Бэс ыйын 30

Бэс ыйын 30 диэн Григориан халандаарыгар сыл 181-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 182-c күнэ). Сыл бүтүө 184 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтэ — Сардаана сибэкки күнэ

• ХНТ ХНТ — Парламентаризм аан дойдутааҕы күнэ^[1]
• ХНТ ХНТ — Астероид күнэ (Тоҥус метеорита, 1908)

• Гуатемала Гуатемала — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ^[2];
• Конго ДӨ Конго ДӨ — Тутулуга суох буолуу күнэ (Бельгияттан 1960 с.)
• Доминика Өрөспүүбүлүкэтэ Доминика Өрөспүүбүлүкэтэ — Учуутал күнэ
• Израиль Израиль — Байҕал байыаннай флотун күнэ
• Судаан Судаан — Өрөбөлүүссүйэ күнэ (1989)
• Пилипиин Пилипиин — Пилипиин уонна Испания доҕордоһууларын күнэ

Түбэлтэлэр

• 1646 — Бойобуодалар В.Н. Пушкин уонна К.О. Супонев Дьокуускайга арыгыны көөнньөрүүнү, сүүйүүлээх оонньуулары бобор, уот турарын бохсор туһунан отписка (сорудах) суруйбуттар ^[3].
• 1736 — туурактар Азов кириэппэһи төгүрүктээһиннэрин тохтоппуттар. Куорат бүтэһиктээхтик Арассыыйа киэнэ буолбут.
• 1859 — Франция акробата Шарль Блонден Ниагара күрүлгэнин быа устунан хааман туораабыт.
• 1863 (урукку халандаарынан бэс ыйын 18 күнүгэр) — Арассыыйа импиэрийэтигэр үрдүк үөрэх туһунан саҥа ыйаах тахсыбыт, дьахталлар үрдүк үөрэххэ киирэллэрэ бобуллубут (ол иннинэ да көҥүллэммэт этэ, ол эрээри быһаччы бобуллубат буолан, аҕыйах дьахтар көҥүл истээччи быһыытынан университет лиэксийэлэрин истэллэрэ, төһө да дьупулуом ылар бырааптара суоҕун үрдүнэн).
• 1889 — Парижтааҕы эйэ кэмпириэнсийэтигэр Түмэннэр (парламеннар) сойуустара олохтоммут. Бу тэрилтэ билигин да үлэлиир.
• 1905 — Альберт Эйнштейн "Хамсыыр эттиктэр электродинамикалара" диэн ыстатыйатыгар специальнай относительность түөрүйэтин төрүттэрин быһаарбыт.
• 1908 — Тоҥус метеоритын түһүүтэ диэн ааттаммыт билигин да ымпыга-чымпыга биллибэт дьикти түбэлтэ буолбут. Сүдү дэлби тэбии түмүгэр Алын Тунгуска үрэххэ 2150 км² сиргэ 80 мөлүйүөн мас сууллубут.
• 1909 — В. Никифоров-Күлүмнүүр «Манчаары түөкүн» драматын бастакы туруоруута. Бу айымньы Бикитиэкэҕэ баар.
• 1918 — Апполинарий Рыдзинскай баһылыктаах экспедиционнай этэрээт Иркутскайтан ыам ыйын 28 күнүгэр араҕан баран, бэс ыйын 30 күнүгэр Дьокуускайтан чугас Табаҕаҕа тиийэн кэлиитэ.
• 1919 — Баһылай Никифоров-Күлүмнүүр Омскайга Судаарыстыбаннай экономика мунньаҕар көхтөөх кыттыыны ылар, аара Саха сирин сайдыытыгар, олоҕор-дьаһаҕар элбэх көдьүүстээҕи ситиһэр, үп-харчы аҕалар.
• 1937 — Лондоҥҥа аан дойдуга бастакы суһал төлөппүөн нүөмэрэ олохтоммут.
• 1942 — Отделение хамандыыра, комсомолец, сержант диэн илии баттаабыт Дехтерев Егор Иванович "Дойдум иннигэр" диэн хоһоонноох суругун дойдутугар ыыппыт. Бу сурук Саха сирин архыыбыгар харалла сытар. Дехтерев кимэ, хантан төрүттээҕэ чуолкай биллибэт.
• 1949 — сылгыһыттар Герасим Кривошапкиҥҥа уонна Тимофей Лукиҥҥа Социалистыы Үлэ Дьоруойа аат иҥэриллибит.
• 1990 — Дьокуускай аэропордугар Москубаттан кэлбит Ил-62 көтөр-аал посадкатыгар моһуогуран көтөр полоса таһыгар тахсыбыт уонна алдьаммыт. Авария түмүгэр 6 киһи эчэйбит.
• 1993 — Өрөспүүбүлүкэҕэ алмаас хостооһунуттан эмсэҕэлиир улуустары өйүүр соруктаах "САПИ" үп корпорацията тэриллибит. Бу туһунан 481№ ыйааҕы СӨ бэрэсидьиэнэ таһаарбыт. "Арассыыйа-Саха алмаастара" тэрилтэ сыллааҕы атыытыттан 2% бу тэрилтэҕэ биэрэр буолбут.
• 1997 — Улуу Британия Гонг Конг куоратын 99 сыллаах арендата бүппүтүнэн сибээстээн Кытайга төттөрү биэрбит.
• 2013 — Эгиипэккэ бэрэсидьиэн Мохамед Мурси утары өрө туруу саҕаламмыт, түмүгэр былааска олорбут баартыйа сууллубута.
• 2017 — аатыра сылдьыбыт Ньурба улууһун баһылыга Варвара Петроваҕа аналлаах искибиэр төрөөбүт дойдутугар Үөдэйгэ аһыллыбыт.

Төрөөбүттэр

• 1916 — Бахсыга Саха АССР үтүөлээх артыыһа Андриан Слепцов төрөөбүт (өлбүт сыла 1992).
• 1938 — Борис Попов (Барылҕан) — литэрэтиирэ кириитигэ, СӨ үтүөлээх диэйэтэлэ, Арассыыйа социальнай билимин академига, Петровскай ноуука уонна искусство Академиятын чилиэнэ, Норуоттар ыккардыларынааҕы Үрдүкү оскуола академиятын чилиэн-кэрэспэдьиэнэ, бөлүһүөпүйэ билимин дуоктара, профессор. ССРС суруйааччыларын сойууһун (билигин Норуоттар ыккардыларынааҕы суруйаачылар сойуустарын сообществота) уонна Арассыыйа суруналыыстарын сойуустарын чилиэнэ. Чурапчы улууһун ытык киһитэ.
• 1955 — Федот Тумусов — Саха сирин бэлиитигэ, Ил Түмэн уонна Госдума хас да ыҥырыыларын дьокутаата.
• 1985 — Майкл Фелпс, АХШ устууга спортсмена, уопсайа 28 Олимпия оонньууларын мэтээллэрдээх (рекорд), онтон 23-э - кыһыл көмүс (эмиэ рекорд).

Өлбүттэр

• 1920 — Григорий Потанин (1835 төр.), Сибиири чинчийбит географ, этнограф, публицист, фольклорист, областник.
• 1989 — Ростислав Плятт (1908 төр.), ССРС норуодунай артыыһа.

1. Международный день парламентаризма | Организация Объединённых Наций
2. Национальный День армии в Гватемале Архыыптаммыт 2020, Бэс ыйын 30 күнүгэр.
3. РГАДА, Ф. 1177. Якутская приказная изба. Стб 703, л. 39-41 (А.А. Калашников, История Якутии в фондах федеральных архивов России, справочник, 2012)