PROFILBARU.COM

Літоўская Малдавія
	Асабістая унія ліцвінскіх князеў над Малдавіяй
Літоўская Малдавія
Герб Карыятавічый	Сцяг Малдаўскага княства і Падольскага княства
< ; < > 1374 — 1377 ;
Мова(ы)	Царкоўнаславянская мова, Малдаўская, Старабеларуская мова
Рэлігія	праваслаўе
Форма кіравання	Выбарная манархія
Дынастыя	Карыятавічы
Уключае	Малдаўскае княства ; Падольскае княства ; Навагрудскае княства
Ваявода Малдавіі і Падолля
• 1374–1377	Юрый Карыятавіч

Вайна супраць Крэўскай уніі
Вайна супраць Крэўскай уніі
	; Фёдар Карыятавіч, партрэт работы невядомага мастака XVIII ст.
Дата	1392-1394
Прычына	Незадаволенасць заключэннем Крэўскай уніі
Вынік	Перамога Вітаўта і Ягайла
Праціўнікі
Кааліцыя Віцебскае княства; Навагрудскае княства; Малдаўскае княства; Пры падтрымцы Каралеўства Венгрыя;	Вялікае Княства Літоўскае; Каралеўства Ягелонаў;
Камандуючыя
Свідрыгайла; Фёдар Карыятавіч; Раман I Мушат;	Ягайла; Вітаўт;

Малдаўска-вялікалітоўскія адносіны
Малдаўска-вялікалітоўскія адносіны
; Вялікае Княства Літоўскае	Шаблон:Сцягафікацыя/Малдаўскае княства; Малдаўскае княства
Іншае
Усталяваныя	1369

Адносіны паміж Вялікім княствам Літоўскім і Малдаўскім княствам былі блізкімі, нават да ўладарства князёў з дынастыі Гедзімінавічаў у Малдавіі. У XIV стагоддзі, пасля бітвы на Сініх Водах у 1363 годзе, Малдаўскае княства далучыла вялікія тэрыторыі да нізоўя Дуная і Чорнага мора. Перамога пад Сінімі Водамі ўмацавала сувязі паміж княствамі^[1].

Адносіны паміж Вялікім княствам Літоўскім і Валашскім княствам былі менш блізкімі, але таксама дастаткова сяброўскімі. Напрыклад у 1403 годзе валашскі ваявода Мірча I Стары зацвердзіў пагадненне са «сваім сябрам Ягайлам». Такое сама пагадненне заключана ў 1411 годзе^[2].

Малдаўска-вялікалітоўскія адносіны

Ужо пры «первых господарех воевод волоских и князей литовских… они мели межи собою братство и прыятельство и мир».

Вызначэнне малдаўска-вялікалітоўскай мяжы

У 1362 годзе адбылася Бітва на Сініх Водах. Вялікі князь літоўскі Альгерд скарыстаўся ўнутранай бязладзіцай у Залатой Ардзе, пасля гібелі ханаў Джанібека і Бердыбека, і пачаў ваенную кампанію на татарскія землі^[3]. У баі праявілі сябе Карыятавічы, сыны князя навагрудскага Карыята, аднаго з сыноў Гедзіміна.

Пасля перамогі Альгерд уключыў у склад сваёй дзяржавы Падолле і частку Дзікага поля, пашырыў такім чынам свае ўладанні далёка на поўдзень, нават да Чорнага мора. Гэта азначала першую ў гісторыю мяжу Вялікага Княства Літоўскага і Малдаўскага княства.

Падолле было перададзена пляменнікам Альгерда, якія ўдзельнічалі ў бітве: Аляксандру, Юрыю, Канстанціну і Фёдару — сынам Карыята^[4]. Перамога Альгерда і прыход на Падолле Карыятавічаў умацавалі Малдаўскае княства. Падолле, пад уладай Карыятавічаў, разам з Брацлаўшчынай, якой ужо валодаў Канстанцін Карыятавіч, утварыла Падольскае княства, дзе Канстанцін стаў першым князем.^[5]

Канстанцін Карыятавіч быў васалам вялікага князя літоўскага і ўладарыў разам са сваімі братамі.

У 1352 годзе Юрый Карыятавіч і яго брат Аляксандр Карыятавіч уступілі ў канфлікт са сваімі дзядзькамі Кейстутам і Любартам у пачатку 1360-х гадоў. Юрыя і Аляксандра выгналі з іх уладанняў каля 1362 года, яны ўцяклі ў Польшчу да двара Казіміра ІІІ^[6].

Малдавія ў польска-вялікалітоўскіх саюзах

Кіраванне Пятра I

У 1387 годзе Пётр I Мушат, першы гаспадар Малдавіі з дынастіі Мушатаў, прынёс прысягу польскаму каралю Уладзіславу II Ягайла^[7]. Ён уключыў Малдаўскае княства ў сістэму польска-літоўскіх саюзаў. У пачатку 1388 года Ягайла папрасіў у Пятра чатыры тысячы рублёў срэбрам у доўг на тры гады, абяцаючы Пакуцце ў якасці закладу. 10 лютага 1388 года Пётр I Мушат паслаў яму 3 тысячы рублёў срэбрам.

Кіраванне Рамана I

Згодна з Крэўскай уніяй, літоўскі вялікі князь Ягайла, які ажаніўся з польскай каралевай Ядвігай, быў абвешчаны польскім каралём. Гэта абвяшчала стварэнне асабістай уніі паміж Вялікім княствам Літоўскім і Польскім каралеўствам. Гэты новы палітычны расклад падзей прымусіў многіх князёў, у тым ліку і Фёдара Карыятавіча, перагледзець свае палітычныя арыентацыі^[8].

Вайна супраць Крэўскай уніі

Пасля падпісання Крэўскай уніі ў 1385 годзе Фёдар Карыятавіч быў вымушаны шукаць новыя саюзы і ўступіў у кааліцыю з кіеўскім князем Уладзімірам Альгердавічам, ноўгарадскім князем Карыбутам Альгердавічам і віцебскім князем Свідрыгайлам Альгердавічам. Гэты альянс меў мэтай супрацьстаяць новаму палітычнаму ўплыву Польшчы.

Як і яго брат, Раман прысягнуў на вернасць польскаму каралю Ягайла. Аднак, з цягам часу ён змяніў сваю пазіцыю і выступіў супраць Польскага каралеўства, уступіўшы ў кааліцыю з Фёдарам Карыятавічам. Падчас гэтага саюзу малдаўскія атрады актыўна абаранялі многія гарады Падолля, удзельнічаючы ў шэрагу баявых дзеянняў супраць прыхільнікаў Уніі, у тым ліку Барыса Карыятавіча.

У гэты перыяд Фёдар Карыятавіч звярнуўся па дапамогу да вугорскага караля Сігізмунда, спадзяючыся на падтрымку ў аднаўленні венгерскага панавання ў Малдаўскім княстве.

Восенню 1393 года польска-літоўскія войскі пад кіраўніцтвам вялікага князя Вітаўта распачалі паспяховую ваенную кампанію і захапілі Брацлаў, а таксама шмат іншых падольскіх гарадоў. Падолле было перададзена пад кіраванне ваяводы Несціса, якому на дапамогу прыбылі малдаўскія і венгерскія атрады.

Нягледзячы на магутныя ўмацаванні падольскіх крэпасцяў, на якія князь спадзяваўся, што яны вытрымаюць аблогу да падыходу венгерскай арміі, Вітаўт атрымаў кантроль над Брацлавам і Сакальцам. У Камянцы жыхары ўначы ўпусцілі літоўцаў у горад, што дазволіла войскам Вітаўта ўзяць яго без вялікіх страт.

Ваявода Нясжал прадэманстраваў веды аб рэгіёне, указаўшы на ўмацаванні ў Смотрычы, Скале і Чарлёным гарадку. Камянец, аднак, вялікі князь перадаў польскаму рыцару і магнату Спытку з Мельштына.

У выніку гэтых падзей Раман трапіў у палон да палякаў. У 1394 годзе ён быў вымушаны саступіць малдаўскі трон сыну Штэфану I, які быў польска-літоўскім стаўленікам. Фёдар Карыятавіч адмовіўся памірыцца з Ягайлам, як гэта зрабілі іншыя Гедымінавічы. Замест гэтага ён перадаў свае правы на Падолле венгерскаму каралю, за што атрымаў у замену жупы Бераг і Шараш, а ў 1396 годзе — пажыццёвае валоданне Мукачаўскай і Макавіцкай дамініямі. Фёдар абраў сваёй рэзідэнцыяй горад Мукачэва, дзе ён заснаваў Свята-Мікалаеўскі манастыр з бібліятэкай, які доўгі час быў галоўным культурным цэнтрам Закарпацця.

Фёдар Карыятавіч актыўна ўмацоўваў і развіваў гаспадарку ў сваёй дамініі, падтрымліваў праваслаўную веру і культуру Русі^[9]. Жонка князя, Вольга, верагодна, дачка бана Босніі, пабудавала жаночы манастыр на Сарочынскай гары, вышэй за вёску Падгараны. Ён быў разбураны ў XVI стагоддзі.

Кіраванне Штэфана I

Штэфан I заняў трон пры моцнай падтрымцы Каралеўства Ягелонаў. У 1395 годзе ён прызнаў сюзерэнітэт Польшчы, што зрабіла яго важнай фігурам у польска-літоўскай палітыцы. Унутраная палітыка княства ў часы Штэфана I характарызавалася аднаўленнем актыўнай дзейнасці гаспадарскай канцылярыі, што спрыяла ўмацаванню ўлады і стабільнасці.

Штэфан ажаніўся са сваячкай Ягайла, што яшчэ больш умацавала сувязі з польскай каралеўскай сям’ёй. У 1399 годзе малдаўскія атрады ўдзельнічалі на баку літоўскага князя Вітаўта ў знакамітай бітве з ардынцамі на рацэ Ворскла. Гэтая бітва завяршылася амаль поўным знішчэннем літоўскага войска, і Вітаўт ледзь уратаваўся, здолеўшы збегчы з поля бою з невялікай дружынай.

Паводле некаторых крыніц, Штэфан загінуў падчас гэтай бітвы, аднак ні адна летапіс або іншая гістарычная крыніца не пацвярджае дакладна, што менавіта ў бітве на Ворскле Штэфан I Мушат загінуў.

Адносіны падчас уніі

Не выключана, што на мяжы XIV—XV стагоддзяў Малдова пэўны час была васалам Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Гэта пацвярджаецца хрысавулем гаспадара Аляксандра Добрага (1400—1432), ад 30 чэрвеня 1401 года, у якім згаданы «господин наш, великий князь Витовт». Аднак больш характэрнымі былі роўнапраўныя двухбаковыя пагадненні паміж княствамі.

Вядомыя дагаворы, заключаныя паміж ВКЛ і Малдовай, датуюцца 1415, 1431 (з удзелам Тэўтонскага ордэна), 1435, 1437, 1442, 1447, 1496, 1499, 1518, 1551, і 1554 гадамі. З 1420-х да 1480-х гадоў ВКЛ неаднаразова аказвала падтрымку Малдаўскаму княству ў барацьбе супраць агрэсіі Асманскай імперыі.

Калі ў 1509 годзе Жыгімонт I Стары, рыхтуючыся да вайны з Малдовай, прапанаваў удзел Літве, ён атрымаў адказ ад паноў-рады: «Панство Великое княство со всих сторон огорнено есть неприятелми… Нижли только ешчо.. з тое стороны oд Волоского тое панство в покой мело. Яко ж Боже ўховай, если бы тот мир с тое стороны был нарушон». Гэты адказ адлюстроўвае нежаданне Літвы ўцягвацца ў канфлікт з Малдаўскім княствам.

На сойме ў Вільні ў 1532 годзе прадстаўнікі Жыгімонта Старога зноў прасілі дазволу выкарыстоўваць літоўскія войскі супраць Малдовы. Аднак паны-рада адказалі «около того намовяли зъ рыцерством великого князьства», але яно «произволить на то» не рачыла, беручы пад увагу «записы стародавныи покою звечистого и прысяги между еликим княжеством а воеводством Волошскимъ».

Блізкасць гістарычных лёсаў ВКЛ і Малдаўскага княства спрыяла іх культурнаму збліжэнню. Літоўская славянская мова Малдоўскага княства, якая да канца XVII стагоддзя была афіцыйнай, адчувала моцны ўплыў старабеларускай мовы. Мітрапаліт Рыгор Цамблак у сярэдзіне XV стагоддзя зрабіў спробу злучыць праваслаўныя цэрквы ВКЛ і Малдаўскага княства.

Беларускі друкар Самуіл Рагаля стаў заснавальнікам малдаўскага кнігадрукавання^[10]. Дынастычнымі сувязямі з малдаўскімі гаспадарамі былі звязаны такія вядомыя літоўскія роды, як Алелькавічы, Гальшанскія і Радзівілы. Палітычныя эмігранты з Малдаўскага княства знаходзілі прытулак у ВКЛ.

Гаспадар Малдавіі Ілля I меў шлюб з русінскай (беларускай) княжнай Марыяй Гальшанскай. 5 ліпеня 1463 года ў Сучаве адбылося знамянальнае вяселле Штэфана Вялікага з княгіняй Еўдакіяй, сястрой кіеўскага князя Сімяона Алелькавіча. Штэфану на той момант было 25 гадоў, у той час як яго нявеста, прыгожая маладыя бландынка, амаль яшчэ дзяўчына. Еўдакія была праваслаўнага веравызнання, як і яе муж^[11]. Еўдакія паходзіла са знакамітага роду Апелькавічаў, і яе дзядуля, Уладзімір Альгердавіч, вялікі князь кіеўскі, быў першым у сваёй сям’і, хто прыняў хрысціянства.

У часткі малдаўскіх баяраў да канца XVII стагоддзя была папулярная ідэя дабівацца для Малдаўскага княства статуса, аналагічнага ВКЛ, у выпадку вызвалення ад туркаў. Гэта значыла ўваходжанне ў склад Рэчы Паспалітай на ўмовах захавання асобнай адміністрацыі, дзяржаўнага скарбу, войска і судовай сістэмы.

Літоўская Малдавія

Літоўская Малдавія (рум.: Moldova litvianiană, таксама Малдаўска-Літоўская унія) ― перыяд у гісторыі Малдаўскага княства, калі яна знаходзілася пад уладарствам дынастіі наваградскіх князёў Карыятавічаў, дакладней, пры Юрыі Карыятавічы. Пасля яго смерці, Карыятавічы яшчэ доўга займалі дзяржаўныя пасады ў Малдавіі.

Юрый лічыцца старэйшым сынам князя Карыята Гедымінавіча^[12]. Ён нарадзіўся ў румынскім горадзе Васлуй. Актыўна ўдзельнічаў у падпісанні пагаднення пра падзел Галіцка-Валынскага княства. Польскі кароль Казімір III прызнаў уладу Гедзімінавічаў над некаторымі землямі Галіцка-Валынскага княства, у тым ліку Юрыя, на тых тэрыторыях, якія яны занялі паводле дагавора 1352 года. Таксама Юрый, разам са сваімі братамі удзельнічаў у бітве на Сініх Водах. За гэты ўдзел, у 1363 годзе за братамі-Карыятавічамі былі замацаваны іх уладанні ў Падоллі, і было ўтворана Падольскае княства. Браты былі саўладарамі княства, Юрый трымаў Камянец, Канстанцін — Смотрыч. Фёдар Карыятавіч у гэты час знаходзіўся ў Венгрыі. Аднак, у пачатку 1360-х гадоў Юрый і яго брат Аляксандр Карыятавіч уступілі ў канфлікт са сваімі дзядзькамі — вялікім князем літоўскім Кейстутам і князем валынскім Любартам. Прыкладна ў 1362 годзе Юрый і Аляксандр былі выгнаны са сваіх зямель і ўцяклі ў Польшчу, дзе знайшлі прытулак пры двары Казіміра III, апошняга караля Польшчы з дынастіі Пястаў. У 1371 годзе на Падолле вярнуўся Аляксандр Карыятавіч, які годам раней саступіў Уладзімір валынскаму князю Любарту Гедзімінавічу.

У 1374 годзе Юрый быў запрошаны на княжанне ў Малдаўскае княства, дзе заснаваў сталіцу ў Сучаве. 3 ліпеня 1374 года Юрый Карыятавіч выдаў у Бырладзе грамату, у якой ён названы ўладаром Малдаўскай зямлі. Некаторыя крыніцы сцвярджаюць, што падчас яго ўладарства Малдавія пашырыла свае межы да Чорнага мора^[7]. Частка гісторыкаў атаясняюць Юрыя з гаспадаром Малдавіі Югай Бязногім (такое атаясненне аснаваны яшчэ і на тым, што жонка Югі Анастасія, на думку Я. Тэнгоўскага, была з Карыятавічаў^[13]). У 1374 годзе Юрый, зумесна з братам Аляксандрам надаў Камянцу магдэбургскае права. Юрый перанёс сталіцу ў Камянец, пачаў там будаўніцтва крэпасці. Пры ўладарстве Карыятавічаў па ўсім Падоллі пачалося маштабнае будаўніцтва замкаў, а ў гарадах з’явіліся каталіцкія манастыры і распаўсюджвалася каталіцкая вера. У 1366 годзе ў Камянцы з’явіўся ордэн дамініканаў, а ў 1375 годзе Папа Грыгорый XI зацвердзіў у Камянцы каталіцкую дыяцэзію і першага біскупа Вільгельма Дамініканіна. Паступова Камянец ператварыўся ў фарпост каталіцызму на паўднёвым захадзе Русі.

Юрый Карыятавіч быў атручаны валашскімі баярамі пасля 1375 года. Пасля смерці Юрыя, старэйшым князем Падольскага княства стаў Аляксандр Карыятавіч. У 1377 годзе пачаўся паход караля Польшчы і Венгрыі Людовіка Вялікага на Галіцыю і Валынь. Паспяховыя ваенныя дзеянні Людовіка, у тым ліку захоп Галіцыі і прысяга на вернасць Любарта, вымусілі князёў Аляксандра і Барыса Карыятавічаў падпарадкавацца польска-венгерскаму ўладару. У Малдаўскім княстве да ўлады прыйшоў Пётр I Мушат, першы ўладар Малдаўскага княства з дынастыі Мушатаў.

Валашска-Літоўскія адносіны

Пасля Крэўскай уніі 1385 года паміж Польскім каралеўствам і ВКЛ абазначылася збліжэнне абедзвюх дзяржаў з Валахіяй у сувязі з антывенгерскай палітыкай.

У 1380 годзе быў заключаны польска-валашскі дагавор супраць Венгрыі. У 1403 годзе валашскі ваявода Мірча Стары зацвердзіў пагадненне са «сваім сябрам Ягайла»^[2]. Знешняя палітыка Валашскага княства была поўнасцю падпарадкавана Асманскай імперыі, і любыя дзеянні ў знешняй палітыцы былі магчымы толькі тады, калі яны не супярэчылі інтарэсам султана.

Адносіны Валахіі з Польшчай і ВКЛ знаходзіліся пад поўным кантролем Асманскай імперыі і зводзіліся да ўрэгулявання памежных спрэчак. Найбольш значнай для Валахіі была кілійская праблема. Гэта пытанне разглядалася на з’ездзе ў Луцку ў 1429 годзе. Венгерскі і літоўскія бакі нават прапанавалі перадаць Кілію тэўтонскім рыцарам для барацьбы з асманамі. Пытанне аб Кіліі было аддадзена на арбітраж Вітаўта, але перагаворы скончыліся безвынікова. Кілія належала то Валахіі, то Малдавіі, то Венгрыі, пакуль у 1484 годзе не была канчаткова захоплена асманамі.

Вялікалітоўскі друкар з Магілёва, Спірыдон Собаль, быў выдатным дзеячам праваслаўнай асветы. Загінуў у румынскім горадзе Мултан падчас сваёй асветніцкай дзейнасці ў Валахіі. Матэрыялы, якія ён рабіў, выкарыстоўваліся ў многіх друкарнях Вялікага Княства Літоўскага, Польшчы, Расіі і Валахіі, а пазней і Румыніі^[14].

Падчас паўстання Хмяльніцкага, Валашскае княства заключыла пагадненне з украінскім гетманам, што прыхільна ўспрымалася Асманскай імперыяй, бо ёй было выгадна аслабленне Рэчы Паспалітай. Султан нават загадаў Валахіі дапамагаць украінскаму гетману ў барацьбе супраць Рэчы Паспалітай.

Гл. таксама

Знешняя палітыка Вялікага Княства Літоўскага

Крыніцы

↑ Andrei Liuby [http://dx.doi.org/10.32612/uw.2543618x.2020.pp.421-426 Беларуская гістарыяграфія Вялікага Княства Літоўскага на мяжы ХХ і ХХІ ст.: да 25-годдзя кафедры гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта] // Przegląd Środkowo-Wschodni. — 2020-10-10. — Т. 5/2020. — С. 421–426. — ISSN 2543-618X. — DOI:10.32612/uw.2543618x.2020.pp.421-426
↑ ^а ^б Цемушаў В. Валашскае княства // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя.
↑ Ivinskis Z. Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties. — Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademija
↑ The History of Lithuania Before 1795. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000
↑ Tęgowski J. Który Konstanty — Olgierdowic czy Koriatowic — był przodkiem kniaziów Czartoryskich? // Europa Orientalis
↑ Paul W. Knoll. <italic>The Rise of the Polish Monarchy: Piast Poland in East Central Europe, 1320—1370</italic>. Chicago: University of Chicago Press. 1972. Pp. x, 276. $ 11.00 // The American Historical Review. — 1976-12. — ISSN 1937-5239. — DOI:10.1086/ahr/81.5.1094-a
↑ ^а ^б Молдавия // Новый энциклопедический словарь
↑ Войтович Л. В. Гедиміновичі. Корятовичи // Князівські династії Східної Європи.
↑ Энциклопедия Подкарпатской Руси. Ужгород, 2006, С. 224
↑ Белы, А. Рагаля Самуіл / Алесь Белы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі
↑ Stefan cel Mare si Sfant. Atlet al credintei crestine, Santa Manastire Putna, 2004
↑ Spinei, Victor (1986). Moldavia in the 11th-14th Centuries. Editura Academiei Republicii Socialiste Româna
↑ Revista AGERO Stuttgart - redactor Lucian Hetco (нявызн.)(недаступная спасылка). web.archive.org (15 снежня 2008). Архівавана з першакрыніцы 15 снежня 2008. Праверана 16 лістапада 2024.
↑ Зёрнова А. С. Белорусский печатник Спиридон Соболь / А. С. Зёрнова

Літаратура

Белы, А. Малдаўскае княства // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — С. 58. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
Книга посольская Метpики Великого княжества Литовского (КПМЛ), т.1, — М., 1843;
Уляницкий B. Материалы для истории взаимных отношений России, Польши, Молдавии, Валахии и Турции в XIV—XVI вв. — М., 1887;
Jabłonowski A. Sprawy wołoskie za Jagiełłonów. Źródła dziejowe, X, — Warszawa, 1887;
Исторические связи народов СССР и Румынии. т.1. — М., 1961;
Параска П. Ф. Молдавско-литовские отношения во второй половине XIV—XV вв. // Проблемы источниковедения истории Молдавии периода феодализма и капитализма. Кишинев, 1984;
Очерки внешнеполитической истории Молдавского княжества. — Кишинев, 1987;
Bely A. The Battle of the Kozmynskyi Forest: Diplomatic background // The Ukrainian Review. Vol. 42 No.1 1995.