Vodonik sulfid

Vodonik-sulfid
IUPAC ime	Vodonik-sulfid
Drugi nazivi	Sulfid vodonika; vodonik-sulfidna kiselina
Identifikacija
CAS registarski broj	7783-06-4^Y
PubChem[1][2]	402
ChemSpider[3]	391^Y
UNII	YY9FVM7NSN^Y
EINECS broj	231-977-3
UN broj	1053
KEGG[4]	C00283
MeSH	Hydrogen+sulfide
ChEBI	16136
ChEMBL[5]	CHEMBL1200739^Y
RTECS registarski broj toksičnosti	MX1225000
Bajlštajn	3535004
Gmelin Referenca	303
3DMet	B01206
Jmol-3D slike	Slika 1
SMILES S
InChI InChI=1S/H2S/h1H2^Y Kod: RWSOTUBLDIXVET-UHFFFAOYSA-N^Y InChI=1/H2S/h1H2 Kod: RWSOTUBLDIXVET-UHFFFAOYAJ
Svojstva
Molekulska formula	H2S
Molarna masa	34.082 g/mol
Agregatno stanje	gas
Gustina	1.363 g/L, gas.
Tačka topljenja	-82.30 °C (190.85 K)
Tačka ključanja	-60.28 °C (212.87 K)
Rastvorljivost u vodi	0.25 g/100 mL (40 °C)
pKa	6.89 19±2
Struktura
Oblik molekula (orbitale i hibridizacija)	Iskrivljen
Dipolni moment	0.97 D
Opasnost
Opasnost u toku rada	Otrovan i zapaljiv gas
NFPA 704	4 4 0
R-oznake	R12, R26, R50
S-oznake	(S1/2), S9, S16 S36, S38, S45, S61
Tačka paljenja	-82.4 °C
Srodna jedinjenja
Srodna vodonična jedinjenja	voda; H2Se; H2Te
Ukoliko nije drugačije napomenuto, podaci se odnose na standardno stanje (25 °C, 100 kPa) materijala
Infobox references

Vodonik sulfid je bezbojni otrovni gas, snažnog mirisa na pokvarena jaja. To je spoj vodonika i sumpora, sumarne formule H₂S. Veoma je zapaljiv.

Često se javlja kao rezultat razlaganja sulfita iz neorganskih supstanci od strane bakterija, bez pristustva kiseonika na mjestima kao što su močvare i kanalizacija (anaerobna reakcija). Također se javlja i u sastavu vulkanskih gasova, prirodnog gasa kao i u nekim izvorima vode. Miris vodonik sulfida se često pogrešno zamjenjuje sa mirisom elementarnog sumpora, koji je u stvari bez mirisa. Vodonik sulfid ima dosta trivijalnih naziva, poput sulfan, hidrogen sulfid, hidrosumporna kiselina i mnoge druge.

Proizvodnja

Vodonik sulfid se dobija putem izdvajanja iz prirodnog gasa sa visokom koncentracijom H₂S. Može se proizvoditi i putem reakcije vodonika sa istopljenim elementarnim sumporom na oko 450 °C. Vodonikovi ugljici mogu zamijeniti vodonik u ovom procesu.^[6] Bakterije koje redukuju sulfate proizvode vodonik sulfid u normalnim uslovima putem redukcije sulfata iz elementarnog sumpora.

Standardna laboratorijska priprema uključuje blago zagrijavanje željezo sulfida (FeS) sa jakim kiselinama u Kippovom generatoru. Manje poznata ali dosta laška metoda je reakcija aluminijum sulfida sa vodom:

${\displaystyle \mathrm {3H_{2}O+Al_{2}S_{3}\longrightarrow 3H_{2}S+Al_{2}O_{3}} }$

Vodonik sulfid je i nusproizvod u nekim reakcijama, te se pri tim reakcijama mora posebno paziti, jer udisanje vodonik sulfida može biti opasno po život. On se može razdvojiti djelovanjem svjetlosti u vodenom rastvoru kadmijum sulfida (CdS) sa rutenijum dioksidom kao katalizatorom. Smatra se da ova aplikacija može poslužiti kao jedna od metoda uklanjanja H₂S iz nafte i u drugim industrijskim procesima.^[7]

Fizičke osobine

Indeks prelamanja svjetlosti za H₂S na -80 °C iznosi 1,460, dok na 20 °C iznosi 1,3682.^[7] Van der Waalsova konstanta vodonik sulfida iznosi 4,544 bar L²/mol^2[8] Kritična temperatura iznosi 100,4 °C, a kritički pritisak 90,1 bara. Standardna entalpija stvaranja iznosi -20,5 kJ/mol. U jednom litru vode na 20 °C rastvara se oko 2,582l vodonik sulfida u vidu gasa. Pri normalnim uslovima, H₂S je vrlo malo teži od zraka, razlika u gustoći iznosi samo oko 19%.

Vodonik sulfid je veoma otrovan i zapaljiv gas. Pošto je teži od zraka, uvijek se nakuplja pri dnu prostorija i slabije prozračenih prostora. Iako se miris isprva ne osjeti intenzivno, potencijalne žrtve mogu osjetiti karakteristični neugodni miris tek kada je već prekasno. Za bezbjedno rukovanje vodonik sulfidom, neophodno je pažljivo proučiti sigurnosne procedure i upozorenja.^[9]

Nalazišta

Depozit sumpora na stijeni, kao rezultat izdvajanja iz vulkanskih gasova

Manje količine vodonik sulfida se mogu naći u sirovoj nafti, ali se u prirodnom gasu može naći i do 90%.^[10] Vulkani i neki izvori vrele vode (kao i izvori mineralne vode) mogu sadržavati određene količine H₂S, gdje se vjerovatno javlja putem hidrolize sulfidnih minerala odnosno:

${\displaystyle \mathrm {MS+H_{2}O\longrightarrow MO+H_{2}S} }$

gdje je MS - sulfidni mineral, a MO - oksid minerala

Oko 10% ukupne globalne emisije H₂S dolazi od ljudske aktivnosti. Zasigurno najveći industrijski zagađivač koji emituje H₂S su naftne rafinerije: u procesu hidrodesulfurizacije oslobađa se sumpor iz nafte djelovanje vodonika. Nastali H₂S se prevodi u elementarni sumpor djelimičnim sagorijevanjem u Clausovom procesu. Taj proces je najveći izvor elementarnog sumpora za industriju. Drugi antropogenetski izvori vodonik sulfida uključuju koksne peći, tvornice papira (koje koriste sumpornu metodu) i industriju kože. H₂S se javlja gotovo uvijek kada elementarni sumpor dođe u kontakt sa organskim materijalom, naročito pri višim temperaturama.

Vodonik sulfid se ponekad javlja u prirodi u izvorskim vodama, U tim slučajevima, za njegovo uklanjanje se koristi ozon. Druge metoda uključuju filtriranje sa mangan dioksidom. Obje metode oksidiraju sulfide u manje otrovne sulfate.

Upotreba

Nekoliko organosufidnih supstanci se dobija koristeći vodonik sulfid. To su između ostalih metanetiol, etanetiol i tioglikolska kiselina. U spoju sa bazama alkalnih metala, vodonik sulfid prelazi u alkalne hidrosulfide kao što su natrijum hidrosulfid i natrijum sulfid, koji se koriste pri degradaciju biopolimera.

Analitička hemija

Vodonik sulfid ima veliku važnost u analitičkoj hemiji više od stotinu godina, pri kvalitativnoj neorganskoj analizi iona metala. U manjim laboratorijama, H₂S se pravi po potrebi u Kippovom generatoru putem reakcije sumporne kiseline (H₂SO₄) sa željezo sulfidom (FeS). Danas su Kippovi generatori zamijenjeni korištenjem tioacetamida, organske supstance koja u vodi prelazi u H₂S. U ovim analizama, teški metali (i nemetalni ioni kao što su Pb(II), Cu(II), Hg(II), As(III)) se izdvajaju iz rastvora u prisustvu vodonik sulfida.

Proizvodnja metalnih sulfida

Mnogi ioni metala reaguju sa vodonik sulfidom te daju pripadajuće metalne sulfide. Ova konverzija se široko primijenjuje. Pri obogaćivanju ruda metala putem flotacije, prah minerala se često miješa sa vodonik sulfidom da bi se poboljšalo odvajanje. Dijelići metala se često pasiviziraju sa vodonik sulfidom. Katalizatori koji se koriste pri hidrodesulfurizaciji se rutinski aktiviraju sa vodonik sulfidom, a ponašanje metalnih katalizatora koji se koriste u drugim procesima u rafineriji se često izmijenjuje djelovanjem vodonik sulfida.

Ostala upotreba

Vodonik sulfid se koristi pri odvajanju deuterijum oksida tj. (teške vode, D₂O) od obične vode putem Girdler sulfidnog procesa.

Otrovnost

Vodonik sulfid se smatra otrovom širokog spektra, što znači da utiče na nekoliko različitih sistema u čovjekovom organizmu. Međutim, najviše utiče na nervni sistem. Otrovnost H₂S se donekle može porediti sa otrovnošću vodonik cijanida. H₂S formira kompleksne veze sa željezom u enzimima mitohondrijalnih citohroma te tako blokira vezanje kiseonika i ćelijsko disanje. Pošto se vodonik sulfid često nalazi u prirodnom okruženju, enzimi koji su prisutni u organizmu s vremenom su razvili sposobnost njegovog neutraliziranja putem oksidacije u manje otrovne sulfate^[11]. Pored toga, manje koncentracije sulfida se mogu tolerisati u dužem vremenskom periodu. Na određenim kritičnim nivoima, djelovanje oksidativnih enzima može biti nedovoljno. Smatra se da je prag djelovanja otprilike oko 300-350 ppm. Mnogi dojavljivači (detektori) gasa u postrojenjima, kanalizacijama i pogonima petrohemijske industrije su postavljeni da se aktiviraju na nivoe gasa od 5-10 ppm, a mogu se postaviti do najviše 15 ppm.

Izlaganje niskim koncentracijama H₂S može izazvati iritaciju očiju, suho grlo i kašalj, kratak dah i fluid u plućima. Ovi simptomi obično nestaju za nekoliko sedmica. Dugoročno izlaganje niskim koncentracijama može prouzrokovati umor, gubitak apetita, glavobolje, slabljenje pamćenja i slične simptome. Hronična izloženost niskim koncentracijama H₂S (oko 2 ppm) implicira povećanje rizika od gubitka trudnoće (kod žena) i gubitka potencije, međutim ti slučajevi nisu dokazani. Visoke koncentracije od oko 700-800 ppm mogu biti smrtonosne. Prag osjetljivost iznosi oko 0,0047 ppm. Tu koncentraciju može osjetiti oko 50% osoba po karakterističnom mirisu na pokvarena jaja^[12].

Vodonik sulfid su koristili Britanci kao hemijsko oružje tokom Prvog svjetskog rata. Nije se smatrao kao idealan za korištenje u ratne svrhe, ali je zbog nedostatka drugih gasova korišten u dvije prilike tokom 1916 godine.^[13]

Reference

1. Li Q, Cheng T, Wang Y, Bryant SH (2010). „PubChem as a public resource for drug discovery.”. Drug Discov Today 15 (23-24): 1052-7. DOI:10.1016/j.drudis.2010.10.003. PMID 20970519.  edit
2. Evan E. Bolton, Yanli Wang, Paul A. Thiessen, Stephen H. Bryant (2008). „Chapter 12 PubChem: Integrated Platform of Small Molecules and Biological Activities”. Annual Reports in Computational Chemistry 4: 217-241. DOI:10.1016/S1574-1400(08)00012-1. 
3. Hettne KM, Williams AJ, van Mulligen EM, Kleinjans J, Tkachenko V, Kors JA. (2010). „Automatic vs. manual curation of a multi-source chemical dictionary: the impact on text mining”. J Cheminform 2 (1): 3. DOI:10.1186/1758-2946-2-3. PMID 20331846.  edit
4. Joanne Wixon, Douglas Kell (2000). „Website Review: The Kyoto Encyclopedia of Genes and Genomes — KEGG”. Yeast 17 (1): 48–55. DOI:10.1002/(SICI)1097-0061(200004)17:1<48::AID-YEA2>3.0.CO;2-H. 
5. Gaulton A, Bellis LJ, Bento AP, Chambers J, Davies M, Hersey A, Light Y, McGlinchey S, Michalovich D, Al-Lazikani B, Overington JP. (2012). „ChEMBL: a large-scale bioactivity database for drug discovery”. Nucleic Acids Res 40 (Database issue): D1100-7. DOI:10.1093/nar/gkr777. PMID 21948594.  edit
6. Jacques Tournier-Lasserve: Hydrogen Sulfide u: Ullmann's Encyclopedia of Chemical Industry
7. CRC
8. Reid, R.C, Prausnitz, J. M., and Poling, B.E.: The Properties of Gases and Liquids, 4. izd., McGraw-Hill, New York, 1987.
9. Iowa State University, Odjeljenje za hemiju MSDS: Hydrogen Sulfide Material Safety Data Sheet Arhivirano 2009-03-27 na Wayback Machine-u
10. Burden of the Beasts: Ranchers wonder why Their Livestock Suffer and Die Arhivirano 2011-07-28 na Wayback Machine-u, Houston Chronicle
11. S. Ramasamy, S. Singh, P. Taniere, M. J. S. Langman, M. C. Eggo (2006). „Sulfide-detoxifying enzymes in the human colon are decreased in cancer and upregulated in differentiation”. Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol 291: G288-G296. Arhivirano iz originala na datum 2010-08-22. Pristupljeno 2010-09-30. 
12. publikacija na iastate.edu
13. Foulkes, Charles Howard (2001). "Gas!" The Story of the Special Brigade. Published by Naval & Military P.. str. 105.  ISBN 1-84342-088-0

Vodonik sulfid na Wikimedijinoj ostavi