PROFILBARU.COM

İkinci Fitne
	Fitne
	; İç savaşın zirvesi sırasında halifeliğe aday olanların bölgesel kontrolü (686)
Tarih	680–692
Bölge	Arap Yarımadası, Suriye, Irak
Sonuç	Emevî zaferi
Taraflar
Komutanlar ve liderler

İkinci Fitne veya Erken İslam Tarihinde İkinci İç Savaş (680 - 692), Emevi hakimiyetinin başlarında I. Muaviye’in ölümüyle birlikte baş gösteren siyasi / askeri çatışmalardan oluşan karışıklık dönemi. Dönemin tarihi üzerinde tarihçiler arasında ittifak sağlanmamışsa da, en çok kabul gören görüş, İkinci Fitne’nin 680-692 yılları arasında olduğudur.

İkinci Fitne dönemi, İslam Devleti'nde karışıklık ve çeşitli siyasi oluşumların ayyuka çıktığı, I. Yezid ve Hüseyin bin Ali çatışmasında herkesi doğrudan ve dolaylı bir taraf olmak zorunda bırakan, İslâm Dünyasında siyasi-dini ayrışmayı derinleştiren bir dönemdir.

Hüseyin bin Ali’nin İsyanı

Birinci Emevi Halifesi olan I. Muaviye 680 yılında öldüğünde yerine I. Yezid geçti. Haricilerce öldürülen Ali’nin oğlu, Muhammed'in torunu ve I. Muaviye ile anlaşma yapan Hasan bin Ali'nin kardeşi olan Hüseyin bin Ali ve taraftarları I. Yezid'in tahta çıkıp kendisini halife ilan etmesine ilk ve en güçlü tepkiyi gösterenler oldu.

I. Yezid de tahta çıkar çıkmaz, Medine valisi Velid bin Utbe'ye, babası döneminde alınan biatlarda kendisine biat etmeyen dört meşhur şahsiyetten (Hüseyin bin Ali, Abdullah bin Abbas, Abdullah bin Ömer, Abdullah bin Zübeyr) kendisi için biat alınmasını, biat vermedikleri takdirde bu şahsiyetlere sert davranılması ve ruhsat verilmemesini bildiren bir mektup yazdı.

Hüseyin biat etmedi ve Mekke'ye gitti, oradan da Kufe'ye gitmeye karar verdiyse de, I. Yezid’in emri altında ve Ömer bin Sa'd komutasındaki bir Emevi ordusu Kerbela denilen yerde Hüseyin ve ailesinin önünü kesti. Burada yapılan savaşta Hüseyin ve taraftarları öldürüldü, ailesi esir alındı. Bu olay Sünni ve Şiî ayrışmasının en keskin noktası olarak görülmektedir. Şiâ bu günü Aşure Günü adıyla yüzlerce yıldır anmakta ve o günü yas günü saymaktadırlar.

Harre Muharebesi

683 yılında Emevî kuvvetleri ile Medineliler arasında meydana gelen savaştır. Emevilerin zaferi ile sonuçlanmıştır.

Abdullah bin Zübeyr’in İsyanı

Kerbela Savaşı'nın ardından ikinci büyük isyan, Cemel Savaşı'nda Ali bin Ebu Talib’e karşı savaşmış olan Zübeyr bin Avvam’ın oğlu, Abdullah bin Zübeyr’in isyanıdır. Hüseyin bin Ali'nin Yezid'ce öldürüldüğü haberini alınca, hilafetini ilan etti ve Mekke, Medine ve Hicaz halkı ona biat etti.

Abdullah bin Zübeyr; I. Yezid ve II. Muaviye'nin ani ölümleriyle, hilafet alanını genişletti. Ancak 684'te Hariciler, Orta Arabistan'da bağımsızlıklarını ilan edince, Hicaz bölgesine sıkıştı ve izole edildi.

İsyanın coğrafyası

Muhammed'in yaşadığı yer ve Müslümanların ilk kıblesi 1970'li yıllardan bu yana sarsıcı tartışmaların konusudur. Arkeolojik araştırmalarda Mekke'nin rivayetlerin aksine İslam'ın kuruluş yıllarına göre yeni bir yerleşim olarak ortaya çıkışı, bilinen tarih kaynaklarında ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesi geçmemesi,^[1] ticaret yolları üzerinde olmaması yanında arazisinin tarım açısından da uygunsuz oluşu,^[2] erken dönem hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde geçen bazı yer isimleri ve özellikleri ile Mekke coğrafi yapısının uyuşmaması gibi nedenlerle bazı araştırmacılar Muhammed'in gerçek olmayan kurgusal bir kişilik olduğuna inandılar.

Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kabe Yezid'in askerlerince mancınıklar kullanılarak taşa tutulmuş, isabet alan karataş üç parçaya bölünmüş, Kabe yıkılmıştır.^[3] Kanadalı arkeolog ve İslam tarihi araştırmacısı Dan Gibson'a göre bu yıkım bugünkü Mekke şehrinde değil, bundan yaklaşık 1200 kilometre kuzeyde, Petra'da gerçekleşmişti. Araştırmalarında, en eski camilerin kıble duvarları veya mihrap girintilerinin Petra'yı göstermeleri nedeniyle, bu bulgularla ayet, hadis ve siyer kaynaklarındaki ipuçlarını bir araya getiren Gibson, Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğu sonucuna ulaşır. Ona göre Kur'an'da bahsedilen “bekke” veya “mekke” sözcükleri de Petra'yı ifade eden kelimelerdi. Ona göre Müslümanların ilk kıblesi de Kudüs'teki Mescid-i Aksa değil Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan Kabe idi. Bu yapı Müslümanlar arasında "İkinci fitne" olarak nitelenen Abdullah bin Zübeyr ayaklanması sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırılarından uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü yeni Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmıştır. Ancak Emevi etkisinde kalan Kuzey Afrika ve Endülüs camileri yönlerini bambaşka bir yöne, Güney Afrika'ya çevirerek yeni kıbleye karşı çıkmaya devam etmişlerdir.^[4]^[5] Fakat bu iddiaya erken dönemde Müslümanların Kâbe'nin yerini doğru hesaplayamadıkları için bazı camilerde kıble yönünün yanlış olduğu gerekçesiyle karşı çıkılmaktadır.^[6] Nitekim günümüze yakın tarihlerde inşa edilmiş bazı camilerin de kıble yönünün yanlış hesaplandığı belirtilmektedir.^[7]^[8]^[9] Kâbe'nin bulunduğu Mekke'de bile bazıları 50 yıldan daha eski 200 civarında caminin kıble yönünün yanlış olduğu belirlenmiştir.^[10]^[11] 7. yüzyılda yaşayan John bar Penkaye isimli Süryani bir yazarın Abdullah bin Zübeyr İsyanı devam ederken yazdığı kroniklerinde Kabe'nin taşınmasından veya Petra'dan bahsetmemesi, Kabe'nin konumunun çölün uzak noktalarında olarak bahsetmesi, Kabe'nin taşındığı veya aslında Petra'da bulunduğu iddialarının geçerliliğini yitirtmektedir.^[12]^[13]^[14] Konu ile ilgili ortaya atılan bir diğer iddia ise “bekke”nin bekaa ile bağlantılı olarak ele alınan Kudüs kenti olduğu yönündedir.^[15]

Dan Gibson çalışmalarında erken İslam tarihine ait birçok yerin bugün bilinen yerlerden farklı olduğunu değişik kanıtlarla ortaya koymaktadır. Bunlardan birisinde Taif'in yeri ve kelime anlamı üzerine yaptığı açıklamalarla bu yerin Petra yakınlarında bir yerleşim olduğunu ifade etmiştir.^[16]

Diğer İsyanlar ve Dönemin Sonu

Hariciler Irak ve İran'da, Şiîler ise Hüseyin bin Ali’nin öldürülmesi sebebiyle Irak'ta bir takım isyanlar çıkardılarsa da bir sonuca varamadılar.

685 yılında tahta çıkıp halife olan Abdülmelik bin Mervan ordusunu güçlendirerek isyanları bastırmasını ve rakiplerini saf dışı bırakmasını bildi. Hicaz'a gönderdiği bir ordu ile Abdullah bin Zübeyr'i de 692 yılında Mekke'de öldürtmesiyle karışıklıklar son buldu.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’
^ Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam, 1987, s. 7
^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
^ Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: [1] 21 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [2] 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [3] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., [4] 31 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
^ King, David A. The Petra Fallacy
^ Sözcü Gazetesi, 70 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı!, 10/06/2019
^ Haber Türk, Kıblesi 18 derece yanlış olan cami 64 yıl sonra yıkıldı, 12.07.2020
^ Cumhuriyet, 47 yıllık caminin kıblesi yanlış çıktı, 12/06/2019
^ NDTV, 200 Mecca mosques face wrong direction?, 06/04/2009
^ BBC News, Mecca mosques 'wrongly aligned', 05/04/2009
^ S. Brock, A brief outline of Syriac Literature, Moran Etho 9, Kottayam, Kerala: SEERI (1997), pp.56-57, 135
^ Hoyland, Robert G. Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam;s. 197. The Darwin Press, Inc. (January 1, 1998).
^ Hoyland, R. (31 Aralık 2019). Seeing Islam as Others Saw It. Piscataway, NJ, USA: Gorgias Press. ISBN 978-1-4632-3960-2. 16 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2021.
^ ""Muhammed Nerdeydi", 19.org". 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.

Dış bağlantılar

... (1998) Kerbela ve İmam Hüseyin'in Kıyamı Üzerine, İstanbul: Tüba Yayin.
Armstrong, Karen (2002) Islam: A Short History, New York, The Modern Library, ISBN 0-8129-6618-X (İngilizce)