Gazala Muharebesi

Gazala Muharebesi
	II. Dünya Savaşı, Kuzey Afrika Cephesi
	; Gazala Muharebesi esnasında Tobruk'ta yer alan kuvvetlerin durumu, 1942
Tarih	26 Mayıs – 21 Haziran, 1942
Bölge	Gazala (Tobruk, Libya)
Sonuç	Mihver zaferi
Taraflar
Birleşik Krallık; Güney Afrika; Britanya Hindistanı; Polonya	Almanya; İtalya
Komutanlar ve liderler
Claude Auchinleck; Neil Ritchie	Erwin Rommel
Güçler
175.000 kişi; 843 tank	80.000 kişi; 560 tank
Kayıplar
98.000 kişi; 540 tank [kaynak belirtilmeli]	32.000 kişi; 114 tank [kaynak belirtilmeli].

Gazala Muharebesi (Almanların verdiği kod adı: Unternehmen Theseus / Theseus Harekâtı), Erwin Rommel’in komutasındaki Alman – İtalyan kuvvetlerinin, 26 Mayıs - 21 Haziran 1942 tarihleri arasında, Birleşik Krallık 8. Ordu’sunun savunduğu Gazala Hattı’na, ardından Tobruk’taki garnizonlarına yönelik saldırısı sırasında gerçekleşen muharebedir. Birleşik Krallık 8. Ordu komutanı General Neil Ritchie, Harekât Saha Komutanı ise General Claude Auchinleck’tir.

Öncesi

Rommel’in 1942 yılının Ocak ayındaki Sirenayka taarruzu ardından Müttefik kuvvetler, Libya’nın büyük bir bölümünden çekilerek Akdeniz kıyısındaki Tobruk ile güneydeki Bir Hakem yerleşimi arasında oluşturdukları güçlü mevzilere yerleşmişlerdi.

Gazala Hattı, General Gott komutasındaki 13. Kolordu tarafından tutulmaktadır. Bu kolordu 1. Güney Afrika Tümeni ile 50. Tümen’den oluşmaktadır.

Mayıs 1942 ayı ortalarında birkaç Alman ve İtalyan birliği, cephenin sahil kesiminde doğu yönünde yürüyüşe geçmiştir. Bu birlikler bir hafta kadar gündüzleri doğu yönünde, geceleri ise ters yönde hareket ettirilmişlerdir. İngiliz hava keşif raporları, gündüzki yürüyüşleri saptamış ve önemli miktarda birliğin Gazala Hattı yönünde, sahil kesiminden kaydırıldığını rapor etmiştir. Bu istihbarat raporları doğal olarak Müttefikler, Rommel'in Gazala Hattı'na sahil kesiminden saldıracağı sonucuna varmışlardır.

Muharebe

İlk taarruz

Motorize olmayan dört İtalyan tümeni, 27 Mayıs 1942 günü, Gazala Hattı'na, buradaki İngiliz kuvvetlerini sabitlemek üzere cephe taarruzuna başlamıştır. Cephe gerisinde ise yine eski uçak motorlarını yüklenen kamyonlar tozu toprağa katmaktadır. İngiliz hava keşifleri, cephe taarruzunu sürdüren piyade birliklerini zırhlı ve motorize birliklerin izledikleri yönündedir ister istemez.

Cephe taarruzu tüm gün sürmüştür. Rommel, aynı gün, beş tümenlik bir kuvvete -Alman 15. ve 21. Panzer Tümenleri, 50. Hafif Tümeni ve İtalyan Ariete Zırhlı Tümeni, Trieste Motorize Tümeni- bizzat komuta ederek parlak ama riskli bir taarruza geçmiştir. Taarruz, Müttefik savunma hattının mayınlı arazi ile çevrili olan güney kanat açığından icra edilmiştir. İtalyan 101. Motorize Tümeni –Trieste Tümeni- Bir Hakem’deki tahkimli bölgeye batı yönünden taarruz etmiştir. Aynı sırada İtalyan 132. Zırhlı Tümeni –Ariete Zırhlı Tümeni- Rommel’in taarruz kuvvetlerinin sol kanadı boyunca ilerleyerek Bir Hakem mevzilerinin geri hattına yönelmiştir. (Kroki için [1])

27 Mayıs 1942 sabahı açıktan dolanan panzerler İngiliz 7. Zırhlı Tümen’inin mevzilerine saldırmıştır. Tümenin tek tank tugayı, savaş alanına kitle halinde intikal edemedi ve tümenin iki motorize piyade tugayı ise kısa sürede dağıldı. Almanlar, 7. Zırhlı Tümen’in karargahını ele geçirdiler ve tümen komutanını esir aldılar.

Bu çevirme hareketi kuzeye dönüp sahile doğru ilerlerken Rommel’in umutları suya düştü. İngiliz 1. Zırhlı Tümen’inin direnişi ilerlemeyi durdurmuştur. Amerikan yapımı, 75 mm.lik toplarıyla Grant tankları, Alman tankları karşısında çok etkilidir. 88. mm.lik üç tanksavar bataryasının tanklarla eşgüdümlü kullanılmasıyla ancak, panzerler sahile 30 km. kadar yaklaşabilmişlerdir ve Rommel tanklarının üçte birini kaybetmiştir. Rommel’in muharebenin ikinci günü ve o günün gecesindeki girişimleri de sahile ulaşarak İngiliz 8. Ordusu’nun geri bağlantısını kesmekte başarılı olamamıştır. Dahası 16 adet 88 lik tanksavar topuyla alelacele oluşturulan bir tanksavar cephesi, Grant tanklarının akınını güçlükle de olsa durdurabilmiştir. Bu başarılamamış olsaydı Rommel’in ileri harekâttaki tümenleri çok daha ağır kayıplara uğrayabileceklerdi.

Rommel'in savunma pozisyonuna çekilmesi

Müttefik kuvvetlerin sol kanadında, mayınla çevrili alanda görevli 1. Özgür Fransa Tugayı, Rommel’in beklediğinden daha sert bir direniş göstermiştir. Sonuçta Rommel’in ileri harekât birlikleri, Bir Hakem’in güneyi ile Tobruk’un kuzeyi arasında, tuzağa düşmüşlerdir. Batıdan Müttefiklerin geniş mayınlı arazisi ile doğudan da İngiliz zırhlılarının taarruzları arasında kuşatılmış durumdadırlar.^[2]

Rommel, içinde bulunduğu bu koşulların yol açtığı sorunları sistematik çözümlerle aşmıştır. Öncelikle batı yönünde taarruz ederek ikmal hatlarını yeniden düzenlemeye girişti. Batı yönündeki bu taarruzu, 30 Haziran 1942 günü başlamış, Bir Hakem’in kuzeyindeki Sidi Muftah’daki İngiliz mevzilerine yönelmiştir. 2 Haziran da bu bölgeyi ele geçirmiştir. Taarruz bölgeyi savunan İngiliz 150. Piyade Tugayı’nı imha etmiştir. Hemen ardından iyi koordine edilmemiş ve gecikmiş taarruzları karşılamayı başarmış, art arda giriştiği karşı taarruzlarla da 5. Hint Tümeni'ni bozguna uğratmıştır.

Bir Hakem Muharebesi

Rommel’in bir sonraki adımı, güney yanındaki Bir Hakem mevzilerindeki Özgür Fransa birlikleri tarafından tutulan, etrafı mayınlarla çevrili alandaki direnmeyi bertaraf etmesidir.

Bir Hakem mevzileri, Gazala Hattı’nın en güney ucu, etrafı mayınlı araziyle çevrelenmiş, çok iyi tahkim edilmiş bir alandır. Bu bölge, bir kısmı Fransız Yabancılar Lejyonu askerlerinden oluşan Hür Fransız Tugayı ile bir Musevi taburu tarafından tutulmaktadır. Savunmada asker mevcudu, üçbin Fransız ve bin kadar yahudi savaşçıdır. Makineli tüfek ve toplar, yoğun topçu ve hava bombardımanından fazlaca etkilenmeyecek tarzda inşa edilmiş olan 1.200 kadar dar yuvalara yerleştirilmiştir. Tüm tahkimatıyla bir kale haline getirilmiştir. On altı gün boyunca havadan yapılan ikmalle direnen bu birlikler 10 Haziran 1942 gecesi mevzilerini terk ederek, gece boyu süren göğüs göğüse çarpışmalarla çekilmişlerdir.

Rommel'in ileri harekatı

11 Haziran 1942 de Rommel, panzer tümenlerini Sidi Muftah’dan doğu yönünde ilerletmiştir. Bu ileri harekâtla panzerler, ikisi 7. Zırhlı Tümen’in olmak üzere üç İngiliz zırhlı tugayı kıstırmayı başarmıştır. 7. Zırhlı Tümen’in komutanı General Messervy’nin çölde kaybolması bu birlikleri komutansız bırakmıştır. 12 Haziran 1942 günü bölgeden çekilebilen İngiliz tankları, uygun yerde konuşlanmış 88 mm.lik topların ağır ateşini yemiştir. 13 Haziran da panzerler kuzey doğu yönünde ilerleyerek “Şövalye Köprüsü”nde, Tobruk yönünde çekilmekte olan İngiliz tanklarına yeniden saldırmıştır. Böylece hem gafil avlayıp ağır kayıplar verdirmiş, hem de Tobruk yönünü kapatmıştır. İki gün içinde İngiliz tank tugayları 200 den fazla tank kaybetmişlerdir. Kuzey Afrika Cephesi’nde ilk kez Rommel’in emrindeki tankların sayısı, 8. Ordu’nun tank sayısından fazladır.

Böylece ihtiyatlarının önemli bir kısmını kaybeden İngiliz 8. ordusu, Rommel’in asıl planı olan 8. Ordu’yu Tobruk’un doğusunda kuşatma manevrasını karşılayabilecek durumda değildir. 13 Haziran 1942 gecesi İngiliz 8. Ordusu komutanı Ritchie, tüm birliklerini Gazala Hattı’ndan geri çekme kararı almış ve hemen ertesi gün bu karar uygulamaya koymuştur. Gazala Hattı’ndaki 1. Güney Afrika Tümeni, ağır silahlarını geride bırakarak Tobruk’a çekilmiştir. İngiliz 50. Tümeni ise geniş bir yay çizerek geri çekilmiş ve Tobruk savunmasına katılamamıştır.

Tobruk

General Auschinleck, 14 Haziran 1942 günü, doğudaki El Alameyn’deki güçlü savunma mevzilerine geri çekilmiştir. 2. Güney Afrika Tümeni, sarılmış Tobruk mevzilerinde burayı savunmak üzere kalmıştır. Bu mevziler Nisan 1941 ayında General Wavell tarafından düzenlenmişti. Tobruk, 1941 yılının Aralık ayında icra edilen Crusader Harekatı’yla kurtarılana kadar dokuz ay direnmeyi başarmıştı. Müttefikler, Tobruk’un yine başarıyla savunulacağını ummaktadırlar.

Bununla birlikte 21 Haziran 1942 günü sabahının 5:30 unda topçu ve hava bombardımanının ardından piyade birlikleri, hemen ardından da panzerler saldırıya geçmiş, saat 8:30 da savunmada bir gedik oluşmuştur. Savunma oldukça sert direnç göstermiş ancak, direnç noktalarına yönelen Stuka dalışları, olabildiğince öne çıkarak atış yapan topçu ve piyade tank işbirliği savunmayı giderek çözmüştür. Akşam olmadan Tobruk 35 bin askeriyle düşmüştür.

Gazala ve Tobruk’un teslim olması, General Auschinleck ve Ritchie’nin görevden alınarak yerlerine Montgomery ve Alexander’in atanmasına yol açmıştır.

Tobruk’u ele geçiren Rommel, 1 Temmuz 1942 tarihinde Mısır yönünde ilerlemiş ve burada 1. El Alameyn Muharebesi gerçekleşmiştir.