Торый

90 Актыній ← Торый → Пратактыній Перыядычная сістэма элементаў 90Th
Уласцівасці атама
Імя, сімвал, нумар	Торый, 90

То́рый^[1] (лац.: Thorium) Th — радыеактыўны хімічны элемент III групы перыядычнай сістэмы; атамны нумар 90. Адносіцца да актыноідаў.

Серабрыста-белы метал. Атамная маса 232,0381. Шчыльнасць 11 720 кг/м³. Тэмпература плаўлення 1750 °C. Ступень акіслення +4, радзей +2, +3. Вядомы ізатопы з масавымі лікамі 213—236^[1].

Адкрыты ў 1828 годзе Ё. Берцэліусам у адным з сіенітаў у Нарвегіі^[1][2]. Назва ад імя бога грому Тора^[1][2]. Радыеактыўнасць торыю устанавілі ў 1898 годзе М. Складоўская-Кюры і незалежна ад яе нямецкі хімік Г. Шміт^[1].

Прыродныя крыніцы

У прыродзе пашараны ²³²Th — найбольш доўгажывучы ізатоп з перыядам паўраспаду 14,05 млрд гадоў^[1]. Галоўная крыніца торыю — манацыт — мінерал, які ўтрымлівае фасфаты торыю і рэдказямельных элементаў, а таксама аксіды жалеза, крэмнію, інш. Рудой на торый таксама з’яўляецца мінерал тарыт (сілікат торыю)^[3].

Прымяненне

Сплавы торыю — высокатрывалыя, хімічна ўстойлівыя пры павышаных тэмпературах. З іх вырабляюць дэталі рэактыўных рухавікоў, ракет, гарачатрывалыя тыглі. Торый — перспектыўнае ядзернае паліва (крыніца урану-233). таксама торый выкарыстоўваецца ў якасці каталізатара ў арганічным сінтэзе^[2].

Крыніцы

1. БелЭн 2002.
2. ВСЭ 1977.
3. Большой энциклопедический словарь: В 2-х т. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1991. — Т. 2. — С. 485. — 768 с. — 2 000 000 экз. — ISBN 5-85270-044-4 (т. 2.). (руск.)

Літаратура

• То́рый // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 493. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Болсун А. И. Краткий словарь физических терминов (руск.) / Сост. А. И. Болсун. — Мн.: Вышэйшая школа, 1979. — С. 346. — 416 с. — 30 000 экз. (руск.)
• Торый // Хімічны слоўнік навучэнца: Дапаможнік для вучняў / Б. Н. Качаргін, В. М. Макарэўскі, Л. Я. Гарнастаева, В. С. Аранская. — Мн.: Народная асвета, 2003. — С. 229. — 287 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-12-0621-8.
• Химический словарь школьника / Б. Н. Кочергин, Л. Я. Горностаева, В. М. Макаревский, О. С. Аранская. — Мн.: Народная асвета, 1990. — С. 200. — 255 с. — 75 000 экз. — ISBN 5-341-00127-3. (руск.)
• То́рий // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 107. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)