Μπέλα Α΄ της Ουγγαρίας

Μπέλα Α΄ της Ουγγαρίας
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	I. Béla (Ουγγρικά)
Γέννηση	1016 (περίπου) Devín
Θάνατος	11  Σεπτεμβρίου 1063 Dömös
Αιτία θανάτου	πτώση από ύψος
Συνθήκες θανάτου	θανατηφόρο δυστύχημα
Τόπος ταφής	Σέξαρντ (Σέκσαρντ)
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Ουγγαρίας
Θρησκεία	Χριστιανισμός
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μονάρχης πολιτικός
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	politician before the emergence of political parties
Οικογένεια
Σύζυγος	Ριτσέζα της Πολωνίας[1]
Τέκνα	Γκέζα Α΄ της Ουγγαρίας Λαδίσλαος Α΄ της Ουγγαρίας[2] Σοφία της Ουγγαρίας Ελένη της Ουγγαρίας, βασίλισσα της Κροατίας[2] Λάμπερτ δούκας της Ουγγαρίας[3] Ευφημία της Ουγγαρίας[2]
Γονείς	Βαζούλ και Katun of Bulgaria
Αδέλφια	Ανδρέας Α΄ της Ουγγαρίας Λεβέντε
Οικογένεια	Οίκος των Άρπαντ
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	βασιλιάς της Ουγγαρίας (1060–1063)
Σχετικά πολυμέσα

O Μπέλα Α΄ ο Πρωταθλητής ή Μπέλα Α΄ ο Σοφός (Ουγγρική γλώσσα: "Bölény Béla", περί το 1015 - 11 Σεπτεμβρίου 1063) ήταν βασιλεύς της Ουγγαρίας από τον Οίκο των Άρπαντ (1060 - 1063), το βαπτιστικό του όνομα ήταν "Αδαλβέρτος".^[4] Όταν εκτελέστηκε ο πατέρας του Βαζούλ εγκατέλειψε την Ουγγαρία μαζί με τα αδέλφια του Λεβέντε και Ανδρέα, εγκαταστάθηκαν στην Πολωνία. Ο Μπέλα παντρεύτηκε εκεί την Ριτσέζα ή Αδελαίδα κόρη του Πολωνού βασιλιά Μιέσκο Β΄ Λάμπερτ. Ο αδελφός του Ανδρέας εξελέγη αργότερα βασιλεύς, τον κάλεσε κατόπιν να επιστρέψει στο Βασίλειο της Ουγγαρίας. Ο Ανδρέας Α΄ ο οποίος δεν μπορούσε να αποκτήσει γιο του έδωσε δώρο ένα δουκάτο που αποτελούσε "το ένα τρίτο του βασιλείου" και τον όρισε διάδοχο του στον θρόνο. Η σχέση ανάμεσα στα δύο αδέλφια χειροτέρεψαν όταν ο Ανδρέας Α΄ έκανε γιο, τον μελλοντικό Σολομών της Ουγγαρίας, τον έστεψε διάδοχο του (1057-1058) κατά παράβαση του αρχαίου Ουγγρικού νόμου. Ο Μπέλα με την βοήθεια των Πολωνών συγγενών της συζύγου του επαναστάτησε, τον ανέτρεψε και ανακηρύχτηκε βασιλιάς ο ίδιος ως Μπέλα Α΄. Ακολούθησε νομισματική μεταρρύθμιση και κατέπνιξε την τελευταία εξέγερση των παγανιστών της Ουγγαρίας. Την εποχή που τα Γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουγγαρία για να αποκαταστήσουν τον ανεψιό του Σολομών ο ίδιος πέθανε σε ατύχημα, ο θρόνος κατέρρευσε ενώ καθόταν πάνω του.

Πρώτα χρόνια

Στα περισσότερα Ουγγρικά Χρονικά της εποχής ο Λαδίσλαος ο Φαλακρός καταγράφεται ως πατέρας του Ανδρέα Α΄, του Μπέλα Α΄ και του Λεβέντε, ήταν ξάδελφος του ιδρυτή του Ουγγρικού βασιλείου Αγίου Στεφάνου. Οι ίδιες πηγές ωστόσο διεκδικούν σαν πατέρα τους τον αδελφό του Λαδίσλαου, τον Βαζούλ.^[5] Τα Χρονικά αναφέρονται επίσης σε ειρωνείες της εποχής ότι τα τρία αδέλφια ήταν νόθοι γιοι του πατέρα τους με μια ξένη παλλακίδα.^[6][7] Οι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα τρία αδέλφια ήταν νόθοι γιοι του Βαζούλ και της παλλακίδας του.^[8] Ο Μπέλα γεννήθηκε την περίοδο 1015-1020 χωρίς να έχει διευκρινιστεί αν ήταν δεύτερος ή τρίτος γιος των γονέων του.^[9] Ο Πολωνός ιστορικός Βιντσέντι Σβόμποντα έχει καταλήξει στην άποψη ότι ήταν ο δεύτερος, οι Ούγγροι ιστορικοί Γκιούλα Κρίστο και Φέρεντς Μακ τον καταγράφουν αντίστοιχα ως τρίτο.^[10][11] Ο Γκιούλα Κρίστο και ο Φέρεντς Μακ αναφέρουν επίσης ότι το όνομα του έχει Τουρκική προέλευση και μεταφράζεται ως "ευγενής".^[12] Υπάρχουν επιπλέον οι απόψεις ότι το όνομα του έχει Σλαβική προέλευση που μεταφράζεται ως "λευκό" ή σχετίζεται με τον Βιβλικό Βήλο.^[13]

Εξορία

Ο Στέφανος Α΄ είχε μόνο έναν γιο τον Εμέρικ που πέθανε πρόωρα σε ατύχημα (2 Σεπτεμβρίου 1031).^[14][15] Ο πρώτος του ξάδελφος Βαζούλ ήταν ο υποψήφιος να τον διαδεχτεί αλλά ο Άγιος Στέφανος το αρνήθηκε επειδή υποπτεύθηκε ότι ήταν ακόμα παγανιστής, όρισε διάδοχο τον ανεψιό του Πιέτρο.^[16] Ο Πιέτρο που καταγόταν από την Δημοκρατία της Βενετίας ήταν γιος της αδελφής του Στεφάνου Α΄ Γκριμέλντας και του Δόγη της Βενετίας Οττόνε Ορσεόλο. Ο Στέφανος Α΄ τύφλωσε τον Βαζούλ για να μην μπορεί να διεκδικήσει τον θρόνο, οι γιοι του αναγκάστηκαν να δραπετεύσουν.^[17][18][19] Τα αδέλφια εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Βοημία αλλά "η κατάσταση της ζωής τους ήταν κακή και άθλια", έφυγαν για την Πολωνία στην οποία ο βασιλιάς Μιέσκο Β΄ Λάμπερτ τους υποδέχτηκε "με μεγάλες τιμές".^{[20][21][22][23][24]} Ο Μπέλα συμμετείχε σε μια μάχη εναντίον των ειδωλολατρών Πομεριανών και νίκησε τον δούκα τους "σε μία μόνο μάχη".^[25][26] Τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" αναφέρουν ότι ο βασιλιάς Μιέσκο Β΄ "τίμησε σε μεγάλο βαθμό τον δούκα και του απέδωσε όλο τον φόρο τιμής για την Πομερανία".^[27][28] Στην συνέχεια του έδωσε σύζυγο την κόρη του Ριτσέζα μαζί με μια "μεγάλη προίκα από γη".^[29][30] Ο Μακκ γράφει ότι ο Μπέλα δέχτηκε το χριστιανικό του βάπτισμα λίγο πριν τον γάμο του, το όνομα γέννησης του ήταν Αδαλβέρτος.^[31][32] Ο βασιλιάς Μιέσκο Β΄ πέθανε (1034), ξέσπασε επανάσταση παγανιστών και ο γιος του Καζίμιρ Α΄ ο Αποκαταστάτης εγκατέλειψε την Πολωνία με τους οπαδούς του.^[33] Ακολούθησε μια περίοδος αναρχίας μέχρι την επιστροφή του Καζίμιρ (1039).^[34] Οι ιστορικοί Γκιούλα Κρίστο και Φέρεντς Μακ έγραψαν ότι ο Μπέλα βρισκόταν τότε στην Πολωνία, την διοικούσε ως αντιβασιλεύς στο όνομα του κουνιάδου του.^[35] Άλλοι ιστορικοί έγραψαν ότι ο Μπέλα και τα ξαδέλφια του επέστρεψαν στην Πολωνία μαζί με τον Καζιμίρ (1039).^[36]

Δούκας της Ουγγαρίας

Η θρυλική μάχη του Μπέλα στην Πολωνία με τον αρχηγό των Πομερανών

Το βέβαιο είναι ότι ο Ανδρέας και ο Λεβέντε έφυγαν από την Πολωνία και πήγαν στο Κίεβο.^[37] Στην Ουγγαρία ξέσπασε κατόπιν μια ειδωλολατρική εξέγερση εναντίον του Βενετού βασιλιά Πέτρου Ορσέολο (1046).^[38] Ο Ανδρέας Α΄ εκμεταλλεύτηκε το γεγονός για να επιστρέψει και να ανακηρυχτεί νέος βασιλιάς.^[39] Την ίδια χρονιά πέθανε ο Λεβέντε και ο Ανδρέας Α΄ που ήταν ακόμα άτεκνος αναγκάστηκε να καλέσει στην Ουγγαρία τον αδελφό του Μπέλα για να τον διαδεχτεί στον θρόνο.^[40] Τα δύο αδέλφια συνεργάστηκαν στενά σύμφωνα με τα "Πεφωτισμένα Χρονικά", στις επιθέσεις που έκαναν οι Γερμανοί στις αρχές της δεκαετίας του 1050 τους αντιμετώπισαν επιτυχώς.^[41] Ο Φέρεντς Μακ τονίζει ότι τα προσωνύμια που απέκτησε ο Μπέλα Α΄ όπως "Μαχητικός" ή "Σοφός" το οφείλει στην δράση του την ίδια περίοδο εναντίον των Γερμανών.^[42] Ο Φέρεντς Μακ γράφει επίσης ότι η αμοιβαία αγάπη και συνεργασία ανάμεσα στα δύο αδέλφια δεν σταμάτησε ακόμα και όταν ο Ανδρέας έκανε γιο και απέκτησε διάδοχο, τον μελλοντικό βασιλιά Σολομών.^[43][44][45] Η σχέση τους χειροτέρευσε όταν ο Ανδρέας Α΄ έστεψε τον μικρό Σολομών διάδοχο του στον θρόνο (1057-1058), επιβεβαιώθηκε αμέσως μετά δημόσια.^{[46][47][48][49]} Ο Ανδρέας Α΄ ήταν αποφασισμένος να εξασφαλίσει τον θρόνο στον γιο του με κάθε μέσο, για αυτό κάλεσε τον Μπέλα σε γεύμα με στόχο να του ζητήσει να κάνει επιλογή ανάμεσα σε ένα σπαθί και ένα στέμμα που συμβόλιζαν αντίστοιχα την βασιλική και την δουκική εξουσία.^[50] Η εντολή που είχε δώσει ο Ανδρέας Α΄ στους άνδρες του ήταν να τον δολοφονήσουν αν διάλεγε το στέμμα.^[51] Ο Μπέλα πληροφορήθηκε για την απόφαση αυτή, διάλεξε το σπαθί και στην συνέχεια δραπέτευσε στην Πολωνία.^[52] Ο Μπέλα επέστρεψε στην Ουγγαρία το φθινόπωρο του 1060 με Πολωνικά στρατεύματα τα οποία του παρείχε ο δούκας Μπολέσλαφ Β΄ ο Γενναιόδωρος.^[53][54][55] Την ίδια εποχή έφτασαν στην Ουγγαρία Γερμανικές ενισχύσεις ώστε να βοηθήσουν τον Ανδρέα εναντίον του Μπέλα.^[56] Ο εμφύλιος ξεκίνησε και έληξε με δύο διαδοχικές νίκες του Μπέλα στον ποταμό Τίσα και το Μοσόν, ο Ανδρέας Α΄ τραυματίστηκε και πέθανε.^[57][58][59] Οι οπαδοί του μετέφεραν τον μικρό γιο του Σολομών στην Γερμανία.^[60][61]

Βασιλιάς της Ουγγαρίας

Η εκθρόνιση του Σολομών της Ουγγαρίας και η στέψη του Μπέλα Α΄

Ο Μπέλα Α΄ στέφτηκε νέος βασιλιάς της Ουγγαρίας στο Σεκεσφέχερβαρ (6 Δεκεμβρίου 1060).^[62] Αμέσως μετά διέταξε "να μείνουν αβλαβείς οι περιουσίες και οι οικογένειες όσων είχαν ακολουθήσει τον ανεψιό του στην Γερμανία", αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μείνουν πολλοί οπαδοί του Σολομών πιστοί απέναντι του.^[63][64] Ο Μπέλα Α΄ εισήγαγε επίσης στην κυκλοφορία "μεγαλύτερα νομίσματα από καθαρότερο ασήμι", για να το πετύχει μεγιστοποίησε τις τιμές εξαλείφοντας την μαύρη αγορά.^[65][66] Ο Μπέλα Α΄ διέταξε επίσης να γίνονται οι εβδομαδιαίες αγορές τα Σάββατα αντί για τις Κυριακές, αυτό πιθανότατα ενόχλησε έντονα τους Εβραίους επειδή είχαν ως ημέρα αργίας το Σάββατο.^[67][68] Τα "Πεφωτισμένα Χρονικά" έγραψαν ότι "έστειλε κήρυκες σε όλη την Ουγγαρία για να προσκαλέσουν ρήτορες ώστε να θέσουν το θέμα σε βασιλικό συμβούλιο".^[69][70] Ένα μεγάλο πλήθος συγκεντρώθηκε στο Σεκεσφέχερβαρ, απαιτούσε την αποκατάσταση της ειδωλολατρίας και την δολοφονία των κληρικών αλλά ο Μπέλα Α΄ κατέστειλε την εξέγερση σε τρεις μέρες.^[71][72] Ο Μπέλα Α΄ προσπάθησε να συνάψει ειρήνη με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, απελευθέρωσε για αυτό όλους τους Γερμανούς διοικητές που είχαν βοηθήσει τον αδελφό του στον μεταξύ τους εμφύλιο.^[73][74] Οι σύμβουλοι του νέου Γερμανού μονάρχη αρνήθηκαν ωστόσο τις προτάσεις του και αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν νέα εκστρατεία για να αποκαταστήσουν στον Ουγγρικό θρόνο τον Σολομών.^[75] Ο Μπέλα Α΄ σχεδίαζε να παραιτηθεί υπέρ του ανεψιού του αλλά τραυματίστηκε θανάσιμα όταν κατέρρευσε ο θρόνος στον οποίο καθόταν, πέθανε από τα τραύματα (11 Σεπτεμβρίου 1063).^[76][77][78] Ο Σολομών ανέβηκε στον θρόνο, αρνήθηκε να δώσει στους τρεις γιους του ακόμα και το δουκάτο του πατέρα τους, πήγαν στην σύμμαχο τους Πολωνία για βοήθεια.^[79]

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε τη Ρίχετσα των Πιαστ, κόρη του Μιέσκο Β΄ της Πολωνίας και είχε τέκνα:

• Γκέζα Α΄ της Ουγγαρίας π. 1040-1077, βασιλιάς της Ουγγαρίας.
• Λαδίσλαος Α΄ της Ουγγαρίας π. 1040-1095, βασιλιάς της Ουγγαρίας.
• Λάμπερτ δούκας της Ουγγαρίας απεβ. π. 1096, δούκας του 1/3 της Ουγγαρίας.
• Σοφία της Ουγγαρίας π. 1050-1095, παντρεύτηκε πρώτα τον Ούλρικ Α΄ της Βαϊμάρης-Όρλαμυντε μάργραβο της Καρνιόλης και μετά τον Μάγκνους των Μπίλουνγκ δούκα της Σαξονίας.
• Ευφημία της Ουγγαρίας, παντρεύτηκε τον Όθωνα Α΄ των Πρεμυσλιδών πρίγκιπα του Ολομόουτς.
• Ελένη, παντρεύτηκε τον Δημήτριο-Ζβονιμίρ της Κροατίας.
• (ανώνυμη), παντρεύτηκε τον Λάμπερτ των Χοντ-Παζμάνυ, ευγενή της Ουγγαρίας.
• Λάνκα, παντρεύτηκε τον Ροστισλάβ των Ρουρικιδών πρίγκιπα τού Τμουταρακάν.

Παραπομπές

1. p797.htm#i7966. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2020.
2. Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage.
3. Ανακτήθηκε στις 1  Οκτωβρίου 2016.
4. Kristó & Makk 1996, σ. 80
5. Veszprémy 1994, σ. 721
6. Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (ch. 2.45), σ. 125
7. Kristó & Makk 1996, σ. 77
8. Veszprémy 1994, σ. 721
9. Makk 1994, σ. 90
10. Kristó & Makk 1996, σ. 77
11. Swoboda 1982, σ. 425
12. Kristó & Makk 1996, σ. 77
13. Kristó & Makk 1996, σ. 77
14. Bartl et al. 2002, σ. 25
15. Kontler 1999, σ. 58
16. Kontler 1999, σσ. 58–59
17. Bartl et al. 2002, σ. 25
18. Kontler 1999, σ. 59
19. Kristó & Makk 1996, σ. 76
20. Kristó & Makk 1996, σ. 76
21. The Hungarian Illuminated Chronicle: (ch. 53.78), σ. 110
22. Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (ch. 2.52), σ. 121
23. Kristó & Makk 1996, σσ. 77-78
24. Steinhübel 2011, σ. 23
25. Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (ch. 2.52), σ. 121
26. Kristó & Makk 1996, σ. 78
27. Kristó & Makk 1996, σ. 78
28. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 54.79), σ. 111
29. Kristó & Makk 1996, σ. 78
30. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 54.79), σ. 111
31. Makk 1994, σ. 90
32. Kristó & Makk 1996, σ. 78
33. Manteuffel 1982, σ. 82
34. Manteuffel 1982, σσ. 83–85
35. Kristó & Makk 1996, σ. 78
36. Manteuffel 1982, σ. 86
37. Steinhübel 2011, σ. 23
38. Kontler 1999, σσ. 59–60
39. Kontler 1999, σ. 60
40. Kosztolnyik 1981, σ. 74
41. Kristó & Makk 1996, σσ. 79–80
42. Makk 1994, σ. 90
43. Kosztolnyik 1981, σ. 74
44. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 61.88), σ. 114
45. Kristó & Makk 1996, σ. 83
46. Makk 1994, σ. 90
47. Engel 2001, σ. 31
48. Kosztolnyik 1981, σ. 75
49. Kristó & Makk 1996, σ. 86
50. Kontler 1999, σ. 60
51. Kosztolnyik 1981, σ. 76
52. Kontler 1999, σ. 60
53. Kristó & Makk 1996, σ. 81
54. Manteuffel 1982, σ. 92
55. Bartl et al. 2002, σ. 26
56. Kristó & Makk 1996, σ. 81
57. Kontler 1999, σ. 60
58. Kristó & Makk 1996, σ. 81
59. Kontler 1999, σ. 61
60. Bartl et al. 2002, σ. 26
61. Kontler 1999, σ. 61
62. Bartl et al. 2002, σ. 26
63. Kristó & Makk 1996, σ. 81
64. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 67.94), σ. 116
65. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 67.94), σ. 116
66. Kosztolnyik 1981, σ. 79
67. Kosztolnyik 1981, σ. 79
68. Berend 2001, σ. 113
69. The Hungarian Illuminated Chronicle (ch. 68.95), σ. 116
70. Kosztolnyik 1981, σ. 80
71. Engel 2001, σ. 31
72. Kosztolnyik 1981, σ. 80
73. Kristó & Makk 1996, σ. 81
74. Kristó & Makk 1996, σσ. 81-84
75. Kosztolnyik 1981, σ. 78
76. Kosztolnyik 1981, σ. 80
77. Kosztolnyik 1981, σ. 78
78. Kristó & Makk 1996, σ. 84
79. Engel 2001, σ. 31

Πηγές

• Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians (Edited and translated by László Veszprémy and Frank Schaer with a study by Jenő Szűcs) (1999). CEU Press.
• The Hungarian Illuminated Chronicle: Chronica de Gestis Hungarorum (Edited by Dezső Dercsényi) (1970). Corvina, Taplinger Publishing.
• Bartl, Július; Čičaj, Viliam; Kohútova, Mária; Letz, Róbert; Segeš, Vladimír; Škvarna, Dušan (2002). Slovak History: Chronology & Lexicon. Bolchazy-Carducci Publishers, Slovenské Pedegogické Nakladatel'stvo.
• Berend, Nora (2001). At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and 'Pagans' in Medieval Hungary, c. 1000–c. 1300. Cambridge University Press.
• Dimnik, Martin (1994). The Dynasty of Chernigov, 1054–1146. Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
• Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers.
• Kontler, László (1999). Millennium in Central Europe: A History of Hungary. Atlantisz Publishing House.
• Kosztolnyik, Z. J. (1981). Five Eleventh Century Hungarian Kings: Their Policies and their Relations with Rome. Columbia University Press.
• Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (in Hungarian). I.P.C. Könyvek.
• Makk, Ferenc (1994). "Béla I". In Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (eds.). Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)] (in Hungarian). Akadémiai Kiadó. σ. 90.
• Manteuffel, Tadeusz (1982). The Formation of the Polish State: The Period of Ducal Rule, 963–1194 (Translated and with an Introduction by Andrew Gorski). Wayne State University Press.
• Steinhübel, Ján (2011). "The Duchy of Nitra". In Teich, Mikuláš; Kováč, Dušan; Brown, Martin D. (eds.). Slovakia in History. Cambridge University Press. σσ. 15–29.
• Swoboda, Wincenty (1982). "Bela I". In Kowalenko, Władysław; Stieber, Zdzisław; Labuda, Gerard (eds.). Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII. Y-Ż ; Suplement A-C. [Dictionary of the Ancient Slavs: An Encyclopedic Outline of the Slavic Culture from the Earliest Times till the End of the 12th Century] (in Polish). Nauk. σ. 425
• Veszprémy, László (1994). "Vazul". In Kristó, Gyula; Engel, Pál; Makk, Ferenc (eds.). Korai magyar történeti lexikon (9–14. század) [Encyclopedia of the Early Hungarian History (9th–14th centuries)]