Riçard Hemminq (ing. Richard Wesley Hamming; 11 fevral 1915[2][3][…], Çikaqo, İllinoys[2] – 7 yanvar 1998[2][3][…], Monterey, Kaliforniya[2]) — ABŞ riyaziyyatçısı; onun informasiya nəzəriyyəsi sahəsində işləri kompüter elmləri və telekommunikasiyanın inkişafına böyük təsir göstərib. Əsas töhfəsi Hemminq kodu hesab edilir.
Həyatı
Riçard Hemminq 11 fevral 1915-ci ildə[6] İllinoys ştatının Çikaqo şəhərində anadan olmuşdur.
Təhsili
O, 1937-ci ildə Çikaqo Universitetini bitirərək bakalavr dərəcəsinə yiyələnib. Sonra Riçard Nebraska Ştat Universitetində təhsilini davam etdirib, 1939-cu ildə magistr dərəcəsinə layiq görülüb. O, 1942-ci ildə Urbana-Şampeyn İllinoys Universitetində riyaziyyat sahəsində fəlsəfə doktoru olub.
1945-ci ildə Hemminq məşhur atom bombasının yaradılması üzrə Manhetten tədqiqat layihəsində iştirak edib. 1946-cı ildən "Bell laboratoriyası"nda kompüterlərin qurulması ilə məşğul olmağa başlayır. O, K. Şennon və bir sıra digər görkəmli alimlərin çalışdığı bu məşhur mərkəzdə 30 il işləyib.
1976-cı ildə Riçard Kaliforniyanın Kaliforniya şəhərinə köçür və Ali Hərbi Dəniz Məktəbində hesablama texnikası sahəsində elmi araşdırmalara başçılıq edir. Bu məktəbdə o, ehtimallar nəzəriyyəsi və kombinatorika üzrə dərs deyir və kitablar yazırdı.
Riçard Hemminq 7 yanvar 1998-ci ildə Kaliforniya ştatının Monterey şəhərində vəfat edib.
Hemminq kodu
Hemminq "Bell laboratoriyası"nda "Bell Model V" adlı bir kompüterdə çalışırdı. Bu rele bloklarından istifadə edilən elektromexanika maşınının sürəti aşağı idi: bir neçə saniyə ərzində bir dövriyyə. Məlumatlar perfokartların köməyi ilə maşına daxil edilirdi, buna görə oxuma prosesində səhvlər tez-tez olurdu. Gün ərzində xüsusi kodlar səhvləri tapır, operatorlar problemi aradan qaldırırdı. İşdən sonrakı vaxtda və həftə sonlarında, operatorlar olmadığından maşın digər əməliyyatlara keçirdi. Hemminq həftə sonları çalışırdı və kart oxucusunun etibarsız olduğundan proqramlarına ilk sətirdən başlamaq məcburiyyətində qalması onu əsəbiləşdirirdi. Bir neçə il boyunca səhvlərin düzəlişi üzrə effektiv alqoritmlərinin qurulması üzərində xeyli zaman sərf etdi.
Nəticədə, o, hazırda Hemminq kodu kimi məşhurlaşan bir sistemi hazırladı.
Bundan əvvəl Şennon təyin etmişdi ki, rabitə kanalı üzrə informasiya o hadisədə səhvsiz ötürülə bilər, əgər ötürülmənin sürəti onun keçirtmə qabiliyyətlərini ötmürsə. Ancaq Şennonun sübutu qeyri-konstruktiv xarakter daşıyırdı. Onun sonrakı tədqiqatları və digər amerikalı alim S. O. Raysın araşdırmaları göstərdi ki, praktik olaraq hər hansı təsadüfən seçilmiş kod xəbərlərin qəbulunun maneələrə davamlılığının nəzəri hüduduna nail olmağa imkan verir. Ancaq bu cür kod, şifri açma üçün çətinlik yaradırdı.
İlk olaraq Hemminq sadə şifri açma ilə kodların qurulmasının konstruktiv metodunu təklif etdi. Onun əməyi sonradan bu sahədəki işlərin əksəriyyətinin istiqamətini müəyyən etdi.
Hemminqin kodları özü idarə edən, yəni verilənlərin ötürülməsi vaxtı səhvləri avtomatik aşkar etməyə imkan verən kodlardır. Onların qurması üçün hər sözə bir əlavə ikili dərəcə aid etmək və bu dərəcənin rəqəmini belə seçmək kifayətdir ki, istənilən sayın təsvirində vahidlərin ümumi sayı olsun, məsələn, cüt. Verilən sözün hər hansı dərəcəsində tək səhv vahidlərin ümumi sayının cütlüyünü dəyişdirəcək.
Hemminqin işi kodlaşdırmanın nəzəriyyəsinin inkişafını sürətləndirmiş katalizator olub elmi cəmiyyətin diqqətini özünə yönəltdi. Bütün dərsliklərdə kodların bu sinfi Hemminq kodu adlandırılır və kodlaşdırmanın nəzəriyyəsinin ifadəsi onların konstruksiyasının təsvirindən başlayır. Hemminq tərəfindən təklif edilmiş səhvlərə düzəliş edən kodların qurulmasının müntəzəm metodları fundamental əhəmiyyətə malik idi. Bu kodlar kompüter sistemlərinin yaradılması zamanı praktiki tətbiqini tapdı.
Beləliklə, Hemminqin işi kodlaşdırma nəzəriyyəsinin gələcək inkişafında mühüm rol oynadı və sonrakı illərdə yerinə yetirilmiş geniş tədqiqatları stimullaşdırdı.
Digər işləri
Riçard Hemminq geniş erudisiyaya malik insan olub. Onun əsas elmi maraqları sferasına riyazi və texniki problemlərin geniş dairəsi daxil olub. O, təkcə kodlaşdırmanın nəzəriyyəsində deyil, həmçinin elmin digər sahələrində bir sıra birinci dərəcəli nəticələrə nail olub.
Hemminq 1956-cı ildə "IBM 650" kompüteri üzərində işləyərək, bu gün də tətbiq olunan yüksəksəviyyəli proqramlaşdırma dilini təqdim edib. Onun müxtəlif növ tətbiqi riyazi məsələlərin həllinin say metodları sahəsindəki tədqiqatları olduqca maraqlıdır. O, diferensial tənliklərin və spektral analizin say inteqrasiyasının yeni metodlarını yaradıb və spektral analiz vaxtı məlumatların hamarlanması üçün ölçülərin səhvlərindən qurtularaq onların ilkin effektiv filtrasiyasını həyata keçirməyə imkan verən Hemminq pəncərəsindən istifadə etməyi təklif edib.
Hemminq təkcə alim kimi deyil, həm də görkəmli pedaqoq kimi məşhurlaşıb. O, eyni zamanda 1962-dən 1997-ci ilə qədər analizin tətbiqi say metodları, rəqəmli filtrlər, kodlaşdırma nəzəriyyəsi və informasiya nəzəriyyəsi, ehtimallar nəzəriyyəsi və riyazi statistika üzrə səkkiz kitab yazıb.
Bir çox gözəl kitablar müəllifi Hemminq çalışırdı ki, mütəxəssislər dərin biliklər almaqla yanaşı, elmin ruhunu hiss etsinlər. Onun şüarı belə idi:
|
Hesablamaların hədəfi saylar deyil, anlamaqdır.
|
|
Hemminq 1997-ci ildə dərc edilmiş "Elmi araşdırma və ixtira sənəti: öyrənməyi öyrənmə" (ing. "The Art of Doing Science and Engineering: Learning to Learn") kitabında təbiətə və elmi yaradıcılıq prinsiplərinə fəlsəfi baxışlarını geniş formada ifadə edib.
Mükafatları
Hemminqin pioner işi bir çox mükafatlara layiq görülüb. 1968-ci ildə o, Elektrotexnika və Elektronika üzrə Mühəndislər İnstitutunun (IEEE) fəxri üzvü olub və Kompüter Texnologiyaları Assosiasiyasının "Türinq" mükafatı ilə təltif edilib.
Hemminqə 1979-cu ildə informasiya elmləri və sistemlərin inkişafına xüsusi töhfəyə görə "Emmanuil Piore" mükafatı təqdim edilib. 1980-ci ildə Hemminqi Mühəndislik Elmləri Milli Akademiyasının üzvü seçiblər, 1981-ci ildə o, Pensilvaniya Universitetinin "Harold Pender" mükafatına, 1988-ci ildə "IEEE" fəxri medalına layiq görülüb.
1996-cı ildə səhvlərə düzəliş edən kodlar üzrə işinə görə Münhendə Hemminq 130 min dollar dəyərində "Eduard Reym" nüfuzlu mükafatını alıb.
Xatirəsi
Elektrotexnika və Elektronika üzrə Mühəndislər İnstitutu onun şərəfinə informasiya nəzəriyyəsinə əhəmiyyətli töhfələr verən alimlərə təqdim edilən medal təsis edib.
Mənbə
İstinadlar
| |
|---|
| Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|
| Şəcərə və nekropolistika | |
|---|
|
