Zamek w Rogóźnie

Zamek w Rogóźnie

nr rej. A/144/62 z 18 października 1934 i z 25 marca 1998
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Rogóźno-Zamek
Styl architektoniczny	gotyk[1][2]
Rozpoczęcie budowy	1250
Ukończenie budowy	1260
Pierwszy właściciel	Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
Kolejni właściciele	Związek Pruski, Królowie polscy
Plan budynku Plan zamku
Położenie na mapie gminy Rogóźno Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie Polski Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek w Rogóźnie
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego Zamek w Rogóźnie
53°31′10,5″N 18°57′08,9″E

Zamek w Rogóźnie (niem. Ordensburg Roggenhausen) – zamek w Rogóźnie, między Osą a Gardęgą^[3][4], wzniesiony w latach 1250 - 1260 przez zakon krzyżacki^[1]. Początkowo jako drewniano-ziemna strażnica, pod koniec XIII w. przekształcony w murowany zamek^[4]. 1285 do 1333 był siedzibą komturstwa, a później (do 1454) wójtostwa^[1][3]. Po przegranej przez Krzyżaków w 1410 w bitwie pod Grunwaldem został na krótko zajęty przez wojska polskie. Ponownie polskie oddziały zajęły zamek w 1414 podczas wojny głodowej^[1][5]. Po wybuchu wojny trzynastoletniej zajęty został przez członków Związku Pruskiego. Krzyżacy przed opuszczeniem zamku wzniecili pożar jednak spowodowane nim straty nie były zbyt poważne^[4].

Historia

W latach 1309-1312 na zamku obradowała generalna kapituła z udziałem 51 komturów^[3]. W latach 1407-1410 wójtem zamku był Fryderyk von Wenden, dowódca chorągwi w bitwie pod Grunwaldem^[6]. Ostatni wójt krzyżacki, Eglott von Rosenberg, opuszczając warownię podpalił ją^[1][5][7]. Po odbudowie zamku od 1466 stał się siedzibą starostów polskich^[2]. W 1590 starostwo zostało zamienione na ekonomię królewską^[4][5][8]. Wykonana w 1564 lustracja wykazała, że znajdował się w złym stanie z powodu obsuwania zboczy wzgórza i wcześniejszych zniszczeń wojennych, a także i długich lat zaniedbań. Przeprowadzone wówczas naprawy ograniczyły się do niezbędnych prac budowlanych, dlatego kolejna lustracja z 1624 oraz wizytacje biskupie z 1640 i 1647 odnotowały postępujący upadek zabudowań^[7].

Zamek został poważnie zniszczony w czasie wojny polsko-szwedzkiej w 1628^[8]. Na rozkaz króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na jego murach wypróbowano siłę nowego rodzaju min, które wybuchając, pogłębiały zniszczenia warowni^[1][5]. W połowie XVII w. zamek remontowano, jednak następny najazd szwedzki w 1656 spowodował tak znaczne zniszczenia, że w 1686 był już całkowitą ruiną. Zamek rozebrano na rozkaz króla pruskiego Fryderyka II w latach osiemdziesiątych XVIII w., a cegłę zużyto do budowy twierdzy w Grudziądzu^{[2][3][4][5][7]}.

Prace zabezpieczające pozostałości dawnego zamku podjęto w 1911^[1][8][6]. Po II wojnie światowej, w 1952, przeprowadzono renowację zamku (między innymi stropów, schodów oraz dachu wieży bramnej^[6]), a do połowy lat 90. XX w. krzyżacka warownia należała do Agencji Własności Rolnej. Od tego czasu zamek pozostaje w rękach prywatnych^[5].

Poszczególne części zamku

Wieża bramna Konrada Steinbrechta (1888)

Wzniesiony w stylu gotyckim, murowany z cegły o układzie wendyjskim z użyciem głazów narzutowych, szczególnie w strefie cokołu. Pierwotnie obiekt składał się z trzech części^[4][1].

Przedzamcze zewnętrzne

Obejmujące duży obszar terenu położnego na sąsiednim wzniesieniu od strony północnowschodniej i oddzielonego od głównej warowni fosą. Przedzamcze założone na planie nieregularnego czworoboku otaczały mury, wzmocnione basztami^[1]; w 1565 zamek posiadał 22 baszty^[5].

Zamek "średni" (przedzamcze wewnętrzne)

Założony na planie zbliżonym do trapezu, na osi wschód-zachód^[5]. Otoczony murami, od strony południa i wschodu - podwójnymi^[1]. Mur zewnętrzny, wyposażony w narożną cylindryczną wieżyczkę, połączony był z przedbramiem osłaniającym siedmiokondygnacyjną wieżę bramną. W czasach krzyżackich w przedzamczu mieściły się zabudowania gospodarcze oraz mieszkania personelu zamkowego^[1].

Zamek "górny"

Madonna szafkowa z kaplicy zamkowej, XIV w., Germanisches Nationalmuseum, Norymberga

Usytuowany był w północnozachodniej części przedzamcza wewnętrznego. Został założony na planie prostokąta obejmującego budynki skupione wokół wewnętrznego dziedzińca^[4]. Wnętrza zamku górnego przypuszczalnie powielały schemat innych zamków  konwentualnych, a więc posiadały przyziemie o funkcjach gospodarczych, piętro przeznaczone na sale reprezentacyjne i mieszkalne, a także poddasza wykorzystywane do obrony i jako spichrze^[7]. W jego północnej części mieścił się dom konwentu, w skrzydle południowym - infirmeria i kaplica, w skrzydle zachodnim - refektarz^[5]. Wjazd do zamku prowadził od strony wschodniej przez most przerzucony nad fosą^[4].

Przypisy

1. BernardetaB. Popek-Olszowa BernardetaB., Rogóźno-Zamek [online]  (pol.).
2. Rogóźno Pomorskie - Zamek w Rogóźnie - OPIS - (Polskie zamki ) [online], www.zamki.pl [dostęp 2024-12-12] .
3. Aktywna Wieś [online], aktywnawies.pl [dostęp 2024-12-12] .
4. Rogóźno-Zamek [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2024-12-12]  (pol.).
5. ZAMEK W ROGÓŹNIE-ZAMKU [online], odznaka.kuj-pom.bydgoszcz.pttk.pl  (pol.).
6. Rogóźno Zamek [online], www.falkowscy.eu [dostęp 2024-12-12] .
7. Rogóźno - zamek krzyżacki [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2024-12-12]  (pol.).
8. Rogóźno - Zamek [online], Polskie Zabytki [dostęp 2024-12-12] .