranka Prayer. Motivo: en 1919 ŝi partoprenis en lingvokurson de Esperanto, ja Esperanto estas sekreta lingvo de la socialistoj.
En februaro de 1922 oni arestis kaj kondamnis je prizono tri estrojn de HESL en Szeged pro komunisma aktivado.
La 21-a Kongreso de Hungarlanda Socialdemokratia Partio okazinta inter la 24-a kaj 27-a de decembro 1922 malakceptis proponon de Kató Hámán pri lingvouzo de Esperanto.
La 5-an de aŭgusto 1922 estis malpermesitaj en Hungario distribuado de Ido-lingvaj revuoj Kombato kaj Libero aperantaj en Vieno, krome ankaŭ periodaĵojn Nacionalismo ed internacionalismo kaj Nova Horizonti aperantaj en Lejpcigo.
Kovrilpaĝo de Frederiko Karinthy: Morgaŭ Matene; tradukis: Kolomano Kalocsay; Hungara Esperanto-Instituto; Budapeŝto, 1923
En 1923 por la unua fojo aperis volumo de Frigyes Karinthy: Morgaŭ Matene. Karinthy-volumo aperis ankaŭ idolingve: Faremido.
La 15-an de novembro 1923 mortis papa prelato, parlamentano, korespondanta membro de Hungara Scienca Akademio, membro de Akademio de Stefano la 1-a (Hungario) Dr. Sándor Giesswein. Li estis prezidento de MOEE ekde 1911.
Ekde 1926 hungaraj esperantistoj (Karola Manglitz kaj Pál Robicsek) gvidis modernigojn de la Sovetia Poŝto. Aperis Esperantaj poŝtmarkoj kaj bildkartoj, en pluraj urboj komenciĝis Esperantaj dissendoj, eĉ Komintern-radio komencis dissendi en Esperanto.
La 30-an de aprilo 1926 socialdemokrata parlamentano Ferenc Reisinger interpelaciis pro malpermeso de grupo de HESL en Miskolc.
La 6-an de majo 1927 privataj oficistoj de HESL-grupo gvidata de Aurél Stromfeld gastigis socialisman Franz Jonas, unu el la ĉefoj de la aŭstra laborista esperantista organizo, kiu aranĝis prelegojn en Esperanto.
La 25-an de marto1928 la ĝendarmoj konfiskis Esperantan lernolibron kiel krimdokumento por "komunista dokumento" en Hódmezővásárhely, en kamparana domo.
La 19-an de aprilo 1928 socialdemokrata parlamentano Lajos Kabók interpelaciis en la parlamentejo pro la afero okazinta en Hódmezővásárhely. La ministro pri internaj aferoj protektis la ĝendarmaron, laŭ li tiu libro estis "komunisma gramatiko".
La 22-an de junio 1928 Hungara Tutlanda Katolika Esperanto-Asocio fondiĝis.
La 28-an de aŭgusto 1928 socialdemokrata parlamentano Imre Györki interpelaciis en la parlamentejo pri malpermeso de distribuado de Esperantaj eldonaĵoj.
Inter 1931-1938 aperis Literatura Mondo, kiu estis la plej prestiĝa literatura revuo de la internacia Esperanto-movado, krome ĝi estis forumo de "Skolo de Budapeŝto" signifanta novan epokon de la Esperanta literaturo. Ĉefredaktoroj estis D-ro Kálmán Kalocsay kaj Gyula Baghy, redaktoroj estis Károly Bodó, Ferenc Szilágyi kaj Lajos Tárkony.
La 3-an de marto 1931 oni malpermesis en Hungario distribuadon de revuo Internaciisto eldonita en Berlino-Charlottenburg.
La 4-an de aprilo 1931 en gvidantaro de HESL-partoprenantoj de la neleĝa hungarlanda komunista movado gvidata de Pál Demény, kiuj estis sendependaj de Komintern, ekhavis la plimulton. Inter ili estis elektita la nova sekretario: Endre Gischitz.
La 8-an de decembro 1932 Hungara Esperanto-Pedagogia Asocio formiĝis.
Inter januaro de 1933 - februaro de 1934 en Vieno aperis La Socialisto, komuna periodaĵo de la hungaraj, aŭstraj, ĉeĥoslovakiaj kaj germanaj laboristaj esperantistaj asocioj kun tendencoj socialdemokrataj.
Inter februaro-aprilo de 1933 en Germanio oni malpermesis ĉiujn laboristajn esperantistajn organizojn kaj eldonaĵojn, la gvidantoj estis deportitaj. Grupo de hungaraj esperantistoj vivantaj tie sukcesis fuĝi al Soveta Unio.
La 14-an de februaro1934 oni ekskludis el la Hungarlanda Socialdemokrata Partio laboristajn esperantistajn gvidantojn apartenantajn al komunista organizo sendependa de Kommintern. La ekskluditoj estis Endre Gischitz Endre, Károly Klement kaj aliaj esperantistaj gvidantoj.
La 14-an de februaro 1932 pro malvenko en ribelo Schutzbund okazinta en Vieno la aŭstraj laboristaj esperantistaj gvidantoj fuĝis al Ĉeĥoslovakio, samtempe ĉesis la viena eldono de La Socialisto.
La 17-an de februaro 1934 la polico kaptis 10 gvidantojn de HESL-centro funkciantajn jam subtere.
La 3-an kaj 4-an de aprilo 1934 oni arestis pliajn 13 laboristajn esperantistajn gvidantojn dum domtraserĉadoj.
La 26-an de septembro 1934 oni malpermesis en Hungario distribuadon de eldonaĵoj Legokajero por komencantoj, Maksim Gorkij: Kiel mi lernis, E. Izgur: Je la nomo de l'vivo, Vivo kaj verkaro de Karl Marx, kaj Kamarado aperintaj en Lejpcigo.
La 9-an de novembro 1934 oni malpermesis en Hungario distribuadon de lernolibroj Unua Legolibro kaj Petro, tiel same librojn Absolutismo, La Torĉo de l'Edukistoj, Fajro Kuracas, Rifa liberiga milito, Trapafita dekreto, La ruĝa kaptuko, Komentoj al la komunista manifesto, Antaμxen al la batalo kaj venko, Sendiuloj ŝtormas Dnepron, Kiel Ni Konstruas Socialismon?, Programo de la Komunista Internacio kaj Manifesto de la unua kongreso de la Komunista Internacio aperintaj en Francio, Germanio kaj Sovetio.
La 17-an de januaro1935 oni malpermesis en Hungario distribuadon de revuo La Socialisto, same tiel libron Preparantoj de milito.
La 19-an de majo 1935 sub nomo Hungara Esperanto-Asocio kiel nova organizo estis kreita, kiu emfazis Esperanton por "ekservigi la hungarajn interesojn".
La 17-an de junio 1935 oni malpermesis en Hungario distribuadon de revuo La Heroldo aperinta en Basel.
La 19-an de majo 1936 oni malpermesis en Hungario distribuadon de libroj Fervojstacio Zamenka kaj Bolseva Komunumo de Ogpu eldonitaj en Sovetio.
La 31-an de aŭgusto 1936 mortis Kató Hámán pro malsano ricevinta en malliberejo.
En novembro de 1936 mortis inter esperantistoj batalantaj por Hispana Respubliko heroa László Humhál.
En 1937 oni arestis milojn el sovetiaj esperantistojn, interalie ankaŭ hungarajn elmigrintojn. Oni likvidis Sovetian Esperanto-Asocion, ties estro Ernst Drezen estis ekzekutita. Inter la malaperintoj estis ankaŭ Ferenc Robicsek.
La 2-an de februaro 1937 oni malpermesis en Hungario distribuadon de trockista revuo Informa Bulteno de P.O.U.M. eldonita en Barcelono.
La 25-an de junio 1937 Ferenc Braun alvenis en Ŝanhajon por prepari translokigon de eldonejo Literatura Mondo estanta inter pli kaj pli malfacilaj laborkondiĉoj. Dek tri tagojn poste Japanio atakis Ĉinion, ankaŭ Ŝanhajo okupiĝis, Braun fuĝis al Hongkongo, kie li estis deportita.
En septembro de 1937 plene finiĝis hungarlanda organizo de la idistoj, la Ido-movado tutmonde malfortiĝis, ties organizaĵoj nuliĝis.
La 19-an de novembro 1937 oni malpermesis en Hungario distribuadon de hispana respublika afiŝoKion vi faras por eviti tion?.
Fine de jaro 1937 estis arestita József Batta en Sovetio, kiu estis unu el la gvidantoj de la Internacio de Proleta Esperantistaro, eksa sekretario de HESL. Restis nekonata lia sorto.
La 8-an de aprilo1938 oni malpermesis en Hungario distribuadon de revuo Proleta Voĉo aperinta en Barcelono, same de libro Renovigo aperinta en Meksiko.
La 27-an kaj 28-an de majo 1938 okazis la unua Eŭkarista Esperanto Kongreso en Budapeŝto. Oni elektis prezidanto Ferenc Erdey por konstanta esperantista komitato de Eŭkaristaj Tutmondaj Kongresoj. Kunvenoj de la Monda eŭkaristia Ĺllandó Komitato Prezidanto Dr Esperanto. Francis Erdey elektita.
En decembro de 1938 ene de la Hungara Esperanto-Asocio (HEA) disvolvis laborista fako - esence tio estis eksperimento laŭleĝa por reorganizi la malpermesitan HESL-on. La gvidantaro estis: Imre Baranyai, Imre Farkas, István Kun, Géza Zachár. En la ĵurnaloNépszava Esperanto-kurso komenciĝis.
En 1939 eldonejo Literatura Mondo ĉesis, eldonisto, direktisto Vilmos Bleier fuĝis al Francio.
En 1940 en Amsterdamo aperis verko de Lajos Kassák: La vojoj estás nekonataj, sed pro la germana invado kaj okupado oni kaŝis ilin kaj estis disponebla nur post la milito.
En 1940 dissendotempoj de Danuba Voĉo striktiĝis je unu minuto semajne dufoje.
La 18-an de novembro1941 la hungaraj okupantaj aŭtoritatoj pendigis du esperantistojn en Szabadka pro disvastigo de flugfolioj: komerciston István Lukács kaj oficiston Miklós Schwalb.
En aprilo de 1942 okazis amasa arestado de aktivuloj (same kolektado por trudlaboroj) en la laborisma movado. Ĉesis laborista fako de (HEA).
En 1943 mortis en Sovetio D-ro Albert Lantos, kuracisto, la emigrita gvidanto de idistoj.
En 1943 dum partizanaj armitaj bataladoj kontraŭ la germanaj faŝistoj malaperis György Kilián, kiu estis iama membro de HESL kaj membro de nelegala organizo en Hungario SAT.
La 16-an de oktobro 1944 ĉe Pusztavám hungaraj kaj la germanaj faŝistoj murdis 212 intelektulojn. Inter ili estis D-ro József Takács, kiu inter 1911 kaj 1941 havis gvidan pozicion en MOEE kaj ekde 1931 li estis honora membro de la asocio. (La 26-an de majo1946 kunveno elektis lin postmorta honora prezidanto de la asocio.)
En 1945 en koncentrejo de Dachau estis murdita Gyula Kulich, kiu fariĝis esperantisto kiel junula laboristo kaj en 1940 li estis kondamnita pro komunista je 8 jaroj en karcero.
La 5-an de aprilo 1945 en Isperdorf SS-membroj torturis, poste murdis Imre Farkas provanta eskapi, kiu estis unu el la instruistoj de Esperanto kaj estis kondamnita en 1944 je prizono pro partopreno en kontraŭ-faŝista armita rezisto.
La 5-an de aprilo 1945 en Lichtenwörth du tagojn post la liberigo de la koncentrejo mortis Rózsi Göndör (edzino de Pál Tolnai), deportito pro juda deveno, kiu ekde 1928 estis estrarano de HES.
La 10-an de majo 1945 en Theresienstadt en Germanio kelkajn tagojn post la liberigo de la koncentrejo mortis Elek Tolnai, kiu ekde 1920 estis estrarano de HES. Lastfoje li gvidis kontraŭleĝan Esperanto-kurson portis en koncentrejo Bergen-Belsen. (Asembleo de la Asocio la 26-an de majo1946 elektis lin honora membro.)
En novembro de 1945 aktivuloj de HES trovis sin en nova situacio: "estas pli kaj pli kamaradoj en respondecaj pozicioj aŭ ili estas sindikataj, partiaj sekretarioj, deputitoj parlamentaj, entreprenestroj." (Informilo 1)
Inter la 18-a kaj 20-a de aŭgusto 1946 HES kaj HESL oni aranĝis la unuan komunan kunvenon: tutlanda renkontiĝo en Orosháza.
La 28-an de aŭgusto 1946 etbienula parlamentano István Csurgay interpelaciis en la parlamentejo por instruado de Esperanto en la lernejoj.
La 22-an de oktobro 1946 responde al interpelacio de István Csurgay oni legis malaprobitan respondon de ministro (eksigita intertempe) pri religioj kaj edukado, membro de kamparana partio. Csurgay, plejparto de la socialdemokrata kaj komunista frakcioj frakcio ne akceptis ĝin, tamen, plimulto de la parlamentanoj akceptis ĝin.
Kovrilpaĝo de Lajos Zilahy: Printempo de Morto; trad: Ladislao Somlay, 1947, Stockholm
La 3-an de marto 1947 35-a kongreso de la Socialdemokrata Partio decidis proponon de Antal Szakasits pri intereso de Esperanto.
La 21-an de februaro 1947 socialdemokrata ministro pri komercado kaj kooperativoj Sándor Rónai permesis en prikomercaj lernejoj instruadon de Esperanto kiel eksterordinara studobjekto kaj li donis al ĝi multajn avantaĝojn.
La 11-an de marto 1947 la Hungara Radio komencis dissendi en Esperanto regule. Komence okazis dissendoj de novaĵoj semajne po 5 minutoj, baldaŭe tri fojojn semajne, poste kvar fojojn semajne en 15 minutoj.
La 9-an de junio 1947 en la 2-a Balkana Esperanto-Konferenco okazinta en Varaždin ankaŭ la hungara asocio aliĝis al la bulgara, rumana kaj jugoslava asocicioj. La celo estis plifortigi amikajn kontaktojn de la popoloj.
Inter la 26-a de julio - 22-a de aŭgusto 1947 pli ol kvindek hungaroj (inkluziveankaŭ malnovaj laboristaj esperantistoj) partoprenis el Hungario en Berno en la unua internacia Esperanto-kongreso okazinta unuafoje post la milito. Pluraj delegitoj alvenis helpe de ŝtata aŭ sindikata apogoj.
La 8-an de decembro 1947 estiĝis komuna organizo de hungarlandaj esperantistoj tiel, ke la membroj de HESL kolektive aliĝis al HES.
La 10-an de oktobro 1947 estis Esperanto sesdekjara kaj Esperanto-movado en Hungario estis kvindekjara: okazis festokunveno de la Asocio en muzea salono de la parlamentejo. La solena parolanto estis Anna Kéthly, vicprezidanto de la Parlamento, vicprezidanto de gvidantaro de la Socialdemokrata Partio.
La 13-an de februaro1948 ministro pri religioj kaj edukado Gyula Ortutay permesis lernadon de Esperanto en bazlernejoj inter klasoj 5-8.
En marto de 1948 102 membroj de la parlamento (35 komunistoj, 24 socialdemokratoj, 21 etbienuloj, 15 kamparanoj, 7 aliaj) faris petskribaĵon al ministro pri religioj kaj edukado por permesi la instruadon de Esperanto en ĉiuspecaj lernejoj. Imre Nagy, prezidanto de la parlamento petis tion de la ministro en aparta letero.
Inter 22-a kaj 24-a de julio 1948 okazis la 1-a Danubo-Vala Esperanto-Konferenco en la delegacia salono de la parlamento kaj en solena ĉambro de la nova urbodomo kvazaŭ daŭrigi la balkanajn Esperantajn konferencojn kun partoprenantoj de bulgaroj, jugoslavianoj, hungaroj, ĉeĥoj, slovakoj kaj aŭstroj (la rumana kaj pola delegacioj ne alvenis - ĉe ili jam komenciĝis likvido de la Esperanto-movado).
La 2-an de oktobro1949 Esperantaj dissendoj subite ĉesis, ĉar "ĉi tiu estas la linio de nun". Poste la Hungara Radio ne havas dissendon en Esperanto por 17 jaroj.
La 6-an de aprilo1950 en elekta estraro-kunveno de HES partoprenis 17 membroj el la 17. Rezulto de la voĉdonado je propono de vicprezidanto de la Asocio Borbála Szerémi estis "la Asocio provizore ĉesas" (10 jes, 3 ne, 2 sindetenoj). Partia ordono devigis Szerémi-n kaj la ceterajn partianojn por nuligi la asocion.
La 22-an de junio 1950 estis kondamnita (poste ekzekutita) pri falsaj akuzoj de militkrimo kaj kontraŭhomara krimo Imre Gayer, kiu estis membro de HESL.
La 18-an de septembro1955 la esperantistoj provis la reorganizon enkadre de Tutlanda Paco-Konsilio. Fondiĝis (Organizaĵo de) Tutlanda Esperanto Konsilio, prezidanto estis elektita Gyula Baghy.
1955-1960
La 31-an de decembro1956 en registro de Hungarlanda Esperanto-Konsilio troviĝis proksimume 300 esperantistoj.
La 31-an de decembro 1957 en registro de Hungarlanda Esperanto-Konsilio troviĝis proksimume 600 esperantistoj, sed ili ne rajtas funkcii kiel asocio. Ties aktivecon kontrolas Ministerio de Edukado.
La 31-an de decembro 1958 en registro de Hungarlanda Esperanto-Konsilio troviĝis proksimume 900 esperantistoj. Diskutoj pri la laŭleĝa funkciado en asocia formo daŭris tre longege. Multaj homoj ne pardonis al Szerémi la oportunismon en 1950.
La 30-an de oktobro1960 el la Hungarlanda Esperanto-Konsilio oni establis Hungaran Esperanto-Asocion (HEA). La zorganta organo iĝis Tutlanda Konsilio de Sindikatoj. Prezidanto de HEA elektiĝis Gyula Baghy.
La 31-an de decembro 1963 HEA havis 1500 membrojn.
Inter la 10-a kaj 20-a de aŭgusto 1964-1969 okazis Internaciaj Pedagogiaj Esperanto-Seminarioj en Szeged, centoj da partoprenantoj aŭskultadis diversajn intensivajn lingvokursojn kaj prelegajn seriojn.
En septembro de 1966 komenciĝis trejnado de la mezlernejaj instruistoj en lingva fako Esperanto en ELTE. Oni rajtas preni Esperanton en la tria fako kaj samtempe komenciĝis ankaŭ trejnado de korespondantaj studentoj. En la unuaj dudek jaroj 98 studentoj ricevis diplomojn.
La 18-an de marto1967 mortis poeto kaj verkisto Gyula Baghy. Ekde 1921 li havis altrangajn postenojn en la Asocio, inter 1955 kaj 1965 li estis prezidanto de la Konsilio aŭ Asocio, ekde 1928 membro de Akademio de Esperanto (tie ekde 1938 vicprezidanto), ekde 1937 honora membro de UEA.
La 24-an de februaro1969 en Budapeŝto okazis unua konsultado de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj. Tiu kunveno inter similaj internaciaj renkontiĝoj de diversaj sociaj organoj de la socialismaj landoj estis la unusola, kiu ne okazis pro ordono de supra partio.
La 28-an de februaro 1969 la Hungara Radio abrupte ĉesigis la Esperantajn dissendojn, kiuj antaŭ 3 jaroj estis reelsenditaj.
Kovrilpaĝo de Sándor Petőfi: Libero kaj Amo.
En 1970 unuafoje aperis Petőfi-volumo eldonita de Corvina en Esperanto laŭ traduko de Kálmán Kalocsay: Libero kaj Amo (elektitaj poemoj).
Inter la 19-a kaj 20-a de marto 1973 okazis 5-a konsultado de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj en Visegrád.
La 31-an de decembro 1974 membreco de HEA superis la kvar mil.
La 7-an de novembro 1975 mortis lingvisto, akademiano, universitata profesoroGéza Bárczi, kiu inter 1913-1914 estis estrarano HES, inter 1966-1969 gvidanta membro de HEA, ekde 1969 honora prezidanto de HEA.
La 29-an de novembro 1975 mortis kemiisto, akademiano, universitata profesoro Mór Korach, kiu en la 1910-aj jaroj partoprenis en la Esperanto-movado, poste en la sesdekaj kaj sepdekaj jaroj multe laboris por la sciencaj kaj teknikaj aplikoj de Esperanto. Ekde 1969 li estis honora prezidanto de la Asocio.
La 27-an de februaro1976 mortis en la aĝo de okdek kvin kuracisto D-ro Kálmán Kalocsay, kiu estis post Zamenhof la plej granda figuro de la Esperanto-literaturo, ekde 1948 membro de Akademio de Esperanto, ekde 1937 honora membro de UEA. Ekde 1920 li havis altrangajn postenojn en la Asocio, ekde 1969 li estis honora prezidanto de HEA.
Ekde 1976 la Asocio sisteme komencis eldoni Esperantajn librojn.
En 1977 aperis Ady-volumo en eldono de la Asocio: La Morto de la Ĉielarko.
Kovrilpaĝo de Endre Ady: La Morto de la Ĉielarko.
La 31-an de decembro 1977 HEA havis pli, ol 5000 membrojn.
La 10-an de novembro 1978 HEA kontraktis kun Tutlanda Kooperativa Konsilio, oni establis Kooperativan Esperantan Komisionon.
Inter la 6-a kaj 9-a de aprilo 1979 okazis en Visegrád 12-a konferenco de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj.
La 14-an de decembro 1979 pro iniciato de parlamentaj deputitoj kultura komisiono de la parlamento unuafoje ekzamenis cirkonstancojn de la lerneja lingvoedukado pri Esperanto laŭ raporto de vicministro pri eduko Maria Heather.
La 1-an de aŭgusto1980 UEA elektis unuafoje hungaran sekretarion D-ron advokaton Flóra Szabó-Felső. (En 1983 kaj 1986 ŝi estis reelektita, ĝis 1989 ŝi plenumis ĉi tiun oficon).
En 1981 antologio duvoluma Tutmonda Sonoro estis eldonita fare de la Asocio. Tio estis plej belaj poemoj de la mondliteraturo.
Inter 1-a de aprilo 1981 ĝis 1985 UEA funkciigis Sciencan Eldonejan Centron (SEC) en Budapeŝto.
Inter la 19-a kaj 2-a de marto 1982 okazis la unua Renkontiĝo de Esperantaj Teatroj enkadre de Budapeŝta Printempa Festivalo.
La 7-an de aprilo 1982 la Asocio kontraktis kun Komunista Junulara Asocio. (La 21-an de aprilo 1989 Komunista Junulara Asocio ĉesis).
Inter la 2-a kaj 8-a de majo 1982 okazis en Balatonfüred la 34-a Kongreso de Internacia Asocio de Esperantistaj Fervojistoj kun 605 partoprenantoj.
La 6-an de junio 1982 esperantlingvaj elsendoj de Radio Pécs (regiona filio de Hungara Radio) komenciĝis semajne po 5 minutoj (ĝis 1986).
La 14-an de decembro 1982 La ministerio pri edukado deklaris protektita kolektaĵon de Károly Fajszi. Kolektaĵo de Fajszi estis pli riĉa, ol de materialo de Tutlanda Biblioteko Széchényi laŭ la hungaraĵoj. Ĝi estis la unua protektita Esperanta kolektaĵo en Hungario: 8000 volumoj da libroj, 8000 periodaĵoj (el tio 3000 estis kompletaj, binditaj) kaj grandega muzea fako. Ĝi havis la plej modernan librokatalogon.
Inter la 27-a de decembro kaj la 2-a de januaro 1983 Komputila Societo János Neumann unuafoje organizis komputikan konferencon, kies laborlingvo estis Esperanto: Interkomputo-82. Studoj aperis en mil-paĝa publikaĵo.
La 31-an de decembro 1982 nombro de la membroj superas ses mil.
En 1983 eldonejo Corvina aperigis antologion pri la hungara literaturo: Hungara Antologio.
La 31-an de majo 1983 la Asocio kontraktis kun Tutlanda Konsilio de Virinoj (Ekde la 25-an de junio 1989 ties nomo estis Tutlanda Asocio de Hungaraj Virinoj).
Inter la 23-a kaj 30-a de julio 1983 okazis la 39-a kongreso de TEJO kun 672 partoprenantoj en Debrecen.
Inter la 30-a de julio kaj 6-a de aŭgusto 1983 okazis la 68-a UK en Budapeŝto kun 4834 partoprenantoj. Ĉefpatrono estis Sándor Gáspár (politikisto), prezidanto de la Tutlanda Konsilio de Sindikatoj.
La 5-an de januaro1984 la Asocio kontraktis kun la Hungara Naturamika Asocio.
La 8-an de junio 1984 la Asocio kontraktis kun la Asocio de Hungaraj Popolklerigistoj.
La 7-an de julio 1985 la Hungara Radio rekomencis la dissendojn en Esperanto, ĉifoje en kanalo nomata Bartók. La unuaj 35 dissendoj estis semajne po 5 minutoj, poste dek minutoj. La redaktisto estis D-ro Pál Felső (ĝis septembro de 1989).
Inter la 27-a de julio kaj 2-a de aŭgusto 1985 TAKIS (Okcidenta Berlino) kaj János Neumann Komputila Societo en Budapeŝto aranĝis la unuan sciencan konferencon. Unu el la laborlingvoj estis Esperanto.
La 10-an de januaro1986 la estraro decidis rezolucion pri kandidatigo plurala. Poste trimonata luktado daŭris en la estraro, krome ankaŭ ekstere por ŝanĝi la decidon.
La 9-an de aprilo 1986 la Hungara Radio plilongigis la dissendotempon de Esperanto semajne el po kvin minutoj al po dek minutoj.
La 20-an de aprilo 1986 HEA - anticipe ĉiujn ŝtatajn kaj sociajn organizojn, asociojn - eksiĝis el brakoj de la partiŝtato: la asembleo elektis siajn estrarajn stabojn kaj estraranojn kondukante la pluralan kandidatiĝon laŭ rekomendo de la propra kandidatiga komitato, dume ekskludante la inspektan organon.
La 21-an de marto1987 Prezidanta Konsilio de la Hungara Popolrespubliko donacis medalon "Paco kaj Amikeco" al la Asocio por rekono de altaj meritoj akirintaj en tereno de paca kunlaborado inter la popoloj kaj disvolviĝo de la internaciaj kulturaj rilatoj. HEA estis la unua hungarlanda asocio, kiu ricevis tiun honoron (pli frue nur eksterlandaj organizaĵoj aŭ individuoj ricevis ĝin).
La 22-an de marto 1987 la Asembleo grandparte modifis la Statuton (esence ĝi akceptis novan statuton). Tio ordonis, ke oni devas elekti ĉiujn estrarojn kaj ĉiujn aktivulojn laŭ plurala kandidatiĝo. Oni ordonis laŭ nova maniero ankaŭ celon de la Asocio: "... oni devas plifaciligi la internacian komunikadon, akceli aferon de amikeco kaj reciprokan komprenon de la popoloj helpe de aplikado kaj disvastigo de la Internacia Lingvo. La Asocio tiel volas kontribui al garantio de la daŭra paco, fortigante en la membroj senton de la reciproka dependeco, strebadon por rekoni kaj apreci la komunajn valorojn de la homaro, la tutmondan vidmanieron."
Inter la 12-a kaj 16-a de aprilo 1987 okazis la 20-a Konferenco de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj en Budapeŝto. Oni prokrastis la decidon pri la baza dokumento proponita laŭ la hungara delegitaro.
La 31-an de decembro 1987 nombro de la membroj superas sep mil.
Inter la 25-a kaj 29-a de aprilo 1988 okazis la 20-a Konferenco de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj en České Budějovice. La Konferenco tiam akceptis en sia statuto tian tekston por determini la celon, kiu estis preskaŭ laŭvorta adopto en statuto de la hungara asocio: "Esperanto estas internacia lingvo por faciligi la internacian komunikadon, akceli aferon de reciprokaj kompreno kaj amikeco de niaj kaj ankaŭ aliaj popoloj, aliĝi al la stabila paco fortiganta sencon de la reciproka dependeco, strebadon celantan al rekono kaj takso de komunaj valoroj de la homaro, respondecon por la tuta homaro kaj por ties medio ... "
Inter la 29-a de aprilo kaj la 1-a de majo 1988 okazis la 11-a konferenco de Mondpaca Esperanto-Movado en Budapeŝto.
La 24-an de januaro1989 pro validiĝo de leĝo pri rajto de la unuiĝo (2-a leĝo en 1989) ankaŭ formale nuliĝis kompetenteco de Tutlanda Konsilio de Sindikatoj super HEA.
La 18-an de aprilo 1989 en lasta konferenco de Esperantaj asocioj de la socialismaj landoj en Moskvo - laŭ hungara propono - oni deklaris samrangaj partoprenantoj kun la sovetia asocio la estona, latva kaj litova asocioj. La ĉeestanta litova deputito tuj prenis sian pozicion ĉe la konferenco-tablo.
La 16-an de septembro 1989 la asocio kreis fonduson "TALENTO", kies ĉefa celo estis la plej perfekta disvolviĝo de la talento ekzistanta en ĉiuj geinfanoj. László Polgár pedagogo kaj patro de filinoj ŝakistajĉampionoj havis la fundamentan ideon, poste ankaŭ li membriĝis al la kuratorio.
En 1989 István Nemere - la plej populara hungara scienco-fikcia verkisto - verkanta 13 volumojn en Esperanto estis ankaŭ la plej populara verkisto Esperanta.
Inter 1989-1990 okazis provo por likvidi la Asocion. Celo de la likvidistoj aperintaj en la ĉefaj organoj de la asembleo en la Asocio estis: trudi la membrojn por ĉesigi la ĝistiamajn membrecajn rilatojn, samtempe fondi novajn malgrandajn societojn; tio okazu per malpliigo de rajtoj de la membroj, per ĉesigo de oficiala bulteno de la Asocio, ankaŭ alimaniere. La provo malsukcesis, tamen daŭriĝis la malorda stato pro daŭrigo de deviaj solvoj estantaj en la statuo, samtempe pro malhelpado de statuto-amendo. Bulteno de la Asocio ne aperis dum duonjaro en 1990, baldaŭe ĝi malaperis.
La 29-an de januaro 1990 Komputada Grupo de HEA kreis fonduson "InterInform", kiu volis evolui nivelon de la enlandan komputilaplikadan kulturon kaj ĝi ankaŭ apogis aplikadon celantan komunikadon de Esperanto.
La 20-an de majo 1990 la averaĝa aĝo de la novaj estraranoj estis malpli dek tri jarojn, ol de estraranoj adiaŭantaj.
En junio de 1990 ĉesis eldonado de HEA pro nepagokapablo de la grandaj librokomercistoj kaj pro grandega ŝuldo kontraŭ la Asocio.
En decembro de 1990 ĉesis eldonado de revuo Hungara Vivo pro plena malapero de la kulturaj subvencioj.
Árpád Rátkai: A nemzetközi nyelv, a nemzetközi munkáseszperantista mozgalom előzményei és alakulása - 1972
Rátkai, Árpád: A szegedi munkáseszperantista mozgalom létrejötte és megerősödése - 1973 (Szeged : Magyar Szocialista Munkáspárt Csongrád megyei :Bizottság Oktatási Igazgatóság, (Szeged [Szegedi Ny.]) .- p. 51-69. ; 22 cm
Klny.: Magyar Szocialista Munkáspárt Csongrád megyei Bizottsága Oktatási Igazgatóságának évkönyve 1972)
Rátkai, Árpád: A munkáseszperantista mozgalom Hódmezővásárhelyen és Medgyesi János tevékenysége - 1974 ISBN (fűzött)
Rátkai, Árpád: A makói munkáseszperantista csoport története. - Kiadta: Makó város Tanácsa V. B. Müv. Oszt. - 1978 ISBN 963 030 527 3
Rátkai, Árpád:51 p ; 24 cm )
Rátkai, Árpád: Esperanto-kolektaĵoj en Hungario - 1988 ( Szeged : Rátkai, 1988 .- [8] p ; 21 cm)
Rátkai, Árpád: A Magyarországi Eszperantó Szövetség és a nemzetközi nyelvi mozgalom Magyarországon / összeáll. - Budapest : MÉSZ - 1991. 46 p. ISBN 963 571 422 X
Rátkai, Árpád: A Magyarországi Eszperantó Szövetség nyelvpolitikájáról - 199? ( Budapest : Magyar Eszperantó Szövetség, 199? - 4 p ; 22 cm)
Rátkai, Árpád: A Magyarországi Eszperantó Szövetség Szervezeti és Működési Szabályzata - 1993 (Budapest : Magyar Eszperantó Szövetség, 1993 .- 8 p ; 22 cm)
Rátkai, Árpád: A Magyarországi Eszperantó Szövetség szervezeti felépítése és az egyéb eszperantó szervezetek - 1994 (Szeged : [s.n.], 1994 .- 4, 8 p ; 22 cm )
.jpg)
