Langoned

Langoned
Abati Itron-Varia.
Anv gallek (ofisiel)	Langonnet
Bro istorel	Kernev
Melestradurezh
Departamant	Mor-Bihan
Arondisamant	Pondi
Kanton	Gourin
Kod kumun	56100
Kod post	56630
Maer Amzer gefridi	Françoise Guillerm 2020-2026
Etrekumuniezh	Roue Morvan Kumuniezh
Bro velestradurel	Kornôg Kreiz Breizh
Lec'hienn Web	(fr)www.langonnet.fr
Poblañsouriezh
Poblañs	1 851 ann. (2022)[1]
Stankter	22 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 06′ 23″ Norzh 3° 29′ 32″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 180 m bihanañ 104 m — brasañ 292 m
Gorread	85,4 km²
Langoned
kemmañ

Langoned a zo ur gumun eus Bro-Gerne e kanton Gourin e departamant ar Mor-Bihan, e kornôg Breizh.

Douaroniezh

• 
  An Ele e dianaou an abati.

• War lez an Ele emañ Langoned.

Ardamezioù

En glazur e zaou gleze en aour lammellet ouzh kab, o skorañ un hengurunenn en argant karget gant teir brizhenn erminig en sabel.[2]

Istor

Henamzer

• Hent: an hent roman eus Vorgium (Karaez bremañ) da v-Blabia (Porzh-Loeiz bremañ) a dreuze an Ele en Abati Langoned, chom a ra ul lodenn eus an daradur e geunioù ar Faoud en Drinded-Langoned^[3].
• Armerzh: kenderc'het e veze brikennoù, teol ha priaj. E Kastell-Gwernoùgall hag e Kerroc'h e voe kavet fornioù. E meur a lec'h er gumun e voe kavet teol lec'h ma oa atantoù ha gedlec'hioù, e Stang-Yann nepell eus an abati, e Kastelloù-Kergaradeg, e Lokmaria, e Minez-Bloc'h, e Kernal hag en Drinded^[4].

IX^vet kantved

• E-tro 800 e voe savet ur gumuniezh gant menec'h Landevenneg e Lez Radeneg war douaroù bet roet dezhe gant Gradlon Flamm, kont Kerne. Kastell Morvan Lez-Breizh a oa sur a-walc'h war dorgenn Menez-Morvan e Langoned. Er c'horn-bro-se e voe lazhet Morvan e 818 en un emgannig ouzh ar Franked kaset war-raok gant Loeiz an Deol, bet savet e gamp gantañ e Prizieg^[5].

XVII^vet kantved

• Emsavadeg ar Bonedoù ruz, 1675: d'ar 14 a viz Gouere ez eas parrezianiz Langoned, bet bodet gant son an taboulin, betek an abati evit goulenn groñs digant an abad dilezel e wirioù a-bezh war ar boblañs, ha sinet e voe an dilez gant ar venec'h evit kaout peoc'h; kondaonet e voe Jean Harscoët, an tabouliner, d'ar galeoù a-hed-buhez^[6].

Dispac'h Gall

• Melestradurezh: krouet e voe ar gumun e 1790. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet da bennlec'h kanton Langoned gant div gumun ennañ: Langoned ha Plourae; e Bann ar Faoued e oa; dilamet e voe kanton Langoned e 1801 ha lakaet ar gumun e kanton Gourin bet brasaet ha miret gant al lezenn eus an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801), dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix; lakaet e voe Langoned en arondisamant Pondi bet krouet e 1800^[7](fr)^,[8].

XX^vet kantved

Brezel-bed kentañ

• Ur c'hamp-bac'h, un astenn eus hini an Henbont e oa, a voe digoret er gumun e 1914 evit derc'hel ennañ enbroidi eus ar stadoù o stourm ouzh Bro-C'hall^[9],[10]; beleion eus Elzas-Loren e oa un darn vat anezhe; en abati e voent serret^[11].
• Mervel a reas 219 gwaz eus ar gumun abalamour d'ar brezel, eleze 4,92 % eus he foblañs e 1911^[12],[13].

Eil brezel-bed

• Repuidi-brezel: d'an 10 a viz Even 1940 e oa 499 repuad e Langoned; 61 anezhe ne oant ket distroet d'ar gêr c'hoazh d'ar 1añ a viz Gwenholon 1940^[14].
• D'ar 24 a viz Mae 1944 e voe tapet 100 000 Lur en ti-post gant tud eus ar Rezistañs^[15].
• Fuzuilhet e voe daou waz eus ar gumun (unan anezhe a oa ur repuad eus An Oriant) e Landordu e Berne, d'ar 6 a viz Gouhere 1944 abalamour d'o ferzh er Rezistañs; barnet e oant bet d'ar marv gant lez-varn al Lu alaman Ar Faoued^[16].
• Mervel a reas 48 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel ^[17].

Brezelioù didrevadennañ

• Pevar gwaz a varvas e Brezel Indez-Sina ha pevar all e Brezel Aljeria^[18],[19].

Brezhoneg

Ar Brezoneg er Skol

• 1934-1936: ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol^[20].

Ya d'ar brezhoneg

• D’ar 27 a viz Genver 2005 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• Al live 3 oa bet roet d'ar gummun.

Deskadurezh

• E 2012 e oa bet krouet un hentad divyezhek e skol bublik ar gumun.
• E distro-skol 2024 e oa 44 skoliad enskrivet er c'hlas divyezhek (42,7 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez). http://www.brezhoneg.bzh/98-kelenn.htm

Krennlavar

• ’Ba' Langoned e vez lazhet ar bleiz gant un taol boned.

Monumantoù ha traoù heverk

• 
  Iliz katolik ar vourc'h.

• Iliz katolik Sant Pêr ha Sant Paol.

• 
  Iliz katolik an Dinded.

• Iliz katolik an Dinded.

• 
  Porzh an abati.

• Abati Itron-Varia.
• Monumant ar re varv e bourc'h Langoned, etre ar maerdi hag an iliz katolik, luc’hskeudenn ha kartenn-bost^[21].

• 
  Monumant an Drinded.

• Monumant ar re varv en Drinded-Langoned.
• Plakennoù ar re varv (1914-1918) en iliz katolik er vourc'h, luc’hskeudenn^[22].

Emdroadur ar boblañs abaoe 1790

Melestradurezh

Tud

• Henri Guiriec, beleg katolik, istorour ha skrivagner breizhat.
• Garmenig Ihuellou, skrivagnerez vrezhonek.
• Alan Stivell, bet savet gantañ ur bladenn anvet E Langonned ma kaver ar ganaouenn E parrez Langonned enni.

Gevelliñ

Liammoù diavaez

• (br)Langoned war lec'hienn Geobreizh

Dave ha notennoù

1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
2. (fr)Aozergant B. Frelaut ; Kuzul ar Gumun : 1988.
3. (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, bloaziad ebet, (e galleg), pajenn 16
4. (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 18
5. (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajennoù 27 ha 28
6. (fr)Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 75
7. (fr)Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajennoù 163 ha 277 .
8. (fr)Cassini - EHESS - Langoned - Fichenn ar gumun
9. diwar ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, (fr)Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995
10. kalz anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"
11. (fr)1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, Ar Faoued, 1998, pajenn 135
12. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
13. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned
14. (fr)Association Mémoire du canton du Faouët, 1939-1945 en Centre-Bretagne, Liv'Editions, Ar Faoued, 2004, levrenn I, pajenn 118
15. (fr)Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 164
16. (fr)René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 21 ha 22
17. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
18. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
19. (fr)memorialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned
20. (fr)Marsel Guieysse, La langue bretonne : ce qu'elle fut, ce qu'elle est, ce qui se fait pour elle et contre elle, pajenn 266, Kemper, Nouvelles Éditions Bretonnes, 1936
21. (fr)Memorial Genweb
22. (fr)Memorial Genweb