Światowy Kongres Esperanto w 1927 roku – Światowy Kongres Esperanto; zjazd esperantystów, który odbył się w dniach 28 lipca – 4 sierpnia w Gdańsku.
Historia
Kongresowi patronował prezydent senatu Wolnego Miasta GdańskaHenrich Sahm. Prezydentem lokalnego komitetu organizacyjnego został przewodniczący Gdańskiego Towarzystwa Esperanto Bernhard Aeltermann[1], a wiceprezydentem Kazimierz Majorkiewicz[2]. Był to kongres jubileuszowy, ponieważ upłynęło 40 lat od powstania esperanta[3]. W dniu otwarcia do Gdańska przyjechało około 900 esperantystów, głównie z Polski[4]. Uczestnicy otrzymali bezpłatnie wydany przez Polskie Akademickie Towarzystwo Esperantystów w Warszawie Ilustrowany Przewodnik po Polsce[5] oraz wydany w esperanto przez radę portową Gdańska prospekt Port gdański w cyfrach[3]. Przed południem 29 lipca profesor Politechniki Gdańskiej Kloeppel otworzył uniwersytet esperancki. Powstał on podczas XVII Kongresu w Genewie w 1925 roku. W jego ramach podczas kolejnych kongresów naukowcy różnych specjalności wygłaszają wykłady naukowe w języku esperanto[6].
Uroczyste otwarcie kongresu miało miejsce wieczorem z udziałem około 2000 delegatów i zaproszonych gości. W inauguracji wzięła udział delegacja senatu Wolnego Miasta Gdańska oraz przedstawicieli rządów: Austrii, Holandii, Grecji, Hiszpanii, Norwegii i Międzynarodowego Biura Pracy przy Lidze Narodów. Honorowe miejsce przy stole prezydialnym zajął przedstawiciel rządu polskiego. Obrady otwarła Julia C. Isbrücker. Wybrano prezydium kongresu w składzie: Bernhard Aeltermann jako przewodniczący i wiceprzewodniczących: Adama Zamenhofa, Annę Tuszyńską, Ernst Kliemke z Berlina, Odo Bujwida, Tony Gueritte z Londynu, Frans Schoofs z Antwerpii i Oishi Wasaburo z Japonii. Sekretarzem został wybrany sekretarz Centralnego Komitetu Esperanckiego w Genewie Robert Kreuz. Najpierw głos zabrał nowy przewodniczący Aeltermann, potem odśpiewano przy akompaniamencie orkiestry hymn La Espero i przemówienie programowe wygłosił Edmond Privat. Następnie zgromadzonych powitali delegaci rządów, a przedstawiciele 28 krajów, z których pochodzili delegaci, powitali zebranych w języku narodowym i esperanto. Posiedzenie zakończono odśpiewaniem Kanto de Ligo![6]
Delegaci odbyli m.in. wycieczkę statkiem po Zatoce Gdańskiej. Postanowiono również w dniu 15 grudnia obchodzić Dzień Książki Esperanckiej. Feliks Zamenhof zaproponował założenie Muzeum Esperanta i powstało ono w 1929 roku Wiedniu[1]. Podczas kongresu zorganizowano tradycyjny bal kostiumowy, podczas którego delegaci wystąpili w strojach narodowych. Pierwszą nagrodę za strój otrzymała Micziko Asada z Nagasaki[7].
Z okazji 40. rocznicy powstania esperanta 31 lipca w Sopocie posadzono jubileuszowy dąb na polanie w Dolinie Echa. Obok ustawiono pomnik z płytą i napisem[1].
Wyjazd do Warszawy
Na zdjęciu: Feliks Zamenhof, Sofia Zamenhof, Edmond Privat, Wanda Zamenhof, Lidia Zamenhof, Julia Isbrücker, Adam Zamenhof, August Oskar Bünemann
Zakończenie kongresu zaplanowano w Warszawie[3]. Dlatego 4 sierpnia połowa uczestników przyjechała do stolicy[7]. Celem ich podróży była wizyta na grobie twórcy esperanta, Ludwika Zamenhofa.
Esperantyści z całego świata jeszcze na początku lat 20. postanowili ufundować nowy nagrobek na grobie Zamenhoffa. W 1922 roku ogłoszono konkurs[8], do udziału w którym zaproszono tylko rzeźbiarzy z Polski. Ograniczenie zasięgu argumentowano: koniecznością znajomości przepisów projektowania nagrobków hebrajskich oraz możliwością wizyty na cmentarzu w Warszawie, aby zapoznać się z warunkami terenowymi. Nad zgłoszonymi 18 projektami obradowało jury w składzie: Jan Szczepkowski, Stanisław Kazimierz Ostrowski, Marian Sługocki oraz Odo Bujwid i Ignacy Teichfeld. Dla zwycięzców przewidziano dwie nagrody w wysokości 12 i 6 funtów. Jury I nagrodę przyznało pracy Nadzieja, której autorem był rzeźbiarz z Poznania Mieczysław Lubelski, a drugą projektowi 5 części świata autorstwa warszawskiego rzeźbiarza Tadeusza Breyera[9][10]. Pomnik ze względu na koszty wykonano w Aberdeen w Szkocji. Komitet organizacyjny odpowiedzialny za wykonanie pomnika starał się o zwolnienie go z cła i opłat przewozowych[11]. Został on przewieziony statkiem do Gdyni, a stamtąd pociągiem do Warszawy. Odsłonięcie planowano zorganizować w dziewiątą rocznicę śmierci Zamenhofa, a na prośbę rodziny przesunięto na najbliższa niedzielę, tj. 18 kwietnia 1926 roku. Podczas odsłonięcia pomnika mowę wygłosił Leo Belmont[12].
Podczas spotkania delegatów kongresu w dniu 5 sierpnia 1927 roku ufundowany nagrobek oddano pod opiekę rodziny. Po uroczystości złożono kwiaty przed pomnikiem Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu. O czwartej po południu odbyło się uroczyste zakończenie kongresu. Wieczorem uczestnicy wzięli udział w przyjęciu u prezydenta Warszawy i w koncercie w Dolinie Szwajcarskiej. W sobotę 6 sierpnia rano w kościele po karmelickim odprawiono mszę za Antoniego Grabowskiego. Uczestnicy mieli czas na zwiedzenie miasta, a 7 sierpnia udali się do Białegostoku[13].
Wyjazd do Białegostoku
Uczestnicy kongresu w Białymstoku
Uczestników kongresu na dworcu 7 sierpnia powitała orkiestra 3 pułku strzelców konnych, która odegrała esperancki hymn oraz przedstawiciele wojewody i starosty. 8 sierpnia po południu na domu, w którym urodził się Zamenhof, wojewoda Marian Rembowski odsłonił tablicę pamiątkową. W uroczystości wzięli udział nie tylko esperantyści, ale również tysiące mieszkańców Białegostoku[14]. Po uroczystości uczestnicy kongresu mogli zwiedzić dom rodzinny twórcy esperanta. Po obiedzie zaplanowano akademię ku czci Zamenhofa[15], która odbyła się w pałacu Branickich[16].
