Το Γαβαλοχώρι (επίσημο: το Γαβαλοχώριον) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του δήμου Αποκορώνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Βρίσκεται σε υψόμετρο 100 μέτρων, σε βραχώδη κοιλάδα με καλλιέργειες ελιών και αμπελιών. Απέχει 26 χιλιόμετρα από τα Χανιά.[1]
Πανόραμα του Γαβαλοχωρίου
Ιστορικά στοιχεία
Το όνομα του χωριού προέρχεται από τη βυζαντινή οικογένεια των Γαβαλάδων, μια από τις οποίες μοιράστηκε φέουδα στην Κρήτη το 1182. Η παλαιότερη μνεία στον οικισμό γίνεται στο έγγραφο της διανομής των φεούδων «άχρι του Γαβαλοχωρίου, ήγουν χωρίου Γαβαλά».[1]
Το χωριό στα ενετικά χρόνια κατέστη κοινωνικοοικονομικό κέντρο της περιοχής και αρχιτεκτονικά δείγματα εκείνης της περιόδου σώζονται μέχρι σήμερα.[2] Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Gavaloghori Astiraca στην επαρχία Αποκορώνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από Καστροφύλακα αναφέρεται ως Gavalloghori Astiraca με 258 κατοίκους. Ο Βασιλικάτα το αναφέρει το 1630 ως Gavaloghori Amighdali. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, στο χωριό βρισκόταν η έδρα του Κρητικού Συμβουλίου.[1]
Σύμφωνα με την αιγυπτιακή απογραφή του 1834, στο χωριό κατοικούσαν 10 χριστιανικές και 20 μουσουλμανικές οικογένειες. Το 1881 είχε 998 κατοίκους και ανήκε στον δήμο Βάμου[1]. Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Οι ενδείξεις της πρώιμης κατοίκησης περιλαμβάνουν διπλούς πελέκεις, αγγεία, λυχνάρια, σκεύη, κεραμίδια και νομίσματα από την Μινωική εποχή (3000-1450 π.Χ.), καθώς και θεμέλια σπιτιών, κεραμίδια και δεξαμενές νερού από την Μυκηναϊκή ή Δωρική εποχή (1450-1100 π.Χ.). Επιπλέον, υπάρχουν νομίσματα, αγγεία, θεμέλια και τάφοι από τη Ρωμαϊκή περίοδο (67-395 μ.Χ.). Τέλος, πολλά κτίρια στο χωριό χρονολογούνται από τη Βυζαντινή (961-1204 μ.Χ.), την Ενετική (1210-1669 μ.Χ.) και την Τουρκική περίοδο (1669-1898 μ.Χ.).[3][4][5]
Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, το Γαβαλοχώρι ιδρύθηκε, όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε 12 ευγενείς από την Κωνσταντινούπολη στην Κρήτη, στα τέλη του 12ου αιώνα, προκειμένου να αποτρέψει μια αναμενόμενη εξέγερση εναντίον του.[6] Σύμφωνα με την ιστορία, οι ευγενείς χώρισαν την Κρήτη σε 12 επαρχίες, με τον καθένα από αυτούς να κυβερνά από μια περιοχή, δίνοντας συνήθως το όνομά του σε αυτήν.
Ένας από αυτούς τους ευγενείς ήταν ο Φίλιππος Γαβαλάς, οπότε το όνομα «Γαβαλοχώρι» σημαίνει «χωριό του Γαβαλά»[7][8][9]. Σήμερα, οι περισσότεροι μελετητές πιστεύουν ότι το έγγραφο που υποτίθεται ότι εκδόθηκε από τον αυτοκράτορα και έστειλε τους ευγενείς στην Κρήτη ήταν πλαστό. Πιθανότατα, επινοήθηκε κάτι τέτοιο, προκειμένου οι ισχυροί Κρητικοί γαιοκτήμονες, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας Γαβαλά, να διαθέτουν μια νομική βάση για τη διατήρηση των περιουσιών τους μετά την κατάκτηση του νησιού από τους Ενετούς.[10][6]
Αν και το Γαβαλοχώρι έχει ηλικία 1.000 ετών, η καταγεγραμμένη ιστορία του αφορά μόνο τα τελευταία περίπου 300 χρόνια. Καθώς, όμως, ανακαλύπτονται και αναλύονται όλο και περισσότερα έγγραφα, οι προγενέστερες περίοδοι της ιστορίας του Γαβαλοχωρίου θα φωτισθούν καλύτερα και θα προκύψει μια πιο ολοκληρωμένη αφήγηση της ιστορίας του χωριού. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι, παρά την ευγενική καταγωγή του, το Γαβαλοχώρι υπέφερε κατά το παρελθόν. Το χωριό επλήγη από φοβερή πανούκλα το 1770, το 1797 και το 1810[11]. Μια καταστροφική βροχή έπεσε στο Γαβαλοχώρι το 1862 και χείμαρροι νερού έτρεξαν μέσα στο χωριό, καταστρέφοντας σπίτια και άλλες περιουσίες, πνίγοντας αρκετούς κατοίκους.[12]
Οι αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια άλλη ιδιαίτερα δύσκολη περίοδος για το Γαβαλοχώρι. Η ανεργία οδήγησε πολλούς άνδρες του χωριού να μεταναστεύσουν στην Αμερική για να εργαστούν σε ανθρακωρυχεία. Μόνο κατά το 1906, 200 άνδρες από το Γαβαλοχώρι έφυγαν στερώντας από το χωριό μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού του (το χωριό είχε τότε πληθυσμό 1200-1500 κατοίκων).[13]
Οι κάτοικοι του Γαβαλοχωρίου έζησαν μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο, όταν, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, Γερμανοί στρατιώτες κατέλαβαν το χωριό. Χρησιμοποίησαν το Δημοτικό σχολείο ως αρχηγείο τους, ενώ εντόπισαν, επίσης, δωμάτια μέσα σε σπίτια που τους άρεσαν και μετακόμισαν σε αυτά, με τους κατοίκους του χωριού να αναγκάζονται να ζουν δίπλα-δίπλα μαζί τους[14]. Οι Γερμανοί διέταξαν, επίσης, τους ενήλικες άνδρες του Γαβαλοχωρίου και των γύρω χωριών να κατασκευάσουν οχυρωματικά έργα στην είσοδο του κοντινού κόλπου της Σούδας.[15][16]
Η ζωή στο Γαβαλοχώρι παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '60, όταν στο χωριό ήρθε ο ηλεκτρισμός και ένα δημοτικό σύστημα ύδρευσης.[17] Πριν από αυτό, λάμπες πετρελαίου χρησιμοποιούνταν για τον φωτισμό των εσωτερικών χώρων και τα σπίτια διέθεταν δεξαμενές, συνήθως από πέτρα, που αποθήκευαν το νερό της βροχής. Το χωριό διέθετε, επίσης, πηγάδια που τροφοδοτούνταν από δύο υπόγεια ρυάκια.[18][19][20]
Το Γαβαλοχώρι ανέκαθεν υπήρξε γεωργικό χωριό. Σήμερα, παρόλο που ο τουρισμός παρέχει κάποια οικονομική στήριξη στους κατοίκους του χωριού, πολλοί ντόπιοι συνεχίζουν να ασχολούνται με τις πανάρχαιες γεωργικές πρακτικές της καλλιέργειας του αμπελιού, της ελιάς, καθώς και με την κτηνοτροφία. Στο παρελθόν, η παραγωγή μεταξιού, η κοπή πέτρας, η βυρσοδεψία, καθώς και η καλλιέργεια σιταριού, βαμβακιού, σουσαμιού, χαρουπιών και σύκων αποτελούσαν σημαντικούς μοχλούς της οικονομικής ζωής του χωριού, χωρίς ωστόσο να αποτελούν πλέον σημαντικές εμπορικές δραστηριότητες για το Γαβαλοχώρι.
Πολιτισμός
Μπουκαμβίλια σε πέτρινο σπίτι στο Γαβαλοχώρι
Το Γαβαλοχώρι έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικά διατηρητέος οικισμός, με τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, καθώς και ως τόπος λαϊκής αρχιτεκτονικής χωρίς σημαντικές σύγχρονες αλλοιώσεις.[21] Παρόλο που στο Γαβαλοχώρι και ιδιαίτερα στους λόφους πάνω από το χωριό χτίζονται νέα σπίτια, το Γαβαλοχώρι έχει διατηρήσει τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, εν μέρει επειδή έχει διατηρηθεί σε μεγάλο βαθμό η αρχιτεκτονική του. Πολλά από τα σπίτια στο Γαβαλοχώρι είναι ηλικίας 300 έως 500 ετών και είναι είτε μονώροφα είτε διώροφα, κατασκευασμένα από τρία βασικά υλικά - πέτρα, χώμα και ξύλο. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γαβαλοχωρίου χρηματοδοτεί προγράμματα και διοργανώνει φεστιβάλ διαφόρων ειδών για τη διατήρηση των παραδόσεων και της ιστορίας του χωριού.
Αυλή παραδοσιακού σπιτιού στο Γαβαλοχώρι
Τοπικές τοποθεσίες
Το Γαβαλοχώρι διαθέτει μια σειρά από ιστορικές τοποθεσίες, που προσφέρουν μια ματιά στην μακρά ιστορία του:
Ενετικά πηγάδια, που χτίστηκαν τον 15ο ή 16ο αιώνα[23]
Ένα λαογραφικό μουσείο που εκθέτει ιστορικά αντικείμενα, που κατασκευάστηκαν ή/και χρησιμοποιήθηκαν από τους κατοίκους του Γαβαλοχωρίου, καθώς και αντικείμενα που ανασκάφηκαν από τους κοντινούς αρχαιολογικούς χώρους [24]
Ένα Δημοτικό σχολείο («παλιό σχολείο»), που χτίστηκε από τους κατοίκους του χωριού το 1913[25][26]
Ιστορική Γωνιά («Παλιό Καφενείο»), ένα καφενείο (καφενείο/παμπ) που οι Γερμανοί κατακτητές το έκοψαν στη μέση για να μπορούν τα οχήματά τους να στρίβουν στη γωνία[27]
Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα
Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, που χρονολογείται από το 1200 μ.Χ.
Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που χρονολογείται από τον Μεσαίωνα
Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα
Εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου, που χρονολογείται από το 1980
Εκκλησία του Αγίου Φανουρίου, άγνωστη ημερομηνία κατασκευής
Εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου, που χρονολογείται τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα
Εκκλησία των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, που χρονολογείται από το 1750
Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, που χρονολογείται από το 1877
Εκκλησία της Γένεσης της Θεοτόκου και Εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου, η πρώτη χτίστηκε το 1628 και η δεύτερη προστέθηκε σε άγνωστη ημερομηνία
Εκκλησία του Προφήτη Ηλία, που χρονολογείται τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα
Ελαιοτριβείο, Γαβαλοχώρι.
Κοντινοί αρχαιολογικοί χώροι
Ο πλησιέστερος μεγάλος αρχαιολογικός χώρος στο Γαβαλοχώρι είναι η Άπτερα, η οποία απέχει 17 χιλιόμετρα. Ο χώρος περιλαμβάνει ερείπια, που χρονολογούνται από την Μινωική περίοδο (3000-1450 π.Χ.). Τοποθετημένη ψηλά σε ένα λόφο, υπήρξε η τοποθεσία μιας κάποτε ευημερούσας πόλης-κράτους. Αξιοσημείωτες είναι οι μεγάλες δεξαμενές, που χρονολογούνται από τη Ρωμαϊκή εποχή.
Ένας άλλος κοντινός αρχαιολογικός χώρος είναι η Λάππα, η οποία απέχει 32 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι και βρίσκεται στην Αργυρούπολη. Η Λάππα ήταν μια ισχυρή πόλη-κράτος, που χρονολογείται τουλάχιστον από το 300-400 π.Χ. Η ισχύς της αυξανόταν και μειωνόταν μέσα στην πάροδο των χρόνων, ωστόσο κάποτε η πόλη διέθετε το δικό της νομισματοκοπείο και ήλεγχε λιμάνια τόσο στις βόρειες όσο και στις νότιες ακτές της Κρήτης. Τα ερείπια στη Λάππα περιλαμβάνουν πολυάριθμους ρωμαϊκούς
Ιστορική γωνιά ("Παλιό καφενείο"), Γαβαλοχώρι
τάφους, ένα καλά διατηρημένο ψηφιδωτό δάπεδο, υπολείμματα ρωμαϊκού λουτρού και εκτεταμένη λιθοδομή.[31]
Ζωντανή μουσική
Μουσικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται σε διάφορες τοποθεσίες στο Γαβαλοχώρι. Εκδηλώσεις ζωντανής μουσικής πραγματοποιούνται τακτικά στις δύο ταβέρνες του χωριού, τον «Γαβαλιανό Καφενέ» και το «Αρισμαρί». Επιπλέον, αρκετές φορές τον χρόνο, πραγματοποιούνται μεγάλες μουσικές εκδηλώσεις στον χώρο στάθμευσης δίπλα στο παλιό Δημοτικό σχολείο. Στα τέλη Αυγούστου ή στις αρχές Σεπτεμβρίου, διοργανώνεται στην ίδια τοποθεσία η συναυλία ροκ μουσικής «S' agapame Gavalochori» («Σ’ αγαπάμε Γαβαλοχώρι»).[32]
Γιορτή φωτός στο Γαβαλοχώρι
Για περίπου έναν μήνα, κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, το Γαβαλοχώρι φιλοξενεί ένα φεστιβάλ φωτός, με εορταστικά φώτα που στολίζουν όλο το χωριό. Αυτή η γιορτή του φωτός ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2019. Η έναρξή της σηματοδοτείται με μια τελετή, που περιλαμβάνει ομιλίες, μουσική, χορό και μεζέδες στην κεντρική πλατεία. Τα φώτα, συνήθως, ξεστολίζονται λίγο μετά τα Θεοφάνια, στις 6 Ιανουαρίου.[32]
Γιορτή του Πάσχα
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, πριν από την Κυριακή του Πάσχα, το Γαβαλοχώρι φιλοξενεί ένα έθιμο για τον εορτασμό της Ανάστασης του Ιησού. Έξω από την εκκλησία, ένα ομοίωμα του Ιούδα είναι δεμένο πάνω σε μια πυρά από κλαδιά δέντρων, η οποία έχει προετοιμαστεί τις προηγούμενες ημέρες από τη λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου. Αφού
ανάψουν όλοι τα κεριά τους, η πυρά πυρπολείται και το ομοίωμα του Ιούδα καίγεται, συνοδευόμενο από κροτίδες και πυροτεχνήματα. Μετά την καύση του Ιούδα, όλοι μετακινούνται στην κεντρική πλατεία, όπου τα μέλη του «Πολιτιστικού Συλλόγου Γαβαλοχωρίου» σερβίρουν ρακή, κρασί και κόκκινα αυγά.[32]
Στην Κρήτη, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και ακόμη και ως το 1950, το μετάξι παραγόταν στο σπίτι από τις γυναίκες, που τάιζαν φύλλα μουριάς τους μεταξοσκώληκες.[33] Παράλληλα με την παραγωγή του μεταξιού, οι γυναίκες του Γαβαλοχωρίου συμμετείχαν στην κατασκευή της δαντέλας με κουβαρίστρα, γνωστή ως κοπανέλι, κατά την οποία η δαντέλα κατασκευάζεται από μεταξωτή κλωστή σε ένα μαξιλάρι με κουβαρίστρες. Η τέχνη της δαντέλας με κουβαρίστρα εμφανίστηκε στην Κρήτη μεταξύ 1906 και 1908, όταν μια καλόγρια από το Γαβαλοχώρι, η Μινοδώρα Αθανασάκη, έμαθε την κατασκευή της δαντέλας με κουβαρίστρα πηγαίνοντας σχολείο στην Αθήνα και στη συνέχεια τη δίδαξε στις υπόλοιπες καλόγριες της μονής του Αγίου Προδρόμου στα Χανιά. Επειδή σε αυτό το μοναστήρι υπήρχαν πολλές μοναχές από το Γαβαλοχώρι, η τέχνη διαδόθηκε γρήγορα στο χωριό.[34] Η τέχνη της δαντέλας με
Το κάψιμο του Ιούδα το Πάσχα στο Γαβαλοχώρι
κουβαρίστρα εξακολουθεί να ασκείται από λίγες γυναίκες στο Γαβαλοχώρι, οι οποίες περιστασιακά συγκεντρώνονται σε ένα από τα δημόσια κτίρια ή τις πλατείες του χωριού, προκειμένου να δουλέψουν μαζί πάνω στις δημιουργίες τους. Δείγματα της δαντέλας, καθώς και ένα μαξιλάρι με κουβαρίστρες για την κατασκευή της δαντέλας, μπορούν να δουν οι επισκέπτες στο Λαογραφικό Μουσείο στο Γαβαλοχώρι.
Αναψυχή και αθλητισμός
Παραλίες
Το Γαβαλοχώρι απέχει μόλις 3 χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Οι κοντινές παραλίες προσφέρουν μια ποικιλία από ενοικιαζόμενο εξοπλισμό για θαλάσσια σπορ, όπως καγιάκ, εξοπλισμό για wind-surfing, ποδήλατα θαλάσσης και καταμαράν.
Παραλία Αλμυρίδας, απέχει 4 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι.
Παραλία Επισκοπής, η οποία βρίσκεται μεταξύ Χανίων και Ρεθύμνου και απέχει 25 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι
Παραλία Κεράς, που βρίσκεται μεταξύ της Αλμυρίδας και των Καλυβών και απέχει 6 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι.
Παραλία Καλυβών, απέχει 8 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι
Παραλία Ομπρός Γιαλός, κοντά στον Κεφαλά, απέχει 9 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι
Παραλία Κουταλάς, έξω από το Κόκκινο Χωριό, που απέχει 8 χιλιόμετρα από το Γαβαλοχώρι
Λαογραφικό Μουσείο Γαβαλοχωρίου
Περπάτημα και πεζοπορία
Πολλοί περίπατοι και πεζοπορικές διαδρομές ξεκινούν από το Γαβαλοχώρι. Η περιοχή διαθέτει πολλά μονοπάτια και δρόμους, που οδηγούν τους πεζοπόρους δίπλα σε γραφικά ερείπια και μέσα από χωράφια και δάση. Μεταξύ των πεζοποριών που ξεκινούν από το Γαβαλοχώρι είναι:
Πεζοπορία προς την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη (1,6 χιλιόμετρα μετ' επιστροφής)
Πεζοπορία προς την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου (2,6 χιλιόμετρα μετ’ επιστροφής)
Πεζοπορία προς την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, στο κοντινό χωριό Δουλιανά (5 χιλιόμετρα μετ’ επιστροφής)
Περίπατος στο κοντινό χωριό Βάμος (7 χιλιόμετρα μετ’ επιστροφής)[35]
Κλίμα
Το κλίμα του Γαβαλοχωρίου είναι εύκρατο μεσογειακό με θερμά, ξηρά καλοκαίρια και ήπιους χειμώνες. Το χωριό έχει περίπου 300 ημέρες ηλιοφάνειας κάθε χρόνο.
Ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος είναι οι χειμερινοί μήνες, με αρκετές βροχερές ημέρες και με θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 8-15ºC. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η βροχόπτωση ανέρχεται, κατά μέσο όρο, περίπου στα 15 εκατοστά, ενώ κάθε ένας μήνας από αυτούς έχει περίπου 15 ημέρες βροχής. Ως αποτέλεσμα αυτού, το Γαβαλοχώρι και η γύρω περιοχή είναι πολύ πράσινα κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ενώ στην περιοχή υπάρχουν πολλά αειθαλή, καθώς και άλλα δέντρα.
Η άνοιξη στο Γαβαλοχώρι διαρκεί από τον Μάρτιο έως τον Μάιο, και καθώς προχωρά η άνοιξη, οι βροχοπτώσεις μειώνονται και οι ημέρες γίνονται πιο θερμές. Τον Μάρτιο, η μέση ημερήσια θερμοκρασία είναι 20ºC, ενώ ανεβαίνει στους 26ºC κατά τον Μάιο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ανθίζουν όλα τα αγριολούλουδα μέσα και γύρω από το Γαβαλοχώρι.
Το καλοκαίρι στο χωριό διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο και δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου βροχή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Η μέση θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 28-35ºC, αλλά πρόσφατα, λόγω της κλιματικής αλλαγής, η Κρήτη βιώνει κύματα καύσωνα αρκετών ημερών, όταν και οι θερμοκρασίες φτάνουν μέχρι και τους 40ºC. Η θερμοκρασία της κοντινής θάλασσας τους καλοκαιρινούς μήνες ξεπερνά τους 25ºC. Το καλοκαίρι, δύο τύποι ανέμων μπορεί να πνέουν στο Γαβαλοχώρι. Το μελτέμι είναι ένας δυνατός, δροσερός, βόρειος άνεμος, ενώ ο σιρόκος, που είναι νότιος άνεμος, φυσάει από την Αφρική και φέρνει κόκκινη σκόνη και άμμο, που συνήθως διαρκεί μόνο μία ή δύο ημέρες.
Το φθινόπωρο στο Γαβαλοχώρι διαρκεί από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο, και υπάρχουν πολλές ζεστές ημέρες, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κατάλληλες για κολύμπι. Ωστόσο, υπάρχουν περισσότερες βροχερές ημέρες, όσο προχωράει η εποχή, με μέση βροχόπτωση τα 10 εκατοστά και 9 υγρές ημέρες κατά τον Δεκέμβριο. Η μέση θερμοκρασία τον Οκτώβριο είναι 20ºC και πέφτει στους 14ºC τον Δεκέμβριο.[36]
Αξιοσημείωτες προσωπικότητες της περιοχής
Ο Κωνσταντίνος Μαλινός ήταν αγωνιστής, που βοήθησε την Κρήτη να αντισταθεί στην τουρκική κυριαρχία. Γεννήθηκε το 1832 στον Άγιο Παύλο, ένα τμήμα του Γαβαλοχωρίου, ξεκίνησε την επαναστατική του δράση το 1858 και συμμετείχε στις κρητικές επαναστάσεις του 1866 και του 1878. Συμμετείχε, επίσης, στην μάχη της Αλμυρίδας το 1896, η οποία ήταν η τελευταία μάχη που έδωσαν οι Κρητικοί εναντίον των Τούρκων. Από το 1895 έως το 1899, διετέλεσε δήμαρχος του γειτονικού χωριού, του Βάμου. Ο Μαλινός πέθανε το 1913, λίγους μήνες πριν από την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.[37]
Ο Χαράλαμπος Ι. Παπαδάκης (Κουντουρίδης) ήταν δικηγόρος, που αντιστάθηκε στην τουρκική κυριαρχία. Γεννημένος στο Γαβαλοχώρι το 1866, συμμετείχε σε πολλές ένοπλες επιθέσεις εναντίον του τουρκικού στρατού και της τουρκικής αστυνομίας στην Κρήτη. Συνελήφθη το 1892, κατηγορήθηκε για προδοσία και φυλακίστηκε. Επειδή, όμως, η ενοχή του δεν μπορούσε να αποδειχθεί, αφέθηκε προσωρινά ελεύθερος με εγγύηση. Η σύλληψή του δεν σταμάτησε την επαναστατική του δράση, ενώ τραυματίστηκε σοβαρά στην μάχη του 1896 εναντίον των Τούρκων στην Αλμυρίδα. Ο Παπαδάκης υπηρέτησε σε διάφορες πολιτικές θέσεις, κατά την μετάβαση της Κρήτης από την τουρκική κυριαρχία στο να γίνει αυτόνομο κράτος και στη συνέχεια στην ένωση με την Ελλάδα. Ήταν ένα από τα πρώτα μέλη της «Κεντρικής Επιτροπής της Πολιτικής Αλλαγής της Κρήτης» το 1895 και εξουσιοδοτήθηκε να ενεργεί εκ μέρους της Κρήτης για την υπογραφή συνθηκών και άλλων παρόμοιων υποθέσεων. Το 1912 εξελέγη βουλευτής της επαναστατικής συνέλευσης των Χανίων. Μετά την ενσωμάτωση της Κρήτης στην Ελλάδα το 1913, διετέλεσε νομάρχης ή ανώτατος αξιωματούχος του Ρεθύμνου, των Σερρών και της Σάμου.[38]
Η Κατερίνα Αγγελοπούλου, η οποία γεννήθηκε στο Γαβαλοχώρι, ήταν μητέρα του Θεόδωρου «Τεό» Αγγελόπουλου, κινηματογραφιστή, σεναριογράφου και παραγωγού ταινιών. Ήταν γνωστός για τις αργές, επεισοδιακές και διφορούμενες αφηγηματικές δομές του και τις σύνθετες, προσεκτικά δομημένες σκηνές του.
Αξιοθέατα
Το Γαβαλοχώρι με τους οικισμούς Άγιο Βασίλειο, Άγιο Παύλο, Άσπρο (Κοπράνα) και Ντουλιανά έχει χαρακτηριστεί ιστορικός διατηρητέος τόπος και τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Σύμφωνα με το ΦΕΚ, αποτελεί αξιόλογο σύνολο λαϊκής αρχιτεκτονικής χωρίς σημαντικές σύγχρονες αλλοιώσεις και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς πολιτισμού λαϊκού. Αρχιτεκτονικά δείγματα των ενετικών χρόνων σώζονται μέχρι σήμερα.[2]
Στο χωριό λειτουργεί Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1967 και εγκαινιάστηκε το 1993.[39] Βρίσκεται στην περιοχή Άγιος Σέργιος και στεγάζεται σε ελαιοτριβείου - κατοικία, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία.[40] Το μουσείο περιλαμβάνει 7 αίθουσες με διαφορετική θεματολογία: «Καμαρόσπιτο», «Μετάξι», «Κεραμεικά», «Κοπανέλι», «Πετράδες-Λιθοξόοι», «Εκκλησία, Ξυλογλυπτική». Στο μουσείο εκτίθενται επίσεις, όπλα και σπαθιά, πίνακες ζωγραφικής, λιθογραφίες, νομίσματα από την αρχαιότητα μέχρι την Κρητική Πολιτεία και πολεμικά μετάλλια.[41]
Κοντά στην κεντρική πλατεία του χωριού βρίσκεται διώροφη κατοικία και το ισόγειο κτίσμα της «Φάμπρικας» (παλαιό ελαιουργείο), τα οποια κατασκευάστηκαν στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Το ελαιοτριβείο, βρίσκεται μπροστά από την οικία, εμφανίζει πολλά ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία και διασώζονται όλα τα εργαλεία του σε καλή κατάσταση[40]. Το παλαιό Δημοτικό Σχολείο έχει χαρακτηριστεί επίσης ιστορικό διατηρητέο μνημείο.[42]
Τα βενετικά πηγάδια Γαβαλοχωρίου
Στο χωριό επίσης βρίσκονται 24 πηγάδια τα οποία χρονολογούνται στα χρόνια της Βενετοκρατίας στην Κρήτη (15ος - 16ος αιώνας) και εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούνται μέχρι πρόσφατα. Πρόκειται για απλές κυκλικές κατασκευές ποικίλου βάθους, κτιστές από ισχυρή ξερολιθιά. Ορισμένα από τα πηγάδια προστατεύονται από τοξωτή κατασκευή, επίσης κτισμένη από ξερολιθιά. Συνδεδεμένη με το συγκρότημα είναι και μια τοξωτή ενετική γέφυρα.[43]
Στο χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Παύλου και της Παναγίας.[44] Στην εκκλησία της Παναγίας στο τύμπανο της πόρτας έχει εντοιχιστεί πλάκα στην οποία αναφέρεται ότι η εκκλησία ολοκληρώθηκε το 1628.[1] Επάνω από την αριστερή θύρα του ναού υπάρχουν δύο απομεινάρια από αγάλματα τα οποία παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Πρόκειται για την αναπαράσταση των αδελφών Βουτσάδων, οι οποίοι υπήρξαν δωρητές των εργασιών αποκατάστασης του ναού του έτους 1848. Η κτητορική επιγραφή του ναού αναφέρεται στον κτήτορα Νικόλαο Γαβαλά καθώς και σε έναν απροσδιόριστο μέχρι στιγμής άτομο πιθανώς συνδρομητής των εργασιών ανέγερσης εν ονόματι Ιωάννης Ασπρέας.
Παραπομπές
↑ 1,01,11,21,31,41,5Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελίδες 209–210.
↑«Gavalochori Then and Now». Gavalochori Crete: A Comprehensive Guide (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2024.
↑Χριστίνα Κουστουράκη-Κουκουλάρη, Κοπανέλι: Cretan Handmade Lace (n.p.: ιδιωτική εκτύπωση, n.d.)., πρόλογος, Kostopoulou et al., Western Silk Road, 171-72.
↑"Things to See and Do: Walking and Hiking”, GavalochoriGreece, https://gavalochorigreece.org/type-of-attraction/walking-and-hiking/.
↑«Climate-Crete». www.climatestotravel.com. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2024.
↑"Διήμερο επετειακών εκδηλώσεων για την Κρητική Επανάσταση (1895-1896)", φυλλάδιο για τον Κωνσταντίνο Μαλινό (Κρήτη: Τσιβαράς, χ.χ.): Πολιτιστικοί Σύλλογοι Βάμου, Γαβαλοχωρίου, Κάινας, Δουλιανών, Πλάκας, Αλμυρίδας, Τσιβαρά, χ.χ.)
↑Χαράλαμπος Ι. Παπαδάκης, "Χαράλαμπος Ι. Παπαδάκης", στο Γαβαλοχώρι Αποκορώνου Στοιχεία από την Ιστορία Του, εκδ. Εμμανουήλ Βορινάκη (Χανιά, Κρήτη: εκδ. από τον συγγραφέα, 1981), 38-42.
,_Gavalochori._Photograph_by_F%C3%A1bio_Castel_Garcia.jpg)
