Ο Ραμσής Γ΄ ήταν ο δεύτερος Φαραώ στην Εικοστή δυναστεία Φαραώ της Αρχαίας Αιγύπτου. Η περίοδος της βασιλείας του τοποθετείται μεταξύ 26ης Μαρτίου 1186 και 15 Απριλίου 1155 π.Χ., θεωρείται ο τελευταίος μεγάλος μονάρχης του Νέου Βασιλείου που είχε ουσιαστική εξουσία σε ολόκληρη την Αίγυπτο. Την μακρά περίοδο της βασιλείας του γνώρισε την οικονομική και πολιτική παρακμή, οι αιτίες ήταν η οικονομική κρίση και οι εισβολές ξένων λαών από τα βόρεια που είχαν ξεκινήσει την εποχή των προκατόχων του. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την παρακμή του Αιγυπτιακού πολιτισμού μετά τον θάνατο του.[1] Η ισχυρή και η επιτυχής του αντίσταση απέναντι στους εισβολείς έγινε με μεγάλη σπατάλη στρατιωτικών δυνάμεων γι΄αυτό οι διάδοχοι του κληρονόμησαν εξασθενισμένο στρατό, πήρε τον τίτλο του "πολεμιστή Φαραώ". Αντιμετώπισε με επιτυχία τους εισβολείς που έμειναν γνωστοί ως Λαοί της Θάλασσας, σκληροί ναυτικοί λαοί που είχαν καταστρέψει μεγάλες αυτοκρατορίες στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, δεν μπόρεσαν να κάνουν ωστόσο το ίδιο με την Αίγυπτο.[2] Ο Ραμσής Γ΄ οικοδόμησε έναν τεράστιο ταφικό ναό στα δυτικά των Θηβών που καλείται σήμερα Μεντινέτ Χαμπού.[3]
Βιογραφία
Ο Ραμσής Γ΄ ήταν γιος του Τιύ-Μερενέσε και της Σετνακτέ, δολοφονήθηκε από συνομωσία στην οποία συμμετείχαν η δεύτερη σύζυγος του Τιύ και ο μεγαλύτερος γιος της Πεντάουερ. Ο θάνατος του έφερε μεγάλη κρίση διαδοχής η οποία θα είναι η βασική αιτία για την μετέπειτα παρακμή της Αιγύπτου, τον διαδέχθηκε ο γιος του Ραμσής Δ΄ αν και πολλοί άλλοι από τους γιους του θα κυβερνήσουν στην συνέχεια μετά από αυτόν. Ο Ραμσής Γ΄ πιστεύεται ότι βασίλευσε από τον Μάρτιο του 1186 μέχρι τον Απρίλιο του 1155 π.Χ., οι εναλλακτικές ημερομηνίες χρονολόγησης τοποθετούνται την περίοδο 1187-1156 π.Χ. Τα όρια της βασιλείας του τοποθετούνται από την 26η μέρα του πρώτου μήνα της θερινής εποχής μέχρι την 15η μέρα του πρώτου μήνα της θερινής εποχής στο 31ο έτος της βασιλείας του, συνολικά 31 έτη, 1 μήνας και 19 ημέρες.[4] Μια περιγραφή της στέψης του αναφέρει ότι "μια σειρά από περιστέρια στάλθηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα" για να επιβεβαιώσουν ότι ο Ώρος μέσω του Ραμσή Γ΄ κυριαρχεί ακόμα στον θρόνο και το τάγμα του Μάατ βρίσκεται στον κόσμο και την κοινωνία.[5][6]
Το χάος στην μετέπειτα Εποχή του Χαλκού έφερε την κατάρρευση των μεγάλων πολιτισμών της εποχής, η Αίγυπτος διασώθηκε αλλά οι οικονομικές δυσκολίες έφεραν την κατάρρευση της 12ης δυναστείας. Οι λαοί της θάλασσας επιτέθηκαν από τα βόρεια, ο Ραμσής Γ΄ οργάνωσε δύο μεγάλες εκστρατείες από ξηρά και από θάλασσα για να τους αποκρούσει. Ο Ραμσής Γ΄ τους συνέτριψε και στις δύο εκστρατείες αν και οι Αιγύπτιοι εκείνη την εποχή ήταν διάσημοι για την πολεμική τους ανικανότητα. Οι τοξότες επιτέθηκαν με σφοδρότητα στα πλοία που επιχείρησαν να εισβάλουν στο Δέλτα του Νείλου, ο Αιγυπτιακός στόλος κατόπιν έσυρε τα πλοία τους στην στερεά, ακολούθησαν μάχες σώμα με σώμα στις οποίες οι Λαοί της Θάλασσας ηττήθηκαν οριστικά, ο Πάπυρος Χάρρις γράφει :
"Για εκείνους που έφτασαν στα σύνορα μου η καρδιά τους και η ψυχή τους είχαν τελειώσει για πάντα, όσοι έβγαιναν στις θάλασσες συναντούσαν μια φλόγα, τα βέλη τους περικύκλωσαν και τους μετέτρεψαν σε σωρούς από πτώματα"
Οι διασωθέντες από τους Λαούς της Θάλασσας εγκαταστάθηκαν από τον Ραμσή Γ΄ στην νότια Χαναάν, όταν κατέρρευσε η Αιγυπτιακή κυριαρχία στην Ανατολή έμειναν γνωστοί με άλλα ονόματα όπως Φιλισταίοι. Η Αιγυπτιακή παρουσία στην Παλαιστίνη πιστοποιείται από αναφορές στην Βίβλο,οι εκστρατείες τους είχαν φτάσει μέχρι την Συρία.[7][8][9] Ο Ραμσής Γ΄ επιτέθηκε επίσης στις Λιβυκές φυλές σε δύο μεγάλες εκστρατείες στο 5ο και το 11ο έτος της βασιλείας του αντίστοιχα. Στις αρχές του 12ου αιώνα οι φυλές της Κυρήνης ήταν υπό την εξουσία του, κυβερνήθηκαν από βασιλιά υποτελή στους Αιγυπτίους.[10][11]
Οικονομικά προβλήματα
Σαρκοφάγος του Ραμσή Γ΄
Το υψηλό κόστος των πολέμων με τους Λαούς της Θάλασσας έφερε μεγάλη οικονομική κατάρρευση στην Αίγυπτο, οι πρώτες συνέπειες θα γίνουν εμφανείς με τις απώλειες των Αιγυπτιακών κτήσεων στην Μέση Ανατολή. Οι δυσκολίες αυτές με το πέρασμα του χρόνο έγιναν όλο και μεγαλύτερες, το αποκορύφωμα θα είναι η μεγάλη αγροτική επανάσταση που θα ξεσπάσει το 29ο έτος της βασιλείας του Ραμσή Γ΄. Οι εργάτες των βασιλικών πυραμίδων που ζούσαν στο Ντέιρ ελ-Μεντίνα υπέφεραν σημαντικά από έλλειψη τροφίμων που τα κατανάλωναν κατά προτεραιότητα οι άρχουσες τάξεις με αποτέλεσμα να εξεγερθούν.[12] Η τρίτη έκρηξη του ηφαιστείου της Χέκλα έφερε μεγάλη αγροτική κατάρρευση που συμπλήρωσε την οικονομική, η γη δεν μπορούσε να παράγει τίποτα για δύο δεκαετίες ως το 1140 π.Χ. Η έλλειψη στην παραγωγή σιτηρών ήταν έντονη, στην εποχή των διαδόχων του θα ακολουθήσει έκρηξη στην τιμή των σιτηρών ενώ οι εργατικοί μισθοί παρέμεναν σταθεροί.[13] Ο ίδιος ο Ραμσής Γ΄ θα υποστεί έντονα προβλήματα επειδή δεν είχε τις δυνατότητες να δώσει στους βασιλικούς εργάτες το απαραίτητο σιτάρι. Ο Ραμσής Γ΄ και τα Αιγυπτιακά γραπτά που διασώθηκαν από την εποχή του αγνόησαν προκλητικά αυτές τις δυσκολίες, ο ίδιος προσπάθησε μόνιμα να συγκρίνει τον εαυτό του με ένδοξους προγόνους του όπως ο Ραμσής Β΄. Οι οικοδομικές εργασίες ωστόσο συνεχίστηκαν, έγιναν προσθήκες σε παλιούς Αιγυπτιακούς ναούς όπως ο Ναός του Λούξορ και του Καρνάκ, οικοδομήθηκε και ο μεγάλος ταφικός ναός του Μεντινέτ Χαμπού. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Ραμσής Γ΄ φάνηκε από τον μεγάλο αριθμό οχυρωματικών έργων που κατασκεύασε για να προστατεύσει το βασίλειο από τους εχθρούς του, δεν τα είχε κάνει κανένας άλλος Φαραώ πριν από αυτόν.
Η δολοφονία
Άγαλμα του Ραμσή Γ΄ στο Μουσείο Ροκφέλερ
Σύμφωνα με τις ανακαλύψεις ενός Πάπυρου που χρονολογείται την εποχή του Ραμσή Γ΄ ο βασιλιάς δολοφονήθηκε από συνομωσία κατά την διάρκεια μιας γιορτής στο Μεντινέτ Χαμπού. Στην συνομωσία συμμετείχαν η τρίτη και τελευταία του σύζυγος Τίυ και ο μεγαλύτερος γιος τους Πεντάουερ, ο λόγος ήταν ότι ο Ραμσής Γ΄ είχε επιλέξει ως διάδοχο τον μεγαλύτερο γιο του από τις προηγούμενες συζύγους του που τον διαδέχθηκε τελικά ως Ραμσής Δ΄. Τα έγγραφα που αποκάλυψαν την συνομωσία καταγράφουν ότι οργανώθηκε από την βασίλισσα και τον μεγαλύτερο γιο της, συμμετείχαν πολλοί ευγενείς, υπουργοί και αξιωματούχοι.[14][15] Το βέβαιο είναι ότι απέτυχαν επειδή παρά την δολοφονία δεν ανέβηκε στον θρόνο ο Πεντάουερ, οι περισσότεροι συνωμότες εκτελέστηκαν, άλλοι αυτοκτόνησαν με δηλητήριο.[16] Τα έγγραφα που διασώθηκαν καταγράφουν ότι 38 πρόσωπα καταδικάστηκαν σε θάνατο ως υπεύθυνοι.[17] Οι τάφοι της Τίυ και του γιου της άδειασαν για να μην μπορούν να ζήσουν την μεταθανάτια ζωή, παρέμειναν σε αυτούς μόνο τα έγγραφα από την δίκη των υπευθύνων. Μερικές γυναίκες από το βασιλικό χαρέμι μπόρεσαν να δωροδοκήσουν μερικούς από τους δικαστές, εκείνοι που δέχτηκαν την δωροδοκία τιμωρήθηκαν σκληρά.[18] Η συνομωσία απέτυχε επειδή επόμενος Φαραώ ήταν ο Ραμσής Δ΄ όπως όρισε ο ίδιος ο Ραμσής Γ΄ ο οποίος πέθανε στο 32ο έτος της βασιλείας του όπως φαίνεται από τα κείμενα της δίκης των δολοφόνων.[14][19] Η Μούμια για πολλά χρόνια δεν έφερε τραύματα που μπορούσαν να δικαιολογήσουν μια βίαιαη πράξη δολοφονίας αλλά σε εξέταση φάνηκε ότι η περιοχή γύρω από τον λαιμό ήταν φασκιωμένη υπερβολικά με επιδέσμους. Σε τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ (2011) οι Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι του Πανεπιστημίου του Καίρου βρήκαν στον λαιμό της μούμιας του Ραμσή Γ΄ μια βαθιά τρύπα που έφτανε μέχρι τον σπόνδυλο, σύμφωνα με τους επιστήμονες "κανένας δεν θα μπορούσε να επιζήσει με τέτοιο τραύμα".[20] Τον Δεκέμβριο του 2012 μια ομάδα από Αιγύπτιους και Βρετανούς αρχαιολόγους με επικεφαλής τον Άλμπερτ Ζινκ αποκάλυψαν επίσημα ότι ο βασιλιάς δολοφονήθηκε αφού του έκοψαν τον λαιμό, o Άλμπερτ Ζίνκ έγραψε :[21][22][23]
"το τραύμα ήταν τόσο βαθύ και γρήγορο που του έσπασε το κόκκαλο, ο τραυματισμός ήταν θανάσιμος".[24]
Μια νεότερη μελέτη στην μούμια του Ραμσή Γ΄ αποκάλυψε ότι ήταν κομμένο το μεγάλο από τα κάτω δάχτυλα του αριστερού ποδιού του, το τραύμα καλύφτηκε με λινό και πολλά φυλακτά ώστε να διατηρήσει ο Φαραώ το δάχτυλο στην επόμενη ζωή του. Η αποκάλυψη αυτή δείχνει ότι οι εκτελεστές ήταν πολλοί και χρησιμοποίησαν διαφορετικά όπλα.[25] Μέχρι τότε πίστευαν ότι ο Ραμσής Γ΄ δολοφονήθηκε με τρόπο χωρίς να αφήσει τραύματα είτε με δηλητήριο μέσω μαγείας είτε από δάγκωμα φιδιού, βρέθηκαν φυλακτά από φίδι στην μούμια του και ένας από τους συνωμότες του είχε τον τίτλο "άρχοντας των φιδιών".[26] Η δολοφονία του σε κάθε περίπτωση απέτυχε στον πραγματικό της στόχο, ο Ραμσής Γ΄ φαίνεται να ανησυχούσε για την τύχη του κληρονόμου του Ραμσή Δ΄, σε έγγραφο παρουσιάζονται εκκλήσεις του στον Άμον να προστατεύσει τα κληρονομικά του δικαιώματα.[27]
↑Van de Mieroop, Marc (2021). A history of ancient Egypt (Second ed.). Chichester, West Sussex. σ. 237
↑E.F. Wente & C.C. Van Siclen, "A Chronology of the New Kingdom" in Studies in Honor of George R. Hughes, (SAOC 39) 1976, σ. 235
↑Murnane, W. J., United with Eternity: A Concise Guide to the Monuments of Medinet Habu, p. 38, Oriental Institute, Chicago / American University in Cairo Press, 1980
↑Wilfred G. Lambert; A. R. George; Irving L. Finkel (2000). Wisdom, Gods and Literature: Studies in Assyriology in Honour of W.G. Lambert. Eisenbrauns. σ. 384
↑James, Peter (2017), The levantine war-records of Ramesses III : changing attitudes, past, present and future, σ. 71
↑Kitchen, K.A. (2012). Ramesses III: The Life and Times of Egypt's Last Hero. University of Michigan Press. σ. 14
↑Kahn, D. (2016), The Historical Background of a Topographical List of Ramesses III, σσ. 161–168
↑Nicolas Grimal, A History of Ancient Egypt, Blackwell Books, 1992. σ. 271
↑David O'Connor. "Expedition Magazine - Penn Museum". www.penn.museum. University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. 29 (3)
↑William F. Edgerton, The Strikes in Ramses III's Twenty-Ninth Year, JNES 10, No. 3 (July 1951), σσ. 137-145
↑J. H. Breasted, Ancient Records of Egypt, σσ. 454-456
↑J. H. Breasted, Ancient Records of Egypt, Part Four, §246
Πηγές
Eric H. Cline and David O'Connor, eds. Ramesses III: The Life and Times of Egypt's Last Hero (University of Michigan Press; 2012) 560 pages; essays by scholars.
Van de Mieroop, Marc (2021). A history of ancient Egypt (Second ed.). Chichester, West Sussex.
E.F. Wente & C.C. Van Siclen, "A Chronology of the New Kingdom" in Studies in Honor of George R. Hughes, (SAOC 39) 1976.
Wilfred G. Lambert; A. R. George; Irving L. Finkel (2000). Wisdom, Gods and Literature: Studies in Assyriology in Honour of W.G. Lambert. Eisenbrauns.
James, Peter (2017), The levantine war-records of Ramesses III : changing attitudes, past, present and future.
Kitchen, K.A. (2012). Ramesses III: The Life and Times of Egypt's Last Hero. University of Michigan Press.
Kahn, D. (2016), The Historical Background of a Topographical List of Ramesses III.
Nicolas Grimal, A History of Ancient Egypt, Blackwell Books, 1992.
