Trst (tal. Trieste [triˈɛste]), grad u Italiji, u Tršćanskom zaljevu, na sjeveroistočnoj obali Jadranskog mora. Trst je glavni grad italijanske autonomnne regije Furlanije-Julijske krajine. Prema podacima iz 2003. godine Trst ima 205.521 stanovnika.[1]
Historija
Prvo gradsko naselje na području današnjeg Trsta je histarsko keltska naseobinaTergeste, koje je godine 177. pne. došlo pod rimsku vlast, a godine 51. pne. se spominje kao rimska kolonija u knjizi Galski rat Julija Cezara. Trst je kao i veći dio Julije u sastavu rimske Italije kao histarsko-venetska provincija, a iz Trsta je kretala rim. cesta Via Flavia do Pole, Albone (Labina) i Tarsatike (Rijeka).
Nakon toga su Trstom vladali Bizantinci, od godine 788. Franci, da bi 1081. došao pod vlast akvilejskog patrijarha. Krajem 12. vijeka je vremenom postao slobodan grad. Dugo vremena je bio u sukobu sa susjednom Mletačkom republikom, da bi se u 15. vijeku stavio pod zaštitu dinastije Habsburg.
Habsburgovci se nisu previše zanimali za pomorstvo, ali se Trst zbog svog geostrateškog položaja razvijao u jednu od najvažnijih jadranskih luka. 1719. Karlo VI daje Trstu i Rijeci status slobodne luke tako da tada počinje snaniji razvoj tih austrijskih gradova na moru. Od 18. vijeka Habsburgovcima je postao važan kao baza austrijske ratne mornarice. Nakon što je Napoleon srušio Mletačku republiku, Trst je djelomično nazadovao zbog stavljanja Venecije pod austrijsku vlast, ali je u drugoj polovici 19. vijeka Venecija postala dijelom ujedinjene Italije, pa je Trst opet dobio važnost.
Otada počinje zlatno doba Trsta, koji se počeo brzo razvijati kao saobraćajni, industrijski, ali i kulturni centar. Grad je bio poznat po svojem kozmopolitanstvu, srednjoevropskom duhu i multietničnosti.
Nakon prvog svjetskog rata i propasti Austro-Ugarske, Trst, kao i čitava Julija je po Londonskom sporazumu iz 1915. došao pod italijansku vlast. Trst postaje glavni grad Pokrajine Julije (Giulia) koju su tal. nacionalisti prekrstli u Venezia Giulia kako bi se istakla tal. pripadnost. Ona je, pogotovo nakon dolaska Mussolinijevih fašista na vlast, počela provoditi etničko čišćenje na račun njemačke, slovenske i hrvatske manjine koja je podvrgnuta progonima i nasilnom potalijančivanju, kao i u čitavoj Juliji.
Nakon što je u drugom svjetskom ratu kapitulirala Italija, Trst je okupiran od nacističke Njemačke koja čitavu Juliju anektira 3. Reichu, a u blizini su Nijemci osnovali logor smrti.
U maju 1945. godine su Trst zauzele jedinice Jugoslavenske armije, nastojeći osigurati da Trst kao dio 7. Republike Julije postane dio jugoslavenske federacije. Tome su se suprotstavili Zapadni saveznici i lokalno italijansko stanovništvo. U junu su se jugoslavenske jedinice, pod zapadnim diplomatskim i vojnim pritiskom, povukle, a njihov boravak se često povezuje uz kontroverzne fojbe. Staljinovo odbijanje da podrži tadašnju FNR Jugoslaviju u tom sporu, kao i u sporu oko Koruške i grčkog ELASa, često tumači kao jedan od katalizatora budućeg raskida Jugoslavije sa SSSR-om.
Kao privremeno rješenje za jugoslavensko-italijanski spor je mirovnim ugovorom 1947. godine osnovana tzv. Slobodna Teritorija Trsta (STT), grad-država koji je trebao služiti kao tampon-zona između dviju država. Iako je imala vlastitu valutu i poštanske marke, STT nikada nije funkcionirala. Bila je podijeljena na zonu "A" koju su držale angloameričke snage, te zonu "B" koju su držale jugoslavenske snage. Zahvaljujući hladnom ratu, STT je bila predmetom stalne napetosti, a iz zone "B" je zonu "A" izbjegao veliki broj Italijana, poremetivši etničku strukturu u Trstu na račun Slovenaca. Godine 1954. je posebnim ugovorom priznat status quo, ukinuta STT, granice između zona postale granicama Jugoslavije i Italije, a Trst tako konačno završio u Italiji.
Smirivanje napetosti među dvjema državama, formalizirano Osimskim sporazumima iz 1975. godine, postupno je dovelo do ekonomskog procvata Trsta, prvenstveno zahvaljujući građanima Jugoslavije koji su tamo odlazili na ritualnu potragu za zapadnom robom.
Kada se godine 1991. Jugoslavija raspala, to je Trst teško pogodilo. Teška ekonomska situacija se odrazila na porast ekstremne desnice u gradu, pa je Trst jedno od središta iredentističkog pokreta koji zahtijeva reviziju mirovnih ugovora i povratak Istre, Dalmacije i Slovenskog primorja pod italijansku vlast.
Privreda
Velik dio privredne aktivnosti grada ovisi o luci, koja je bila i ostala glavni pokretač ekonomije grada. Trst je i danas kozmopolitski grad, u kojem su i danas 7.7% stanovnika stranci (nekad je taj postotak bio daleko veći). Trst je i danas sjedište nekih od najvećih talijanskih kompanija kao što je Assicurazioni Generali (kuća iz austrougarskih vremena), koja je i 2005, bila 2 talijanska i 24 osiguravajuća kuća po veličini na svijetu[2] Velika tršćanska poduzeća su brodogradilište Fincantieri (koje ima sjedište u Trstu i pogone u Monfalconeu), Banca Generali SpA, Allianz Italia i Wartsila Italia.
Za vrijeme Austro-Ugarske, Trst je bio jedan od najvećih i najprosperitetnijih evropskih gradova, zahvaljujući svojoj luci koja je bila glavna luka monarhije za uvoz i izvoz. Trst je bio četrvrti grad monarhije nakon Beča, Budimpešte i Praga. Nakon Prvog svjetskog rata i pripojenja Kraljevini Italiji, Trst je doživio pad privredne aktivnosti. Fašistička mussolinijeva vlada imala je planove restrukturiranja ekonomije grada, 1930-ih godina izgrađeno je poduzeće "Cantieri Aeronautici Navali Triestini (CANT)".[3] koje je trebalo graditi suvremeno naouružanje, velik dio tih pogona uništili su saveznici za Drugog svjetskog rata u zračnim napadima.
Nakon Drugog svjetskog rata Trst je postao pogranični grad, koji je nakon slabljenja hladnoratovskih ratnih tenzija od sredine 1960-ih postao trgovački grad "izlog kapitalizma" za ondašnju socijalističku Jugoslaviju, to je praktički bila glavna privredna aktivnost grada dobrih 30 godina, uz aktivnosti vezane na luku koja je uglavnom i nadalje ostala vezana na Austriju i nešto manje na Bavarsku. Nakon sloma komunizma u Evropi 1990-ih Trst je prestao biti shoping city za građane bivše Jugoslavije, zbog tog je došlo i do velike stagnacije grada krajem 2000-ih.
Trst je i danas značajna luka za import i preradu kave još uvijek 40% sve uvežene kave u Italiju ide preko tršćanske luke[4] ipak to je daleko manje u odnosu na austrugarska vremena ili vremena nakon Prvog svjetskog rata kad je kava i prženje kave bio gotovo monopolski posao Trsta. Nastojanja Trsta i talijanskih vlasti danas su usmjerena na razvoj prometne infrastrukture i jačanja pozicije tršćanske luke.
Stanovništvo
Pred početak Prvog svjetskog rata Trst je bio jedan od najvećih evropskih gradova sa svojih 200 000 stanovnika, usporedbe radi Zagreb je tad imao oko 80 000 (danas oko 779.145), Ljubljana 60 000 (danas oko 278.638). Ono što je još više zabrinjavajuće Trst je grad staraca, čak 27.9% stanovnika su penzioneri (talijanski prosjek je 19.94%) , a samo 13.78% stanovnika je mlađe od 18 godina.[1]
| godina
|
stanovnika
|
| 1617 |
3.000
|
| 1693 |
10.183
|
| 1717 |
5.600
|
| 1735 |
3.865
|
| 1758 |
6.424
|
| 1765 |
6.518
|
| 1775 |
10.664
|
| 1792 |
22.920
|
| 1800 |
20.900
|
| 1810 |
29.908
|
| 1812 |
20.633
|
|
| godina
|
stanovnika
|
| 1820 |
33.550
|
| 1830 |
42.913
|
| 1837 |
51.982
|
| 1845 |
58.322
|
| 1850 |
63.931
|
| 1857 |
64.096
|
| 1869 |
70.274
|
| 1880 |
74.544
|
| 1890 |
120.333
|
| 1900 |
134.143
|
| 1910 |
160.993
|
|
| godina
|
stanovnika
|
| 1921 |
239.558
|
| 1931 |
250.170
|
| 1936 |
248.307
|
| 1951 |
272.522
|
| 1963 |
277.644
|
| 1971 |
271.879
|
| 1981 |
252.369
|
| 1991 |
231.100
|
| 2001 |
211.184
|
| 2005 |
206.590
|
| 2009 |
205.507
|
|
Obrazovanje
Tršćanski univerzitet u Trstu osnovan je 1924. za vrijeme fašizma, ima 12 fakulteta i 1000 nastavnika, na kojem studira 23.000 studenata.
Slavni ljudi
- Mitja Ribičič, poznati slovenski partizan i komunista
- Ivo Frangeš, kroatist, slavist i talijanist, jedan od predstavnika zagrebačke stilističke škole, hrvatski književni povjesničar i akademik
Gradovi prijatelji
Galerija
Izvori
Vanjske veze
