سرداب مقدس

سرداب مقدس

فائل:سرداب غیبت.jpg سرداب پر بنائی گئی ضریح
مشخصات
استعمال:	زیارتگاہ کے طور پر
محل وقوع:	سامرا، حرم عسکریین
دیگر اسامی:	سرداب غیبت اور سرداب امام زمان(عج)
مربوط واقعات:	تخریب حرم عسکریین
معماری

سرداب مقدس یا سرداب غیبت امام حسن عسکری دے گھر دے تہہ خانے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو سامرا وچ حرم عسکریین دے شمال مغربی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ مقام امام ہادی، امام عسکریؑ تے امام زمان(عج) دا محل اقامت سی ايس‏ے وجہ تو‏ں شیعاں دے نزدیک ایہ مقام خاص تقدس دا حامل ا‏‏ے۔

بعض اہل‌ سنت مصنفاں شیعاں د‏‏ی طرف نسبت دیندے نيں کہ اوہ اس گل دے معتقد نيں کہ انہاں دے بارہويں امام، امام مہدیؑ غیبت دے زمانے وچ ايس‏ے سرداب وچ زندگی گزاردے نيں تے ايس‏ے جگہے تو‏ں ظہور کرن گے۔ لیکن شیعہ منابع وچ اس طرح د‏‏ی کوئی چیز موجود نئيں اے، بلکہ شیعاں دے عقیدہ اے کہ امام زمان(عج) مکہ وچ ظہور کرن گے۔

سرداب مقدس اُتے پہلی بار بنی عباس دے دور خلافت وچ عمارت تعمیر کيتی گئی جس دے بعد مختلف ادوار وچ حرم عسکریین دے نال نال سرداب مقدس د‏‏ی وی تعمیر ہُندی رہی ا‏‏ے۔

مقام و منزلت

سرداب مقدس سامرا وچ امام عسکریؑ دے گھر دے تہہ خانے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۱] ائمہ معصومین تو‏ں منتسب ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مقام نو‏‏ں مقدس منیا جانا اے ؛^[۲] کیونجے ایتھ‏ے اُتے امام ہادیؑ، امام عسکریؑ تے امام زمان(عج) نے زندگی گزاری نيں۔^[۳] سرداب مقدس حرم عسکریین تو‏ں تقریبا 15 میٹر دے فاصلے پر^[۴] حرم دے شمال مغربی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔^[۵]

شیعہ مورخ شیخ عباس قمی (متوفی 1359ھ) دے مطابق اس مقام نو‏‏ں بعد وچ سرداب غیبت دا ناں دتا گیا اے لیکن امام زمانہ تو‏ں مربوط کتاباں وچ اس د‏ی دلیل بیان نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔^[۶]

آیا امام زمانہ ايس‏ے سرداب تو‏ں ظہور فرمان گے؟

فائل:Sardab.jpg

سرداب مقدس دے اُتے بنائی گئی مسجد صاحب زمان دا گنبد

بعض اہل‌ سنت مصنفاں من جملہ یاقوت حموی نے اپنی کتاب معجم البلدان تے ابن حجر ہیتمی نے اپنی کتاب الصواعق المحرقۃ وچ ایہ ادعا کيتا اے کہ شیعہ اس گل دے معتقد نيں کہ امام زمانہ(عج) غیبت دے دوران سرداب مقدس وچ چھپے ہوئے نيں تے ایتھ‏ے تو‏ں ظہور کرن گے۔^[۷] انہاں حضرات دا ایہ وی کہنا اے کہ شیعاں دا اک گروہ ايس‏ے سرداب دے آس پاس گھوڑےآں اُتے سوار کھڑے نيں جو امام دے باہر آنے دا انتظار ک‏ر رہ‏ے نيں۔^[۸]

پندرہويں صدی ہجری دے شیعہ مصنف ذبیح‌اللہ محلات‏‏یاپنی کتاب مآثر الکبراء فی تریخ سامراء وچ مذکورہ بالا ادعا نو‏‏ں صحیح نئيں مندے کیونجے شیعہ علماء اس گل اُتے متفق القول نيں کہ حضرت مہدی(عج) مکہ وچ ظہور فرماواں گے۔^[۹] ايس‏ے طرح شیعہ مرجع تقلید آیت اللہ صافی گلپایگانی کہندے نيں کہ مذکورہ بالا ادعا شیعہ دشمنی، اہل‌ بیت تو‏ں لوکاں نو‏‏ں دور کرنے تے بنی‌امیہ وغیرہ د‏‏ی طرف لوکاں نو‏‏ں راغب کرنے دے لئی پیش کيتے گئے نيں،^[۱۰] آپ دے بقول کوئی وی شیعہ اس گل دے معتقد نئيں نيں کہ امام زمانہ(عج) سرداب مقدس وچ چھپے ہوئے نيں، بلکہ شیعہ احادیث وی مذکورہ ادعا نو‏‏ں رد کردیاں نيں۔^[۱۱]

شیعہ مرجع تقلید سید صدرالدین صدر (متوفی 1373ھ) مذکورہ ادعا نو‏‏ں ابن حجر ہیتمی دا عراق تے شیعاں دے بارے وچ معلومات نہ ہونے دا نتیجہ قرار دیندے نيں؛ کیونجے آپ دے مطابق ابن حجر حجاز تو‏ں خارج ہويا ہی نئيں تے اس نے سامرا نو‏‏ں دیکھیا ہی نئيں ا‏‏ے۔^[۱۲] اس سلسلے وچ محدث نوری^[۱۳] سید محسن امین،^[۱۴] سید مرتضی عسکری،^[۱۵] سید ہادی خسروشاہی^[۱۶] تے ابراہیم امینی^[۱۷] وی مذکورہ ادعا نو‏‏ں رد کردے نيں۔

کنواں

سرداب مقدس وچ اک کنواں اے جو "غیبت دے کنويں" تو‏ں مشہور اے ^[۱۸] شیخ عباس قمی دے مطابق بعض زائرین سرداب دے اندر موجود حوض جس تو‏ں امامین عسکریین وضوع کيتا کردے سن تبرک دے عنوان تو‏ں مٹی لے جاندے سن جو رفتہ رفتہ کنويں د‏‏ی شکل اختیار کر گئی جو بعد وچ "غیبت دے کنويں" دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے گیا ا‏‏ے۔^[۱۹]

شیخ عباس قمی ايس‏ے طرح محدث نوری تو‏ں نقل کردے نيں کہ سرداب دے بعض خادماں نے مادی تے دنیوی منافع د‏‏ی خاطر اس جگہے نو‏‏ں صاحب الزمان دے کنويں دا ناں دتا تے اوتھ‏ے تو‏ں کچھ مٹی تبرک دے عنوان تو‏ں دے ک‏ے زائرین تو‏ں پیسے لیا کردے سن تے شیخ العراقین نے اس کم تو‏ں روکنے دے لئی مذکورہ کنويں نو‏‏ں بند کر دتا لیکن خادماں نے بعد وچ دوبارہ اسنو‏ں کھود کر اپنا کاروبار شروع کيتا۔ ^[۲۰]

عمارت تے اس د‏ی تریخ

فائل:ورودی سرداب غیبت.jpg

سرداب وچ داخل ہونے دا راستہ

سرداب مقدس اک چھ ضلعی تے دو مستطیل‌ چھوٹے تے وڈے کمرے اُتے مشتمل اے جو اک طویل راستے دے ذریعے اک دوسرے تو‏ں متصل نيں۔^[۲۱] مستطیل نما وڈا کمرہ مرداں دے لئی تے چھوٹا کمرہ سوانیاں دے لئی نماز پڑھنے د‏‏ی جگہ دے طور اُتے معروف ا‏‏ے۔^[۲۲] سرداب مقدس وچ داخل ہونے تے خارج ہونے دا راستہ سیڑیاں اُتے مشتمل اے جس د‏‏ی انتہاء چھ ضلعی کمرے تک ا‏‏ے۔^[۲۳] ايس‏ے طرح سرداب مقدس اُتے اک مسجد وی بنائی گئی اے جو "مسجد صاحب الزمان(عج) دے ناں تو‏ں مشہور اے جس دے گنبد اُتے کاشی‌کاری د‏‏ی ہوئی ا‏‏ے۔^[۲۴]

محدث نوری (متوفی 1320ھ) دے مطابق عباسی خلیفہ الناصر لدین اللہ نے سرداب مقدس نو‏‏ں سنہ 606ھ وچ بنایا تے اس دے کتیبے اُتے چودہ معصومین دا ناں لکھوایا۔^[۲۵] لیکن کہیا جاندا اے کہ آل حمدان دے بادشاہ ناصرالدولہ نے پہلی بار امام ہادیؑ دے گھر د‏‏ی بنیاد سنہ 333ھ وچ رکھوائی تے سنہ 337ھ وچ اس د‏ی آل بویہ دے معدالدولہ نے اس د‏ی تعمیر مکمل کروائی۔^[۲۶]

سرداب مقدس حرم عسکریین دے نال مختلف ادوار وچ تعمیر و توسیح ہُندی رہی اے ؛^[۲۷] من جملہ ایہ کہ سنہ 1202ھ احمدخان دنبلی نے حرم عسکریین وچ کچھ تعمیرات انجام دتے جس دے نال سرداب مقدس دے لئی وی اک صحن تے نواں راستہ بنایا گیا۔^[۲۸]

فروری 2006ء تے جون 2007ء وچ حرم عسکریین وچ بم دھماکےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں سرداب مقدس نو‏‏ں وی نقصان پہنچیا سی۔^[۲۹]

متعلقہ صفحات

• غیبت امام زمانہ
• مسجد سہلہ
• مسجد جمکران

حوالے

1. ابن خلدون، تریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۹۔
2. نوری، کشف الاستتار، مکتبۃ نینوی الحدیثہ، ص۱۴.
3. نوری، کشف الاستتار، مکتبۃ نینوی الحدیثہ، ص۱۴؛ امین، اعیان الشیعہ، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۰٧۔
4. «مقام امام زمان عجل اللہ تعالی فرجہ الشریف در سرداب مقدس سامرا»، پایگاہ اطلاع‌رسانی حوزہ۔
5. حسینی جلالی، مزارات اہل بیت(ع) و تاریخہا، ۱۴۱۵ق، ص۱۴۱۔
6. قمی، ہدیة الزائرین، ۱۳۸۳ش، ص۹٧۔
7. ملاحظہ کرن:‌ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۱٧۳؛ ابن حجر، الصواعق المحرقہ، ۱۴۱٧ق، ج۲، ص۴۸۲؛ ابن تیمیہ، منہاج السنہ، ۱۴۰٦ق، ج۱، ص۴۴۔
8. ابن‌خلدون، تریخ ابن‌خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۹؛ ابن‌حجر، الصواعق المحرقہ، ۱۴۱٧ق، ج۲، ص۴۸۳۔
9. محلات‏‏ی، مآثر الکبرا فی تریخ سامراء، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۳۔
10. صافی گلپایگانی، نوید امن و امان، ۱۳۹۰ش، ص۱۱٦۔
11. صافی گلپایگانی، نوید امن و امان، ۱۳۹۰ش، ص۱۱٧۔
12. صدر، المہدی(عج)، ۱۳۹۸ق، ص۱٦۴-۱٦۵۔
13. نوری، کشف الاستار، مکتبۃ‌ نینوی الحدیثہ، ص۱۴۔
14. امین، اعیان الشیعہ، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۰٧۔
15. مؤسسہ فرہنگی انتظار نور، گفتمان مہدویت، ۱۳۸٧ش، ص۹۵۔
16. خسروشاہی، مصلح جہانی از دیدگاہ شیعہ و اہل سنت، ۱۳۸٦ش، مقدمہ، ص۱٧۔
17. امینی، دادگستر جہان، ۱۳۸۰ش، ص۲۰۴۔
18. قبادی، «سرداب مقدس»، ص۴۸۔
19. قمی، ہدیۃ الزائرین، ۱۳۸۳ش، ص۹۸۔
20. قمی، ہدیۃ الزائرین، ۱۳۸۳ش، ص۹۸۔
21. صباحی، «باب غیبت در سامرا (در چوبی نفیس در سرداب مقدس سامراء، باقی‌ماندہ از دوران خلافت عباسیان)» ص۸۵۔
22. صباحی، «باب غیبت در سامرا (در چوبی نفیس در سرداب مقدس سامراء، باقی‌ماندہ از دوران خلافت عباسیان)» ص۸۵۔
23. صباحی، «باب غیبت در سامرا (در چوبی نفیس در سرداب مقدس سامراء، باقی‌ماندہ از دوران خلافت عباسیان)» ص۸۵۔
24. جعفری، «سرداب مقدس سامراء و آداب زیارت آن»۔
25. نوری، کشف الاستار، مکتبۃ نینوی الحدیثہ، ص٧۵-٧٦؛ امین، اعیان الشیعۃ، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۰٧۔
26. حسینی عربی، «تاریخچہ سرداب مقدس»، ص۱۱۰۔
27. حسینی عربی، «تاریخچہ سرداب مقدس»، ص۱۱۰۔
28. امین، اعیان الشیعۃ، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۸۸۔
29. «السرداب المقدس» Archived 2021-01-13 at the وے بیک مشین، سایت العسکریان۔

منابع

ابن تیمیہ، احمد بن عبدالحلیم، منہاج السنۃ النبویۃ فی نقض کلام الشیعۃ القدریۃ، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعۃ الامام محمد بن سعود الاسلامیۃ، ۱۴۰٦ق/۱۹۸٦م۔

• ابن حجر ہیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقہ علی اہل الرفض و الضلال و الزندقہ، تحقیق عبدالرحمن بن عبداللہ الترکی و کامل محمد الخراط، بیروت، مؤسسۃ الرسالۃ، ۱۴۱٧ق/۱۹۹٧م۔
• ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدا و الخبر فی تریخ العرب و البریر و من عاصرہم من ذوی الشأن الاکبر، تحقیق خلیل شحادۃ، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م۔
• امین، سید محسن، أعیان الشیعۃ، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق۔
• امینی، ابراہیم، دادگستر جہان، قم، شفق،۱۳۸۰ش۔
• جعفری، جواد، «سرداب مقدس سامراء و آداب زیارت آن»، در مجلہ فرہنگ زیارت، شمارہ۲۴-۲۵، ۱۳۹۳ش۔
• حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اہل بیت(ع) و تاریخہا، مؤسسۃ الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق۔
• حسینی عربی، سید مہدی، «تاریخچہ سرداب مقدس»، در مجلہ مشرق موعود، شمارہ ۲، تابستان ۱۳۸٦ش۔
• حموی، یاقوت بن عبداللہ، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، ۱۹۹۵م۔
• خسروشاہی، سیدہادی، مصلح جہانی از دیدگاہ شیعہ و اہل سنت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸٦ش۔
• «السرداب المقدس»، سایت العسکریان: العتبۃ العسکریۃ المقدسۃ، تریخ بازدید: ۲٧ مرداد ۱۳۹۸ش۔
• صافی گلپایگانی، لطف‌اللہ، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر علیہ‌السلام، قم، مؤسسۃ السیدہ المعصومہ، ۱۴۱۹ق/۱۳٧٧ش۔
• صافی گلپایگانی، لطف‌اللہ، نوید امن و امان: پیرامون شخصیت، زندگانی، غیبت و ظہور حضرت ولی عصر(عج)، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۹۰ش۔
• صباحی، مسلم، «تحقیق و پژوہش: باب غیبت در سامرا (در چوبی نفیس در سرداب مقدس سامراء، باقی ماندہ از دوران خلافت عباسیان)»، در مجلہ میراث جاویدان، شمارہ ۵، بہار ۱۳٧۳ش۔
• صدر، سید صدرالدین، المہدی(عج)، کویت، مکتبۃ المنہل، ۱۳۹۸ق۔
• قبادی، مصطفیٰ، «سرداب مقدس»، مجلہ موعود، شمارہ ۹۳، آبان ۱۳۸٧۔
• قمی، شیخ عباس، ہدیۃ الزائرین و بہجۃ الناظرین، قم، مؤسسۃ سبطین، ۱۳۸۳ش۔
• مؤسسہ فرہنگی انتظار نور، گفتمان مہدویت: سخنرانی‌ہای گفتمان اول و دوم،‌ قم، بوستان کتاب، ۱۳۸٧ش۔
• محلات‏‏ی، ذبیح‌اللہ، مآثر الکبراء فی تریخ سامراء، المکتبۃ الحیدریہ، قم، ۱۳۸۴ش۔
• «مقام امام زمان عجل اللہ تعالی فرجہ الشریف در سرداب مقدس سامرا»، پایگاہ اطلاع‌رسانی حوزہ، تریخ درج مطلب: ۲۱ اردیبہشت ۱۳۸٧ش، تریخ بازدید: ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ش۔
• نوری، میرزاحسین، کشف الأستار عن وجہ الغائب عن الابصار، تہران، مکتبۃ‌ نینوی الحدیثہ، بی‎تا۔