Gülcemal, ilk ismi ile Germanic, 1874 yılında Belfast kentinde Harland and Wolff firması tarafından inşa edilen ve 1911 yılında Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından satın alınan uzun yol buharlı yolcu gemisi. Amerika'ya giden Türk bayraklı ilk gemi olarak Türk Sivil Denizcilik tarihine geçmiştir. 1950 yılında söküldüğünde 75 yıllık hizmet ömrüyle o tarihte dünyanın en uzun süre çalışan ikinci gemisi olarak da kayıtlara ayrıca geçmiştir.
Özellikleri
Genel plan
142 metre uzunluğunda, 14 metre genişliğinde ve su altında kalan kısmı yaklaşık 10 metre olan, üst güvertesi açık, iki bacalı, dört direkli, 5071 grosstonluk geminin teknesi su geçirmez perdelerle 8 bölmeye ayrılmıştı.[2]
Makineler, kazanlar ve pervane
Maudslay, Sons and Field yapımı makineler
İnşa edildiği tersane o zamana kadar bu büyüklükte bir geminin makinelerini yapmadığı için 5.000 beygir gücündeki tripıl ekspenşın (üç genişlemeli) makinelerin yapımı bu alanda hayli deneyimli olan Londra merkezli Maudslay, Sons and Field firmasına ısmarlanmıştı. Geminin 8 adet çift tabanlı kazanları ve dakikada 52 devir yaparak dönen 7 metre çapında bir pervanesi vardı. Günde 85 ton kömür yakarak saatte 15 deniz milin üzerinde bir hıza erişebilen geminin depoları 1.100 ton kömür alabilecek kapasitedeydi. Gemi kendi döneminin bir teknoloji harikası olarak görülmekteydi.[2][3]
Yolcu bölümleri
Güverte planı
Geminin yemek ve dinlenme salonları hayli geniş tutulmuş, geniş oyun yerleri, lüks restoranları, göz kamaştırıcı salonları ile lüks oteller ayarında yüzen bir saray görünümündeydi. Geminin birinci mevkiinde 220 yolcu ağırlanıyordu, ikinci mevki kamaraları yoktu ancak alt kısmında 1500 göçmen taşıyabilecek geniş koğuşları vardı. Geminin mürettebatı 130 kişiden oluşuyordu.[2]
1893'te Amerika'ya Chicago Sergisi'ne görevli olarak giderken Liverpool’dan bu gemiye binen Ubeydullah Efendi gemiden bahsederken geminin gezinti güvertesinin üstünde köşk şeklinde bir kütüphanesinin olduğunu, yemek salonunun vapurun baş tarafına bakan kısmında büyük bir piyano ve ayna bulunduğunu, kütüphanenin duvarına her sabah saat 9’da bir cetvel asıldığını ve bu cetvelde kalkış limanından kaç mil uzaklaşıldığı, varış limanına kaç mil kaldığı gibi seyirle ilgili güncel bilgilerin yel aldığını, geminin içinde çiçek yetiştirilen bir bahçesinin olduğunu ve yemek masalarına her gün oradan taze çiçek getirildiğini ve gemide her gece konserlerin düzenlendiğini belirtmektedir.[4]
1874 yılında inşa edilen Gülcemal, satın alındığı 1911 yılına kadar olan dönemde ilk önce Germanic, daha sonra Ottawa isimleriyle Atlantik Okyanusu'nda ilk sahiplerine hizmet verdi.
Germanic
White Star Line şirketinin bir reklam afişi (1912)
Londra merkezli White Star Line isimli denizcilik şirketine ait bir transatlantik yolcu gemisi olan Germanic, Harland and Wolff tersanelerinde (Belfast, Kuzey İrlanda), ikizi olan Britannic gemisi ile beraber inşa edilmiş ve 15 Temmuz 1874 tarihinde denize indirilmiştir. İlk seferini Liverpool limanından New York limanına 30 Mayıs 1875 tarihinde gerçekleştirmiştir. Hızlı gemi olarak inşa edilen Germanic İrlanda'dan Amerika yönüne ortalama 15.79 knot hızla Atlantik Okyanusu'nu 7 gün, 15 saat, 17 dakika gibi rekor bir sürede tamamlayarak 1876 Şubat ayında
Atlantik’i en kısa zamanda kateden gemilere verilen “Mavi Kurdele (Blue Riband)" ve takip eden Nisan ayında da 7 gün, 11 saat, 37 dakika ile dönüş yönünde yine “Mavi Kurdele (Blue Riband)" ödülünü almıştır. 1883 yılı Ocak ayında New York seferine devam ederken pervane mili kırılmış, daha sonra İrlanda'ya güvenli bir şekilde dönmüştür.
Dominion Line şirketinin bir reklam afişi (1890'lar)
Denize indirilişinden 21 yıl sonra 1895 yılında gemi yeniden donatılmış, geminin hızını arttıran yeni bir makine takılmış, yeni bir güverte eklenmiş ve bacaları yükseltilmiştir. 13 Şubat 1899 tarihinde, şiddetli kar fırtınası nedeniyle geminin güvertesinde, yelkenlerinde, direklerinde ve bunları tutan halatlarda kar ve buz biriktiğinden gemi aşırı yüklü hale gelmiş ve dibe oturmuş, geminin bir tarafı da rıhtıma yaslanmıştı, şans eseri o sırada New York limanında bulunduğu için kurtarılarak 10 gün sonra tekrar yüzdürülmüştür. Ellis Adası kayıtlarına göre Germanic, 1875 ile 1904 yılları arasında 66,378 göçmeni Amerika'ya taşımıştır. Kuzey Atlantik'teki yıllarında 211 sefer ve 1.5 milyon mil yol katederek kendi çağında üstün bir başarı gösteren Germanic 1903 yılı Eylül ayına kadar White Star Line şirketinde hizmet vermiştir.[1][5][6][7][8]
Ottawa
1903 yılı Eylül ayında Philadelphia merkezli American Line isimli denizcilik şirketine kiralanan Germanic, 23 Nisan 1904 tarihinde Southampton-Cherbourg-New York seferlerine başladı. Bu servisteki 6. ve son seferine 2 Ekim 1904 tarihinde başlayan Germanic 1905 yılında Liverpool merkezli Dominion Line denizcilik şirketine satıldı ve ismi Ottawa olarak değiştirildi. İki kıta arasında göçmen taşımak amacıyla satın alınan geminin lüks kamaraları geniş yatakhanelere, gösterişli yemek salonları da göçmen yemekhanelerine dönüştürüldü. Gemi 2.sınıf 250 yolcu ve 3.sınıf 1500 yolcu taşıyacak şekilde yeniden donatılarak 27 Nisan 1905 tarihinde Liverpool-Quebec-Montreal seferlerine başladı ve bu rotasyondaki son seferini 2 Eylül 1909 tarihinde yaptı. 1911 yılı Mart ayında Osmanlı İmparatorluğu'na satılan ve 15 Mart 1911 tarihinde Liverpool limanından İstanbul'a hareket eden geminin yeni ismi Gülcemal oldu.[1][6][9][10][11]
Gülcemal, henüz ismi Germanic iken (1890-1900)Gülcemal (Germanic) ve Britannic yolcu gemilerini tasvir eden bir resimİngiliz denizaltısı E14 mürettebatıyla Çanakkale Boğazından ayrılırken (1915)Gülcemal'in inşa edildiği Harland and Wolff tersanesinden bir görünüm (1911 başları). Arka planda görünen gemi Titanik
Gülcemal
Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından 25,110.60 altın liraya satın alınan gemiye Sultan V. Mehmet Reşat’ın annesinin adı olan ve "gül çehreli, gül gibi güzel" anlamına gelen Gülcemal adı verildi.[2][2][11] Geminin adı ilk dönem kayıtlarda "Gul Djemal" olarak geçti, 1928 yılında Türkiye Seyrisefain İdaresi'ne devredilince "Gülcemal" olarak düzeltildi.
İlk yılları
Gemi henüz İngiltere'deyken iyice elden geçirilmiş, mobilyaları, döşemeleri, mutfak ve sofra takımları baştan sona yenilenmişti. Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından satın alındıktan sonra da Almanya'ya olan bir seferi sırasında tersaneye alınarak esaslı bir revizyondan geçirilmişti.[2] Gemi ilk zamanlarında Türk askerlerini Yemen'e taşıdı.[5]Karadeniz limanlarına düzenli düzenli posta seferleri yapmaya başladı. 1911'de Sultan Reşad onunla Rumeli seyahatine çıktı.[2]Balkan Savaşı döneminde Osmanlı Devleti'nin Balkanlar'da kalan son askerleri 19 Haziran 1913'te Seman iskelesinden Gülcemal Vapuru ile Rumeli'nden ayrıldı.[12]Hac zamanlarında binlerce yolcuyu Mekke'ye en yakın liman olan Cidde limanına taşıdı.[13]
I. Dünya Savaşı yılları
1914'te I. Dünya Savaşı çıktığında Gülcemal asker taşımada kullanılmaya başladı, bir dönem hastane gemisi olarak da hizmet verdi.[2]
27 Şubat 1915 tarihinde Ege'den Marmara'ya sızan İngiliz denizaltısı E14 İstanbul'dan Çanakkale'ye asker taşımakta olan Gülcemal'i 1915 yılının Mayıs ayının başlarında İmralı Adası önlerinde yakalayarak torpillemeyi başardı.[2] Pruvasından yara alan gemideki askerleri kurtarmak için Şirket-i HayriyeCemal Kaptan idaresindeki 67 numaralı Kalender adlı yeni vapuru ile 27 numaralı Sahilbent adlı araba vapurunu olay yerine gönderdi. Askerler ve savaş malzemeleri birkaç gün içinde yakındaki Bolayır ve Lapseki iskelelerine taşınırken Gülcemal de yedekte çekilerek 2 yıl sürecek tamiratı için İstanbul'a getirildi.[14][15]
Savaşın sonunda Gülcemal 1918-1919 yılları arasındaki mütareke döneminde Yunanistan ve Mısır'daki esir kamplarında tutulmakta olan Alman askerlerini Wilhelmhaven ve Hamburg limanlarına taşıdı. Bu arada İstanbul, Selanik ve İskenderiye arasında seferler de yaptı. Türk Kurtuluş Savaşı öncesinde 9.Ordu kumandanı Kazım Karabekir Paşa 12 Nisan 1919 günü İstanbul'dan Trabzon'a Gülcemal ile gitmişti.[2]
Amerika seferleri (1920-1921)
Amerika'ya 1920 ve 1921 yıllarında toplam 4 sefer yapan Gülcemal, Amerika'ya giden Türk bayraklı ilk gemi olarak Türk Sivil Denizcilik tarihine geçmiştir. Daha önce donanmanın Bursa ve İzmir isimli korvetleri 1864 yılının Eylül ayında İstanbul'dan yola çıkmışlar, Atlantik'te yollarını kaybederek Brezilya'ya sürüklenmişler, bir süre orada kaldıktan sonra Afrika'nın güneyinden ilerleyerek ertesi yılın Kasım ayında Basra'ya vararak bu seferi tamamlamışlardı, Gülcemal ise Türk Bayrağını Amerika'ya götüren ilk gemi oluyordu.[2]
Türk göçmenleri 1920 yılına kadar yabancı kumpanyaların gemileriyle seyahat ettiler. Vapur acenteliği yapan Jorj Dedeoğlu vasıtasıyla Ottoman-American Line gemi kumpanyası adına Köstence-İstanbul-Napoli ve Marsilya üzerinden New York'a seferler yapmak üzere kiralanan Gülcemal, ilk seferine 9 Ekim 1920 günü başladı ve New York limanına 31 Ekim 1920 günü ulaştı, gemideki 956 yolcunun çoğunluğu Osmanlı tebalı Ermeni ve Rumlar ile Rusya'dan kaçan Yahudi mültecilerdi.[2][16]
Gülcemal'in ilk seferine çıktığı zaman zabitanı şu kişilerden oluşuyordu: Süvari Lütfi Kaptan, çarkçıbaşı Kadri Bey, ikinci çarkçı Ziya Bey, üçüncü çarkçı Hakkı Bey, dördünce çarkçı Kemal Bey, mülazım çarkçılar Süheyl Bey ve Mesut Bey.[2]
Gülcemal'in New York limanına gelmesi önemli bir olay olmuş, vapurun kaptanlarını görmek için yalnız Türkler değil, Türkiye'den gelmiş Rum, Ermeni, Yahudi, bütün Türk uyrukları gelmişti.[17]Morton Allan Directory of European Passenger Steamship Arrival kayıtlarına göre Gülcemal 1920'deki ilk seferinde Mount Royal Steamship Company of Spain ve 1921 yılındaki diğer 3 seferinde Ottoman-America Line denizcilik şirketlerine kiralanmış olarak seferlerini yapmıştı.[18]
New York Tribune gazetesinin 12 Ekim 1920 tarihli sayısında, Yunanların kiraladığı ve 1000 göçmen taşıyan Gul Djemal isimli Türk gemisinin İstanbul'dan Amerika'ya olan bu ilk seferinden bahseden bir haber de çıkmıştı.[19]
Seferlerden birinde Gülcemal bir talihsizlik sonucu New York limanında yanaşacağı rıhtıma yanlışlıkla bindirerek hasara yol açtı ve Amerikalılar gemiye tedbir koydu ancak Lütfi Kaptan kişisel girişimleriyle gemiyi hacizden kurtarıp İstanbul'a geri getirdi.[2] Gülcemal'in Amerika'ya 4. ve son seferi 21 Ekim 1921 tarihinde oldu.[9]
Sonraki yıllar
Gülcemal, Cumhuriyet döneminde Karadeniz, Ege ve Akdeniz hatlarında posta seferlerinde kullanıldı. 15 Mayıs 1923 tarihinde Trabzon yakınlarında Yosun Burnu'nda karaya oturduysa da Alemdar tahlisiye gemisi tarafından kurtarıldı.
Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi döneminde Yunanistan'dan Türkiye'ye gelecek mübadiller Selanik'ten İstanbul ve İzmir limanlarına Gülcemal Vapuru ile getirildi.[20]
Başkanlığını İsmet Paşa'nın yaptığı Lozan Barış Konferansı Heyeti'ni de bu yıllarda Gülcemal taşımıştır.[21]
Atatürk deniz gezilerini zaman zaman Gülcemal Vapuru ile yaptı.[2] Gülcemal Vapuru 1928 yılında Haliç Taşkızak Tersanesi'nde tamirdeydi.[22] 1931 yılında Marmara Denizi'nde karaya oturduysa da kurtarıldı.[23]
Son yılları (1937-1950)
Gülcemal nihayet 1937'de hizmet dışı bırakıldı ve Haliç'e bağlandı. Uluslararası Lloyd kayıtlarında adı en son 1945 yılında yer aldı. 1949 yılına gelindiğinde limanda ardiye gemisi olarak kullanılıyordu. Ertesi yıl yüzer otel haline getirileceğine dair söylentiler çıktıysa da 75 yaşındaki gemi hurda olarak İtalyanlar'a satıldı. 1950 yılında bir açık deniz römorkörü tarafından çekilerek limandan çıkarıldı ve sökülmek üzere Messina limanına gönderildi.[2][11] 1950 yılında söküldüğünde 75 yıllık hizmet ömrüyle o tarihte dünyanın en uzun süre çalışan ikinci gemisi olarak kayıtlara geçmiştir.[15]
Atatürk'ün Gülcemal Vapuru ile yaptığı deniz gezileri
Atatürk, Gülcemal Vapuru'nda Mudanya açıklarında (5 Haziran 1926)[24]Atatürk, Burgaz Vapuru'ndan Gülcemal Vapuru'na geçerken (5 Haziran 1926)[25]
Atatürk'ün Gülcemal Vapuru ile yaptığı deniz gezileri şu şekildedir:
4 Ocak 1926 tarihinde Mudanya’da Gülcemal Vapurunda tertip edilen baloda bulundu, tekrar Bursa’ya döndü.
17 Ocak 1933 tarihinde Eskişehir’den trenle Derince’ye geldi oradan Gülcemal Vapuru ile Mudanya’ya gitti.
28 Ocak 1933 tarihinde Mersin’de Gülcemal Vapuruna geçti.
29 Ocak 1933 tarihinde Gülcemal vapuru ile Antalya’ya geldi.
30 Ocak 1933 tarihinde Gülcemal vapuru ile Fethiye ve Marmaris koylarını gezdi.
31 Ocak 1933 tarihinde Gülcemal vapuru ile İzmir’e gitti.
6 Şubat 1933 tarihinde Bilecik ve Bursa’dan Mudanya’ya geldi, Gülcemal Vapuru ile İstanbul’a hareket etti.
25 Haziran 1934 tarihinde İran Şahı ile birlikte Çanakkale’de Gülcemal vapuruna bindi.
26 Haziran 1934 tarihinde Adalar ve Moda önünden Gülcemal ile geçti, İran Şahı Rıza Pehlevi ile Sarayburnu’ndan gemiden ayrıldı.[26]
Atatürk, 5 Haziran 1926'da Mudanya'da Gülcemal Vapuru Hatıra Defterine şunları yazmıştır: "Gülcemal Vapuru'nda gördüğüm intizam ve mükemmeliyet takdire değerdir. Genel Müdür Beyefendi'ye, geminin süvarine ve bütün mürettebatına teşekkür ederim. Gazi M. Kemal"[27]
.jpg)
.jpg)
_p1.jpg)
.jpg)
.jpg)
_p2.jpg)
.jpg)
