Türkiye millî basketbol takımı, Türkiye'yi uluslararası turnuva ve maçlarda temsil eden basketbol takımıdır. Türkiye Basketbol Federasyonu tarafından yönetilmektedir. Takma adları 12 Dev Adam'dır.
Ahmet Robenson, Türkiye'de basketbolun ilk organizatörü olarak bilinmektedir.[1] Türkiye ilk basketbol maçını 1936 yılında Yunanistan'a karşı oynadı ve 49-12 kazandı. Uzun yıllar boyunca basketbol Türkiye'de az bilinen bir spordu, ancak Amerikan dizisi Beyaz Gölge'nin ülkede yayınlanmaya başlamasıyla popülerlik kazandı. Ancak o dönemde millî takım deneyimden yoksundu ve Türkiye'nin 1981 Balkan Şampiyonası ve 1987 Akdeniz Oyunları'nda altın madalya kazandığı 1980'lere kadar hiçbir uluslararası turnuva kazanamadı. Kulüpler düzeyinde ise Efes Pilsen, 1995-96 FIBA Koraç Kupası ile herhangi bir takım sporunda Avrupa Kupası kazanan ilk Türk kulübü oldu. O tarihten bu yana, millî takımın uluslararası turnuvalarda önemli bir rol oynamaya başlamasıyla birlikte Türkiye'de basketbol büyük bir gelişme gösterdi. Türkiye millî takımı hem EuroBasket 2001'de hem de 2010 FIBA Dünya Kupası'nda gümüş madalya kazandı.
1940'lar ve 1950'ler
1946 yılında Türkiye millî basketbol takımı kadrosu.
Türkiye, Paris'te düzenlenen EuroBasket 1951'de tekrar mücadele etti. Ön eleme turundaki tek mağlubiyetini Sovyetler Birliği'ne karşı alan Türkiye, 3-1'lik derecesiyle ikinci sırayı elde etti. Ancak yarı final turunda Bulgaristan'a karşı aldıkları tek mağlubiyet onları şampiyonluk yarışından uzaklaştırmaya yetti ve üçlü averajda 2-1'lik dereceyle son sırada yer aldılar. 5-8 klasman maçlarını kazandılar ancak 5-6 maçını İtalya'ya kaybettiler.
Türkiye, 1953'teki turnuvayı kaçırdıktan sonra Budapeşte'deki EuroBasket 1955'e geri döndü. Ön eleme turunda gruplarını 1-2 ile geçerek havuz üçüncüsü oldular ve klasman maçlarına yükseldiler. Burada sadece Fransa'ya kaybederek 1. klasman turunda 3-1'lik bir derece elde ettiler. 9-12'lik yarı finalde Finlandiya'ya 1 sayı farkla kaybettiler ancak bir sonraki maçta İngiltere'yi 77-54 mağlup ederek 18 takımlı turnuvada 11. sırayı aldılar.
Türkiye, Sofya'da düzenlenen EuroBasket 1957'de yeniden boy gösterdi. Ön eleme turunda Sovyetler Birliği ve Polonya'ya kaybeden Türkiye, grup üçüncüsü olarak klasman havuzuna gönderildi. Klasman turunda diğer yedi takımın her birini yenerek 16 takım arasında 9. sırada yer aldı.
1960'lar ve 1980'ler
1960'lı, 1970'li ve 1980'li yıllarda, Türkiye millî basketbol takımı için genel olarak kısır bir dönem oldu. Ancak Akdeniz Oyunları'nda 1967 ve 1983'te iki bronz madalya, 1971'de bir gümüş madalya ve 1987'de bir altın madalya kazanarak başarılı oldular. Türkiye ayrıca 1981 Balkan Şampiyonası'nda altın madalya kazandı. 1960'lı ve 1970'li yıllarda Yalçın Granit ve Mehmet Baturalp gibi önemli antrenörler tarafından yönetilen takım, 1980'li yıllardaki Balkan ve Akdeniz zaferleri sırasında Aydan Siyavuş tarafından yönetildi. 1980'lerin sonu ve 1990'ların başından itibaren Türk basketbolunda (özellikle Avrupa kulüp müsabakalarında) başarılı bir yeni dönemin başlangıcı oldu. Efe Aydan ve Erman Kunter, Türk basketbolunda bu dönemin önemli oyuncuları arasında yer aldı. Oyuncu olarak halen Türkiye Basketbol Ligi'nde tüm zamanların rekorlarını elinde bulunduran Erman Kunter, daha sonra Türkiye ve Fransa basketbol liglerinde başarılı bir koç oldu ve EuroBasket 1999'da Türkiye millî takımının başında yer aldı.
1990'lar
Türkiye, 12 yıl aradan sonra EuroBasket 1993'te tekrar yer aldı ancak 16 takım arasında 11. oldu. Türkiye, EuroBasket 1995'te 14 takım arasında 13., EuroBasket 1997'de 16 takım arasında 8. ve EuroBasket 1999'da yine 16 takım arasında 8. oldu.
2000'ler
EuroBasket 2001'in ev sahibi ülke olarak, koç Aydın Örs yönetimindeki Türkiye millî basketbol takımı, tarihinde ilk kez EuroBasket finaline ulaştı. Türkiye çeyrek finalde Hırvatistan'ı ve yarı finalde Almanya'yı mağlup ettikten sonra finalde Yugoslavya ile karşılaştı. Türkiye, final maçını 69-78 kaybederek Avrupa Şampiyonası'nı gümüş madalya ile tamamladı.[3] Ayrıca, Türk yıldız İbrahim Kutluay final maçında 19 sayı atarken, Hidayet Türkoğlu ise Turnuvanın En İyi Takımına seçildi.
EuroBasket 2001'de elde ettiği sürpriz derece sayesinde Türkiye, 2002 yılında FIBA Dünya Kupası'na ilk kez katılmaya hak kazandı. Ancak Türkiye, Dünya Kupası'nda dört yenilgiye karşılık sadece dört galibiyet alarak turnuvayı dokuzuncu sırada tamamladı.[4]
Türk millî takımı kendini Eurobasket'e ilk olarak 1949 yılında Kahire'de düzenlenen turnuvada gösterdi. Yedi takımlık grupta millî takım 6 maçında 3 yenilgi ve 3 galibiyet alarak grubu dördüncü bitirdi.
Millî takım 1951 yılında Paris'te düzenlenen turnuvaya katıldı. Ön eleme turundaki tek yenilgisini Sovyetler Birliği'nden alan millî takım, grupta ikinci sırayı aldı. 5-8 klasman maçlarını kazandıktan sonra İtalya'ya yenilerek turnuvayı altıncı tamamladı.
Millî takım, 1955'te ise elemelerde 1 galibiyet ve 2 yenilgi alarak klasman maçlarına kaldı. Sadece Fransa'ya yenildikten sonra 9-12 klasman maçlarında Finlandiya'ya 1 puanla mağlup oldu. Ancak İngiltere'yi 77-54 yenerek 18 takımlık turnuvada 11. oldu.
1957'de ise Sofya'da düzenlenen turnuvada, millî takım Sovyetler Birliği ve Polonya'ya yenilerek klasman maçlarına kaldı ve bu turnuvada dokuzunculuk aldı.
2001'de Türkiye'de düzenlenen turnuvada ise Türk millî basketbol takımı tarihinde ilk defa finale çıktıktan sonra Yugoslavya'ya 69-78 ile mağlup olarak gümüş madalya kazandı. Bu başarının ardından da millî takım 2003, 2005 ve 2007 yıllarında ilk 12 takım arasına kalarak eliminasyon turuna katıldı, ancak bu aşamadaki tüm maçlarını kaybederek çeyrek final şansını kaçırdı.
2009 Eurobasket'te Polonya, Litvanya ve Bulgaristan'ın bulunduğu gruptan namağlup olarak 2. tur gruplarına kalmıştır. 2. tur grup ilk maçında İspanya'yı müthiş bir mücadele sonunda 63-60 yenerek ilerisi için ümit vermiştir. Son saniyede Ömer Aşık'ın İspanyol Llull'a yaptığı muhteşem blok maçı kazandıran en önemli hareket olmuştur. Ardından Sırbistan'ı yenip Slovenya'ya yenilerek çeyrek finale kalan Türkiye Yunanistan'a 76-74 yenilerek elenmiştir. 2011 yılında da ilk 12 takım arasına giren Türkiye, 2. tur grup maçlarındaki üç maçını da kaybetmiş ve çeyrek finale kalamamıştır.
1993 ve 2011 yılları arasında 10 şampiyona boyunca, en azından hep ilk 16 takım arasında olan ve 9'unda ilk 12 takım arasında olan Türkiye, 2013 Eurobasket'te grubunda 5. olarak ilk 16 takımın dışında kaldı.
2017 ve 2022 turnuvalarında son 16 turunda elenmiştir. 2017'de grup aşamasında ev sahiplerinden biri olduğu turnuvada grubunu 4. bitirip, son 16'da turnuvayı üçüncü bitiren İspanya'ya elenmiştir.[5] 2022'de ise Fransa'ya uzatmaya giden maç sonucunda elenmiştir. Bu maçta son 12 saniyeye 75-73 önde girilirken kazanılan sportmenlik dışı faul Cedi Osman tarafından kaçırılmış ve maç 77-77 ile sona erip uzatmaya gitmiştir. Fransa maçı 87-86 kazanmıştır.[6] Millî takım koçu Ergin Ataman, maçın döndüğü saniyeleri "26 yıllık kariyerimin en kötü anıydı"" olarak tanımlamıştır.[7]
Türk millî basketbol takımı dünya şampiyonasında ilk olarak 2002'de boy gösterdi. ABD'de düzenlenen turnuvada B grubunda Lübnan, Porto Riko ve Brezilya ile oynayan Türkiye 1 galibiyet ve 2 yenilgi alarak gruptan 3. olarak çıktı. Ancak 2. eleme turunda grubunda 6 takım arasında 5. olarak çeyrek finallere çıkamadı. 9-12 klasman maçlarında ise Türkiye sırasıyla Çin ve Rusya'yı yenerek 9. oldu.
2006 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası yılında Japonya'da düzenlenen turnuvada ise Türkiye kontenjan hakkı ile;[8]Yunanistan, Litvanya, Avustralya, Brezilya, Katar ile birlikte C grubunda mücadele verdi. Grubunda 4 galibiyet ve 1 yenilgi alan millîler gruptan Yunanistan'ın ardından 2. olarak çıktı. Ayrıca Türkiye tarihinde resmî maçlarda hiç yenemediği Litvanya'yı 76-74 ile yendi.[9] Son 16'da Slovenya'yı 90-84 ile geçen Türkiye, çeyrek finalde Arjantin'e 83-58 mağlup oldu. 5-8 sıralamasında ise Litvanya'yı bir kez daha yendikten sonra Fransa'ya yenilen millîler turnuvayı altıncılıkla kapattı.
Tarihinde 3. kez katılacağı turnuvayı bu kez kendi evinde düzenleyecek olan Türkiye, ev sahibi avantajını da kullanıp 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası'nda mutlu sona ulaşmak istiyordu. Grupta tüm maçlarını kazanan Türkiye, 2. turda da Fransa millî basketbol takımını farklı skorla mağlup ederek çeyrek final oynamaya hak kazandı. Türkiye'nin çeyrek finaldeki rakibi ise basketbol ekolü Slovenya millî basketbol takımıydı. A millî takım bu maçı da 95-68 gibi ezici bir skorla geçti. Yarı finalde ise Sırbistan'la karşılaştı. Kıyasıya geçen maçta son çeyreğe kadar geriden gelen Türkiye maçı kendi lehine çevirmeyi başardı ve farkı 4 sayıya kadar çıkardı. Maçın son saniyelerinde 81-82 geride olan Türkiye, son 4 saniye kala bulduğu pozisyonda Kerem Tunçeri'nin sayısıyla 0.5 saniye kala 83-82 öne geçti. Sırbistan 0.5 saniye kala mola aldı. Moladan sonra kullandıkları son topta, potaya giden topu Semih Erden blok koyarak durdurdu ve Türkiye 83-82 kazanarak ABD ile final oynamaya hak kazandı. 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan final maçında ABD'ye 64-81 yenilerek 2010 FIBA Dünya Kupası'nda 2.olmuştur. Bu başarıyla Millîler, Türk basketbol tarihinin en önemli başarısını kazanmışlardır.