E28.2
Zespół wielotorbielowatych jajników, zespół policystycznych jajników (łac. syndroma ovariorum policysticum), wielotorbielowatość jajników, zespół Steina-Leventhala, PCOS (od ang. polycystic ovary syndrome) – zaburzenie endokrynne dotykające 10–15% kobiet w okresie reprodukcyjnym[1]. Występuje wśród wszystkich ras i narodowości oraz jest najczęstszym zaburzeniem hormonalnym u kobiet w wieku rozrodczym, a także najczęstszą przyczyną niepłodności. Objawy oraz stopień ich nasilenia różnią się bardzo w zależności od jednostkowych przypadków zachorowań. Przyczyny zespołu są nieznane, ale wiadomo, że insulinooporność (często wtórna do otyłości) jest silnie z nim powiązana (wykazuje wysoki stopień korelacji).
Zespół wielotorbielowatych jajników został po raz pierwszy rozpoznany w 1935 roku przez dwóch amerykańskich lekarzy: Irvinga F. Steina, Sr. i Michael L. Leventhala, od nazwisk których powstała pierwotna nazwa tego schorzenia[2].
Najwcześniejsza publikacja opisująca pacjentkę z objawami, które współcześnie uznajemy za zespół wielotorbielowatych jajników, pochodzi z Italii z roku 1721. Patomorfologiczne opisy jajników ze zmianami wielotorbielowatymi pochodzą z roku 1844[3].
PCOS rozwija się, gdy jajniki są stymulowane przez nadmierne ilości męskich hormonów (androgenów), w szczególności testosteronu lub DHEA-S[4] oraz przez nadmierne uwalnianie hormonu luteinizującego (LH) albo wysoki poziom insuliny we krwi (hiperinsulinemia) u tych kobiet, których jajniki są czułe na ten bodziec.
Rozpoznanie zespołu wielotrobielowatych jajników jest ustalane na podstawie jednego z dwóch używanych zestawów kryteriów diagnostycznych:
W 1990 roku warsztaty konsensusowe sponsorowane przez NIH/NIHCD ustaliły, że u pacjentki można rozpoznać PCOS, jeśli posiada:
W 2003 roku w Rotterdamie odbyły się warsztaty konsensusowe, sponsorowane przez ESHRE/ASRM, które wskazują na rozpoznanie PCOS w przypadku zgodności dwóch spośród trzech kryteriów[5]:
Definicja Rotterdamska jest szersza, włączająca większą liczbę pacjentek, szczególnie bez nadmiaru androgenów, podczas gdy w definicji NIH/NICHD nadmiar androgenów jest wymogiem (warunkiem koniecznym). Krytycy utrzymują, że wyniki uzyskane z badań nad pacjentkami z nadmiarem androgenów niekoniecznie mogą być ekstrapolowane (przekładane) na pacjentki bez nadmiaru androgenów.
Zespół wielotorbielowatych jajników jest chorobą ingerującą w wiele procesów w organizmie. Zmiany stężeń i stosunku różnych hormonów powodują objawy z różnych układów i prowadzą do wielorakich konsekwencji zdrowotnych. Podstawowe, najczęściej występujące zmiany w gospodarce hormonalnej to:
Powyższe zmiany hormonalne wywołują następujące objawy:
Kobiety z PCOS mają większe prawdopodobieństwo wystąpienia:
Niektóre dane sugerują, że kobiety z PCOS mają większe ryzyko poronienia[6][7]. Wiele kobiet z PCOS w ogóle ma problemy z zajściem w ciążę, ze względu na nieregularność cykli miesięcznych, rzadko występujące owulacje lub brak owulacji.
Zanim stwierdzi się PCOS, powinno się wykonać badania w kierunku innych chorób wiążących się z nieregularnymi lub nieobecnymi miesiączkami, jak wrodzony przerost nadnerczy, zespół Cushinga, hiperprolaktynemia oraz inne zaburzenia przysadkowe lub nadnerczowe.
Leczenie kobiet z zespołem wielotorbielowatych jajników obejmuje łagodzenie objawów i zapobieganie długoterminowym konsekwencjom choroby.
Kobiety z PCOS często są otyłe (BMI > 30), co nie tylko jest objawem samym w sobie, ale też sprzyja rozwojowi innych chorób często występujących w PCOS, jak zaburzenia lipidowe, choroby naczyniowe, nadciśnienie i inne. Znaczna utrata wagi przez otyłe kobiety z PCOS często skutkuje spontanicznym powrotem miesiączek i owulacji, a co za tym idzie, płodności. Schudnięcie zmniejsza również poziom insuliny i normalizuje gospodarkę glukozą, przez co zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu II. W związku z tym zmiana stylu życia polegająca na zwiększeniu aktywności fizycznej i zmianie diety pozostaje podstawową terapią w PCOS. Wszystkim kobietom z PCOS, również nieotyłym, zaleca się regularny wysiłek fizyczny (docelowo codziennie 30 minut ćwiczeń powodujących pocenie się) i zbilansowaną, niskokaloryczną dietę, składającą się z regularnych posiłków[8].
Skuteczną metodą leczenia otyłości u kobiet z PCOS było podawanie myo-inozytolu[9] .
Zmniejszenie insulinooporności powodującej utrzymywanie się nadmiernej ilości insuliny we krwi można uzyskać za pomocą niektórych leków hipoglikemizujących, szczególnie metforminy, rosiglitazonu oraz myo-inozytolu[9] . Suplementacja inozytolu i DCI prowadzi do regularnych miesiączek[9] .
Badania wykazały, że stosowanie metforminy u pacjentek z PCOS powoduje nieznaczny spadek poziomu androgenów[8], wspomaga chudnięcie[8] a nawet przywraca jajeczkowanie[10]. Leczenie metforminą nie jest jednak skuteczne u wszystkich pacjentek – np. osoby z BMI przekraczającym 37 nie reagowały na ten lek[8].
W leczeniu niepłodności kobiet z PCOS poza zmianą stylu życia i metforminą stosuje się lek pobudzający owulację – clomifen[10]. Clomifen stosowany w monoterapii pobudza owulację również u kobiet nie cierpiących na PCOS. Badania wykazują, że w przywracaniu jajeczkowania u pacjentek z wielotorbielowatymi jajnikami clomifen jest tak samo skuteczny jak metformina, jednak jednoczesne leczenie clomifenem i metforminą okazało się skuteczniejsze niż sama metformina[11].
Nadmierne owłosienie, łojotok i trądzik w PCOS można leczyć tabletkami antykoncepcyjnymi zawierającymi cyproteron, który działa antyandrogennie[8].
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.