Русаковічы (Пухавіцкі раён)

Вёска Русаковічы Прыдарожны крыж у Русаковічах. Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Пухавіцкі Сельсавет Рудзенскі Каардынаты 53°31′14″ пн. ш. 27°50′37″ у. д.^HGЯO Першая згадка 1561 Водныя аб’екты Пціч Насельніцтва ▲142 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1713 Паштовыя індэксы 222850 Аўтамабільны код 5 СААТА 6244857061 Русаковічы на карце Беларусі ±

Русаковічы на Вікісховішчы

Русако́вічы^[1] (трансліт.: Rusakovičy, руск.: Русаковичи) — вёска ў Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Рудзенскага сельсавета. Месціцца за 24 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, за 49 км ад Мінска, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Рудзенск, на рацэ Пцічы.

Гісторыя

Ранняя гісторыя

«Беларускія могілкі ў Русаковічах», 1889. Генрык Вейсенгоф. Нацыянальны музей Познані.

Русаковічы ўпамінаюцца ў 1561 годзе, належалі да маёнтка Грэбень^[2]. У 1584 годзе Яраш Варфаламеевіч Мажэйка прадаў іх менскаму падкаморыю Андрэю Мікалаевічу Станкевічу. У 1608 годзе той перадаў вёску менскаму кашталяну Шчаснаму Галоўчынскаму. У той час вёска ўваходзіла ў склад Менскага павета Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага^[3]. Надалей маёнтак належаў Падбярэскім, Швыкоўскім і Янішэўскім. У 1639 годзе вядома пра размежаванне граніц з суседнім Азярычынам, якое адбылося пасля доўгіх спрэчак^[4].

У другой палове XVIII стагоддзя Быкоўскія пабудавалі каля Пцічы драўляную сядзібу і капліцу з родавым склепам. На 1784 год Русаковічы належалі Вінцэнту Яксу-Быкоўскаму.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. На 1800 год у вёсцы былі капліца, вінакурня, карчма, млын і шляхецкая сядзіба. У 1856 годзе Юзэфа Быкоўская, якая была ўнучкай Вінцэнта, выйшла замуж за Уладзіслава Вейсенгофа, да якога Русаковічы адышлі праз вена. Фальварак памерам 1800 гектараў атрымаў іх сын Генрык Вейсенгоф (1859—1922), які ажаніўся з Людвікай Сакольскай^[5]. Пасля 1861 года ў Цітвянскай воласці Ігуменскага павета. У сярэдзіне XIX стагоддзя да дамена Русаковічы належалі суседняя вёска Крысцінполь і аддаленыя Бахаравічы. У 1889 годзе маёнткам Русаковічы валодала Жазафіна Генрыкаўна Вейсенгоф, было 392 дзесяціны зямлі^[6].

У канцы XIX стагоддзя Аляксандр Ельскі запісаў паданне пра ўрочышча Журава Магіла, якое месціцца паміж фальваркамі Крысцінполь і Русаковічы.

Паводле перапісу 1897 года, у вёсцы быў хлебазапасны магазін, маёнтак, царква, таксама побач было аднайменнае ўрочышча на 2 двары, млын на Пцічы (2 паставы).

Найноўшы час

«Litewskie zacisze», каля 1908. Генрык Вейсенгоф, карціна страчаная. На карціне паказаная частка сядзібы ў Русаковічах, перад якой гуляюцца свойскія медзведзяняты самога Вейсенгофа.

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў і ў сярэдзіне кастрычніка 1920 года пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. У верасні 1920 года адкрыта школа 1-й ступені. З ліпеня 1924 года ў Менскай акрузе. У 1933 годзе створаны калгас «Сталінец», працавала кузня. З 12 лютага 1935 года ў Рудзенскім раёне, з 15 студзеня 1938 года ў Менскай вобласці.

У Другую сусветную вайну з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года вёска пад акупацыяй Германіі. У красавіку 1942 года вёска была спалена, забіты 11 жыхароў. Каля вёскі месціліся Рудзенскі падпольны раённы камітэт КП(б)Б і штаб партызанскай брыгады «Беларусь».

24 лістапада 1966 года да Русаковічаў была далучана вёска Чырвоная Горка. Да 31 сакавіка 1977 года вёска ўваходзіла ў склад Цітвянскага сельсавета, пасля перададзена ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Рудзенскага пассавета^[7].

• Русаковічы на выявах пачатку XX стагоддзя
• 
  Мост цераз Пціч
• 
  Сядзібны дом Вейсенгофаў
• 
  Сядзібны дом Вейсенгофаў
• 
  Сядзіба Вейсенгофаў і рака Пціч
• 
  Сядзіба Вейсенгофаў, свіран
• 
  Сядзіба Вейсенгофаў, скрабец
• 
  Сядзіба Вейсенгофаў
• 
  Сядзіба Вейсенгофаў

Насельніцтва

Аўтобусны прыпынак.

• 1800 год — 27 двароў, 147 жыхароў
• 1858 год — 149 рэвізскіх душ
• 1897 год — вёска, 76 двароў, 506 жыхароў; урочышча, 2 двары, 10 жыхароў
• 1908 год — 87 двароў, 627 жыхароў; маёнтак, 1 двор, 3 жыхары; млын, 3 двары, 12 жыхароў
• 1917 год^[8] — 121 двор, 565 жыхароў (усе беларусы); маёнтак, 1 двор, 54 жыхары (43 беларусы, 11 палякаў); млын, 3 двары, 12 жыхароў (усе беларусы)
• 1960 год — 357 жыхароў
• 2002 год — 101 двор, 179 жыхароў
• 2009 год — 121 жыхар
• 2019 год — 142 жыхары^[9]

Вядомыя асобы

• Уладзімір Лупейка (1917—2000) — беларускі фотакарэспандэнт

Славутасці

Страчаная спадчына

Магіла Эдварда Вейсенгофа, брата Генрыка. Русаковіцкія могілкі, 2019 г.

• Сядзіба Вейсенгофаў (XIX ст.).

Паданні

З Русаковічамі звязанае паданне пра ўрочышча Журава Магіла, запісанае ў канцы XIX ст. Аляксандрам Ельскім.

Паводле Ельскага, урочышча месціцца пры гасцінцы паміж вёскамі Русаковічы і фальваркам Крысцінполь. Гэта даволі значны насып, на якім расце вялізная сасна. Народнае паданне, запісанае Ельскім, кажа, што калісьці ў вёсцы Азярычын быў памор быдла, і паводле забабонаў мясцовы азярыцкі жыхар, нейкі Жур, прывёз падлу на мяжу Русаковічаў, хацеў яе там закапаць, каб выратаваць сваю вёску і перавесці памор на суседзяў. Жыхары Русаковічаў былі папярэджаныя пра гэта, чакалі яго, і калі Жур прыйшоў, закапалі яго жыўцом разам з канём і прывезеным быдлам, а над той магілай зрабілі насып^[10].

Сучасны краязнавец Максім Ляшко мяркуе, што гэтае ўрочышча месціцца на могілках вёскі Вераб’ёўка, ці суседніх пагорках^[11].

Крыніцы

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
2. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Т. 1 / [рэд. Л.У. Шклярэвіч]. — Мінск: Белкартаграфія, 2009. — 244, [3] с., іл. — ISBN 978-985-508-060-3. С. 232.
3. "Русаковічы - фота і помнікі". Radzima.org. 7 верасня 2007. Праверана 2 снежня 2019.
4. Jelski A. 1889, s. 21.
5. Roman Aftanazy. Rusakowicze // Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej^[pl] (польск.). — drugie przejrzane i uzupełnione. — Wrocław: Ossolineum, 1991. — T. 1. Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. — s. 138—140. — 352 s. — ISBN 83-04-03713-0 (т. 1), ISBN 83-04-03701-7.
6. Памяць 2003, с. 80.
7. Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 31 сакавіка 1977 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1977, № 15 (1533).
8. Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) 1924, с. 124.
9. Belarus (нявызн.). pop-stat.mashke.org. Праверана 10 кастрычніка 2024.
10. Jelski A. 1895, s. 896.
11. Санько 2021, с. 10.

Літаратура

• Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь : Мінская вобласць : нарматыўны даведнік. — Мінск, 2003.
• Русаковічы // Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 4 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2013. — С. 177. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0735-9.
• Памяць: Пухавіцкі раён: Гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / Укл. А. А. Прановіч; Рэдкал.: А. М. Карлюкевіч і інш.. — Мінск: Беларусь, 2003. — 749 с. — ISBN 985-01-0251-9.
• Санько З., Санько Ю. Мемарыяльны крыж у гонар першага згадвання вёскі Азярычына ў гістарычных крыніцах. — Мінск: Тэхналогія, 2021. — 12 с. — ISBN 978-985-458-317-4.
• Jelski A. Rusakowicze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew (польск.). — Warszawa, 1889. — S. 21.
• Jelski A. Żurowa-Mogiła // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn (польск.). — Warszawa, 1895. — S. 868.
• Список населенных мест Б.С.С.Р. (б. Минской губернии) / Центральное Статистическое Бюро Б.С.С.Р.. — Минск: Белтрестпечать, 1924.

Спасылкі