Dolaylı tümleç

Dolaylı tümleç veya yer tamlayıcısı, bir cümlede ismin "-e, -de ve -den" hâllerinde bulunan, yüklemin bildirdiği işi yer bakımından belirten ögedir.

Cümlede dolaylı tümleci bulmak için özneyle birlikte yükleme "nereye, nerede, nereden, kime, kimde, kimden, neye, neyde, neyden" soruları sorulur:

• Şu çiçekleri eve bırakır mısın? (Nereye bırakır mısın?)
• Bugün hastaneye gideceğim. (Nereye gideceğim?)
• Okuldan geliyorum. (Nereden geliyorum?)
• Banu cebine kalemlerini koydu. (Nereye koydu?)
• Elçiler saraya yeni giriyordu. (Nereye giriyordu?)
• Taştan su çıkarıyordu. (Nereden/neden çıkarıyordu?)

Zarf (belirteç) tümleci ile karşılaştırma

"-den" eki cümlede "sebep" veya "zaman" anlamı katıyorsa ya da eylemin "nasıl" gerçekleştiğini tarif ediyorsa, dolaylı tümleç değildir. Bu şekilde olursa "-den" eki alan sözcük veya sözcük grubu zarf tümleci olur:

• Sağa sola bakmadan içeri girdi. (zarf tümleci)
• Akşama, yemeğe gideceğiz. ("akşama" zarf tümleci, "yemeğe" dolaylı tümleç)(–a.–e hâl eki geldiği için zarf tümlecine dönüşür.)

UYARI:-e / -den hâl eki için edatı görevinde kullanılıyorsa ya da sebep bildiriyorsa zarf tümleci kurar.

"e-/ -de/ -den" hâl ekleri zaman bildiren sözcüklerin üzerine gelirse zarf (belirteç) tümleci olur.

• Korkudan dili tutulmuştu. -niçin dili tutuldu? korkudan (belirteç "zarf" tümleci)
• Babasıyla kavga ettiğinden eve uğramıyor. -niçin eve uğramıyor? "babasıyla kavga ettiğinden" (zarf tümleci)
• Birazdan hava kararacak. -ne zaman hava kararacak? birazdan (zarf tümleci)
• Denize yüzmeye gidiyorum. -denize neden gidiyorsun? yüzmeye (zarf tümleci) nereye gidiyorsun? denize (dolaylı tümleç)
• Ailesine yürekten bağlıydı. -nasıl bağlıydı? yürekten (zarf tümleci) kime bağlıydı? ailesine (dolaylı tümleç)