Su hukuku

Su kaynakları hukuku (bazı yargı bölgelerinde, "su kanunu" olarak kısaltılmıştır), suyun bir kaynak olarak mülkiyeti, kontrolü ve kullanımı ile ilgilenen hukuk dalıdır. Eşya hukuku ile en yakından ilgilidir ve su kalitesini yöneten kanunlardan farklıdır.^[1]

Düzenlemeye tabi sular

Su her yerde bulunur ve siyasi sınırlara tabi değildir. Su kaynakları yasaları, hidrosferin herhangi bir amaca hizmet etmesi için suyun uygun hale getirilmesi veya muhafaza edilmesi iddiasında bulunulabilecek herhangi bir bölümü için geçerli olabilir. Bu tür sular şunları içerir, ancak bunlarla sınırlı değildir:

• Yüzey suları—göller, nehirler, akarsular, okyanuslar ve sulak alanlar;
• Yüzey akışı—genel olarak yağmur, sel ve kar erimesinden bu sular akarsulara, göllere, sulak alanlara veya okyanuslara ulaşmadan kara boyunca akan su;
• Yer altı suyu—özellikle akiferlerde bulunan su.

Tarihi

Su kaynaklarıyla ilgili en eski yasal tüzüklerden birini içeren Hammurabi Kanunları.

İnsanların suyla ilişkisinin tarihi, su kaynaklarının yönetimine yönelik çeşitli yaklaşımları göstermektedir. Hammurabi Kanunları su meseleleriyle ilgilenen en eski yazılı kanunlardan biridir ve bu kanun su kullanımının idaresini içeriyordu. Kanunun eski Mezopotamya'da yazıldığı dönemde, çevre ülkelerdeki uygarlıklar hayatta kalabilmek için Dicle ve Fırat nehirlerine bağımlıydı. Sonuç olarak, liderlerin su ihtiyaçlarını karşılamak için karmaşık kanal ve sulama sistemleri geliştirmeleri gerekiyordu.^[2] Kanun yaklaşık 3800 yıl önce Babil kralı Hammurabi (h. 1728-1686 BCE) tarafından geliştirildi.^[3]

Su haklarının zorlukları

Suyun düzenlenmesi benzersiz bir şekilde zordur, çünkü yasalar esas olarak toprak için tasarlanmıştır. Su hareketlidir, arzı yıla, mevsime ve yere göre değişir ve aynı anda birçok işletme tarafından kullanılabilir.^[4] Eşya hukukunda olduğu gibi, su hakları, değişen düzeylerde düzenlemeye sahip olabilen birden fazla, ayrılabilir faaliyetler olarak tanımlanabilir. Örneğin, suyun bazı kullanımları onu doğal akışının yönünü değiştirdikten sonra çoğunu veya tamamını geri getirir (örneğin hidroelektrik santral), diğerleri aldıklarının çoğunu tüketir (örneğin buz, tarım), bazıları ise suyu hiç değiştirmeden kullanır (örneğin tekne ile gezinmek). Her faaliyet türünün kendi ihtiyaçları vardır ve teoride ayrı ayrı düzenlenebilir. Ortaya çıkması muhtemel birkaç tür çatışma vardır: mutlak kıtlıklar; belirli bir zaman veya yerdeki kıtlıklar, başkalarının kullanabileceği akışı azaltan su sapmaları, kirleticiler veya suyu başkalarının kullanımına uygun olmayan diğer değişiklikler (sıcaklık veya bulanıklık gibi) ve doğal ekosistemi korumak için suyun akarsu akışı'nı sürdürme ihtiyacı

Karl Wittfogel'in Oriental Despotism: A Comparative Study of Total Power adlı kitabında öne sürülen bir tarih teorisi, birçok imparatorluğun su kaynaklarını tekelleştirerek nüfusu kontrol eden merkezi bir otorite etrafında örgütlendiğini iddia eder. Böyle bir su imparatorluğu, despotizm potansiyeli yaratır ve su düzenlemelerini tasarlamak için eğitici öykü olarak hizmet eder.

Su kanunu, büyüyen bir nüfusun sınırlı bir doğal kaynak üzerinde artan rekabetle karşı karşıya kaldığı dünyanın bazı bölgelerindeki ihtilafları da içerir. Nehirler, göller ve yeraltı akiferleri üzerindeki anlaşmazlıklar ulusal sınırları aşmaktadır.^[5] Su hukuku hala esas olarak tek tek ülkeler tarafından düzenleniyor olsa da, Nehirlerin Sularının Kullanımına İlişkin Helsinki Kuralları^{[ölü/kırık bağlantı]} ve 21. Yüzyılda Su Güvenliğine İlişkin Lahey Deklarasyonu 14 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. gibi önerilen uluslararası kurallar dizisi vardır.

Su hukukundaki uzun vadeli konular arasında küresel ısınmanın yağış düzenleri ve buharlaşma üzerindeki olası etkileri; desalinasyon teknolojisinin mevcudiyeti ve maliyeti; çevre kirliliği kontrolü ve kültür balıkçılığının büyümesi vardır.

Yasal modeller

“	Madde 168.- Tabiî servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabiî servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzelkişilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda gösterilir.	”
—[6]

Belirlenmiş bir su kaynağını kullanma yasal hakkı, su hakkı olarak bilinir. Su hakları için kullanılan iki ana model vardır. Birincisi, bitişik arazinin sahibinin yanındaki topraktaki su hakkına sahip olduğu kıyıdaşlık hakları ilkesidir. Diğer büyük model ise kadim hak ilkesidir, bir su kaynağından ilk yararlanan taraf, mülkün su kaynağına yakın olup olmadığına bakılmaksızın ilk haklara sahiptir.^[7] Kıyıdaşlık hakları sistemleri genellikle suyun bol olduğu bölgelerde daha yaygındır, kadim hak sistemleri ise kuru iklimlerde daha yaygındır. Su kaynakları yasası karmaşık olduğundan, birçok alanda iki modelin bir kombinasyonu vardır.

Uluslararası hukuk

Suyu kişisel ve evsel kullanımlar için temel insan ihtiyaçlarını karşılamak için kullanma hakkı, uluslararası insan hakları hukuku tarafından korunmaktadır. Ulusal yasal çerçevelere dahil edildiğinde, bu hak daha geniş su hukuku gövdesi içindeki diğer su haklarına eklemlenir. Suya erişim hakkı, uluslararası insan hakları anlaşmaları, beyannameler ve diğer standartlar dahil olmak üzere çok çeşitli uluslararası belgeler aracılığıyla uluslararası hukukta tanınmıştır. Buna ek olarak, Birleşmiş Milletler üye devletlerin "güvenli ve temiz içme suyu ve sanitasyon hakkını hayattan tam olarak yararlanma ve tüm insan hakları için gerekli bir insan hakkı olarak tanıdığını" belirten bir karar aldı.^[8]

Su insan hakkı, insanların "yeterli, güvenli, erişilebilir ve uygun fiyatlı sudan ayrım gözetmeksizin" yararlanabilmelerini sağlamak için hükûmetlere temel sorumluluklar yüklemektedir. En önemlisi, hükûmetlerin kirli su kaynağından kaçınmak ve vatandaşlar arasında su erişimi ayrımı olmamasını sağlamak için makul adımlar atması bekleniyor. Bugün tüm devletler, hakkı açıkça veya zımnen tanıyan en az bir insan hakları sözleşmesini onaylamış ve bu hakkı tanıyan en az bir siyasi deklarasyona imza atmışlardır.

Ayrıca bakınız

• Gıda güvenliği
• Çevre hukuku

Kaynakça

Özel

1. "WATER GOVERNANCE". ArcGIS StoryMaps (İngilizce). 24 Temmuz 2020. 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2021. 
2. Kornfeld, Itzchak E. (2009), Dellapenna, Joseph W.; Gupta, Joyeeta (Ed.), "Mesopotamia: A History of Water and Law", The Evolution of the Law and Politics of Water (İngilizce), Dordrecht: Springer Netherlands, ss. 21-36, doi:10.1007/978-1-4020-9867-3_2, ISBN 978-1-4020-9866-6, erişim tarihi: 26 Eylül 2021 
3. Jones, P. Andrew, and Cech, Tom. Colorado Water Law for Non-Lawyers. Boulder, CO, USA: University Press of Colorado, 2009.
4. "Water Law Overview - National Agricultural Law Center". nationalaglawcenter.org (İngilizce). 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
5. Thompson, Olivia N. (1 Ekim 2009). "Binational Water Management: Perspectives of Local Texas Officials in the U.S.-Mexico Border Region" (İngilizce). 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
6. "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)/IV. Kısım/II. Bölüm". 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
7. Gopalakrishnan, Chennat (1973). "The Doctrine of Prior Appropriation and Its Impact on Water Development: A Critical Survey". The American Journal of Economics and Sociology (İngilizce). 32 (1): 61-72. ISSN 0002-9246. 7 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022. 
8. "A/RES/64/292 - E - A/RES/64/292 -Desktop". undocs.org. 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2021. 

Genel

• Hildering, A. (2004), International Law, Sustainable Development and Water Management 10 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Eburon Academic Publishers, Delft, The Netherlands, 2004
• International Law Association Water Resources Committee (2004), Final Report presented at the Association's 2004 Conference in Berlin 20 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• UNEP (2002), Vital Water Graphics — An Overview of the State of the World's Fresh and Marine Waters 10 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. UNEP, Nairobi, Kenya.
• Sax, J. L., et al.. Legal Control of Water Resources: Cases and Materials (4th edition). Thomson/West (2006), 978-0-314-16314-1.

Konuyla ilgili yayınlar

• Ute Mager, International Water Law. Global Developments and Regional Examples 10 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Jedermann-Verlag, Heidelberg 2015, 978-3-86825-319-1.
• George Vranesh, Colorado Water Law. Revised Edition, University Press of Colorado (2000), 978-0-87081-543-0, 2003 supplement (March, 2004), 978-0-87081-755-7
• Washington Office of Attorney General. "An Introduction to Washington Water Law." 2 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Paul Stanton Kibel 24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Grasp on Water: a Natural Resource that Eludes NAFTA's Notion of Investment 10 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ecology Law Quarterly (2007) 3 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.