Атырдьах ыйын 19

Атырдьах ыйын 19 диэн Григориан халандаарыгар сыл 231-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 232-c күнэ). Сыл бүтүө 134 күн баар.

Бэлиэ күннэр

•   Киһилии (гуманитарнай) көмө аан дойдутааҕы күнэ
•   Хаартыска аан дойдутааҕы күнэ

• Афганистаан Афганистаан — Тутулуга суох буолуу күнэ. Равалпинди сөбүлэҥэ 1919 сыллаахха дойду Британияттан тутулуга суох буолбутун бигэргэппит
• Вьетнам Вьетнам — Атырдьах ыйынааҕы өрөбөлүүссүйэ күнэ (1945)

• АХШ АХШ — Абыйаассыйа күнэ (National Aviation Day). 1939 сылтан Франклин Рузвельт ыйааҕынан бэлиэтэнэр
• Украина Украина — Ыҥырыа иитээччи күнэ
• Арассыыйа Арассыыйа — Мотострелковай сэриилэр күннэрэ

Түбэлтэлэр

• 1687 — Арассыыйа импиэрийэтин Олонец уйуоһугар Березов диэн сиргэ тыһыынчаттан тахса киһи үс тарбаҕынан кириэс охсунуууну утаран бэйэлэрин уматыммыттар.
• 1745 — Карс аттынааҕы кыргыһыыга Надиир шах баһылыктаах Пиэрсийэ аармыйата Осмаан импиэрийэтин аармыйатын урусхаллаабыт.
• 1785 — урукку истиилинэн атырдьах ыйын 8 күнүгэр Екатерина II ыраахтааҕы Иосиф Биллингс салайааччылаах кистэлэҥ географическо-астрономическай байҕал эспэдииссийэтин ыытар туһунан ыйааҕы таһаарбыт. Бу эспэдииссийэҕэ сылдьыбыт быраас Михаил Робек саха уонна эбээн тылларын бастакы тылдьыттарын хомуйбута.
• 1839 — Франция бырабыыталыстыбата Нисефор Ньепс уонна Луи Дагер айбыт хаартыскаҕа түһэрии бастакы ньымаларын аан дойду бас билиитинэн биллэрбит. Дагерротип кистэлэҥэ аһылларын хааччыйаары Дагерга уонна Ньепс уолугар Исидорга (Ньепс бэйэтэ ол кэмҥэ өлбүт этэ) өлүөхтэригэр диэри биэнсийэ төлүүргэ быһаарбыта.
• 1856 — АХШ айааччыта Гейл Борден (Gail Borden) хойдубут үүтү оҥоруу ньыматын патеннаабыт.
• 1923
  • Москубаҕа билиҥҥи Горькай аатынан паарка оннугар Бүтүн Арассыыйатааҕы тыа хаһаайыстыбатын уонна кустарнай бырамыысыланнаһын быыстапката аһыллыбыт. Кэлин ВДНХ аһылларыгар олук буолбута.
  • «Персей» диэн бастакы сэбиэскэй чинчийэр аал бастакы эриэйсигэр аттаммыт.
• 1944
  • Парижка ньиэмэстэри утары өрө туруу саҕаламмыт.
  • Лүөччүк Александр Покрышкин бастакыннан үс төгүллээх Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа буолбут.
• 1947 — А битэмиин (ретинол) аан бастаан оҥоһуллубут.
• 1960
  • Свердловскай аттыгар суулларыллыбыт АХШ U-2 үспүйүөн сөмүлүөтүн лүөччүгэ Фрэнсис Пауэрс сууттаммыт, уон сыл хаайыыга ууруллубут.
  • «Спутник-5» космос хараабыла арбыытаҕа тахсыбыт. Бу хараабылынан Белка уонна Стрелка диэн ыттар куйаарга көппүттэр уонна этэҥҥэ Сиргэ төннүбүттэр. Куйаартан тыыннаах төннүбүт бастакы харамай буолбуттар.
• 1963 — РСФСР үөрэҕин миниистирин бирикээһинэн Намнааҕы педагогика учуулуссата тэриллибит. Билигин — Винокуров И. Е. аатынан Намнааҕы педагогика кэллиэһэ.
• 1987 — Уһук Илин, Бурятия уонна Чита уобалаһын оҥорон таһаарар күүстэрин 2000 сылга диэри холбоһуктаах сайыннарыы туһунан ССКП КК уонна ССРС Миниистирдэрин сэбиэтин холбоһуктаах 958 нүөмэрдээх уураахтара тахсыбыт.
• 1990 — Нүөрүҥгүрү куораттан Дьокуускайга көтөн иһэр 85 пассажирдаах ТУ-154 сөмүөлүөтү 15 хаайыылаах былдьаабыт, Красноярскайынан Ташкеҥҥа тиийбиттэр. Онно 45 пассажиры босхолообуттар, 4 хаайыылаах бэриммиттэр. Уоннааҕылара Пакистааҥҥа Карачи куоракка көппүттэр, онно хаайыылаахтары барыларын тутан хаайбыттар, сууттаан баран өлөрүүгэ уурбуттар. Икки террорист бэйэлэригэр тиийинэн өлбүттэр, биир итииттэн сылтаан хаайыыга өлбүт. 1991 сыллаахха атыттарын өлүөхтэригэр дылы хаайыыга сытарга диэн бириигэбэрдэрин уларыппыттар.
• 1991 — Атырдьах ыйынааҕы путч: Сэбиэскэй Сойуус ыһыллыытын тохтотоору сорох үрдүкү сололоох салайааччылар ГКЧП тэрийэн былааһы бэйэлэригэр ыла сатаабыттар. Москубаҕа тааҥкалардаах аармыйа киллэриллибит. ССРС бэрэсидьиэнэ Михаил Горбачев Кырыымҥа сайылыгар хаайыллыбыт. ГКЧП-ны утарар РСФСР бэрэсидьиэнэ Борис Ельцин бронетранспортер үрдүттэн "Арассыыйа гражданнарыгар ыҥырыы" тыл эппит.
• 1999 — Белградка (Югославия) уонунан тыһыынча киһи бэрэсидьиэн Слободан Милошевич утары миитиҥҥэ тахсыбыттар.
• 2005 — Арассыыйа уонна Кытай аан бастаан бииргэ ыытыллыбыт байыаннай үөрэнии-эрчиллиилэрэ саҕаламмыт.

Төрөөбүттэр

• 1934 — Дьокуускайга Игорь Климовскай — ирбэт тоҥу чинчийэр учуонай. МГУ-ну бүтэрээт Дьокуускайга Ирбэт тоҥу чинчийэр үнүстүүккэ үлэлии киирбитэ, сааһыран баран Москубаҕа көспүтэ. Бүлүү өрүһү бырамыысыланнас киртитиитигэр үлэлээх.

Өлбүттэр

• 1937 — Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтоспут Иван Строд түрүөрдээһиҥҥэ(терроризм) күтүрэнэн сууттаммыт уонна ол күн ытыллыбыт. 1957 сыллаахха буруйа суоҕунан реабилитацияламмыта.
• 1983 — Москубаҕа Афанасий Новгородов (1902 с. Үөһээ Дьааҥыга төр.) — 1947-1950 сс. Тыл, литэрэтиирэ уонна устуоруйа үнүстүүтүн дириэктэрэ, устуоруйа билимин дуоктара, бэрэпиэссэр.