Wierzba (SalixL.) – rodzajdrzew, krzewów lub płożących krzewinek z rodziny wierzbowatych (Salicaceae Mirb.). Obejmuje około 450[4]–470[5] gatunków, tworzących bardzo liczne mieszańce[4]. Rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony na świecie, aczkolwiek najbardziej zróżnicowany w strefie umiarkowanej i okołobiegunowej na półkuli północnej.
Rośliny te rosną często nad wodami i w miejscach wilgotnych[6]. Kwiaty są owadopylne, rzadziej wiatropylne u gatunków alpejskich i arktycznych. Nasiona o krótkotrwałej zdolności do kiełkowania są pokryte włoskami i rozsiewane są przez wiatr[6]. Wiele gatunków jest uprawianych, głównie jako rośliny ozdobne (np. wierzby o płaczącym pokroju), ale także dla produkcji biomasy, drewna, węgla drzewnego. Pędy wierzb wykorzystywane są w plecionkarstwie[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Wierzby występują jako rodzime na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii (obecne są jednak na tym kontynencie jako introdukowane i dziczejące[5] i Antarktydy[7]. Bardzo nieliczne gatunki rosną jednak w Afryce i Ameryce Południowej[4], a w strefie międzyzwrotnikowej występowanie wierzb ograniczone jest tylko do obszarów górskich[5]. W strefie okołorównikowej i na półkuli południowej rodzaj reprezentowany jest tylko przez sekcję Humboldtianae[8]. Zasięg większości gatunków obejmuje strefę umiarkowaną na półkuli północnej (wierzba arktycznaS. arctica należy do kilku roślin najdalej na północ sięgających – do 83° N). Największe zróżnicowanie gatunkowe jest w Azji (tylko w Chinach rośnie 257 gatunków). W Europie występują 64 gatunki[4], z czego w Polsce dziko rośnie około 26 gatunków (ich liczba jest różna, zależnie od ujęcia taksonomicznego mieszańców)[9].
Drzewa, krzewy i krzewinki o zazwyczaj sezonowym ulistnieniu (nieliczne gatunki zimozielone[13]). Pędy o rozgałęzieniach sympodialnych[14] (brak pąka szczytowego[13]), wzniesione do góry, ale u części krzewów i krzewinek także podnoszące się i płożące[13]. Największe drzewa przekraczają 30 m wysokości, a pędy najniższych roślin nie wznoszą się wyżej niż na kilka cm (np. wierzby zielnejS. herbacea)[6], należą tu także rośliny poduszkowe[13].
Skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe[6]. Przylistki zwykle niewielkie, wolne, trwałe lub szybko odpadające, lepiej rozwinięte na silniej rosnących pędach[13]. Liście zwykle krótkoogonkowe (ogonki często z gruczołkami[14]), pojedyncze, o blaszce różnego kształtu, często wąskiej i długiej[13], całobrzegie lub rozmaicie ząbkowane, karbowane lub piłkowane, w tym gruczołowato[14].
Zazwyczaj dwupienne, bez okwiatu, osadzone w kątach przysadek i zebrane w kotki (bazie). Kwiatostany zwykle sterczące, rzadziej rozpościerające się, bardzo rzadko zwisające[13]. Kwiaty męskie składają się z dwóch lub większej liczby pręcików o nitkach wolnych lub częściowo zrastających się. Kwiaty żeńskie z dwukomorową zalążnią i pojedynczą szyjką słupka zredukowaną lub wydłużoną, czasem rozwidloną na szczycie, z pojedynczym lub dwoma znamionami, całobrzegimi lub klapowanymi[13].
Rośliny ozdobne – za szczególnie dekoracyjne uznawane są te o okazałych, puszystych kwiatostanach (wykorzystywane jako palmy wielkanocne podczas Niedzieli Palmowej), efektownie przebarwiających się pędach w okresie bezlistnym i pędach zwisających – wierzby o płaczącym pokroju[6], takie jak: wierzba zwisająca (Salix ×pendulina Wender)[15], mieszaniec wierzby babilońskiej (S. babylonica) 'Babylon' i kruchej (S. × fragilis[10][11][12])[16], wierzba żałobna (Salix ×sepulcralis Simonk.), mieszaniec wierzby babilońskiej (S. babylonica) i kruchej (S. fragilis)[9], w tym w odmianach 'Chrysocoma' i 'Salamonii'[17].
Rośliny miododajne – kwiaty męskie i żeńskie wierzb zawierają po dwa miodniki i cenione są przez pszczelarzy ze względu na dużą wydajność miodową i dostarczanie pożytku w okresie wczesnowiosennym. W warunkach Europy Środkowej szczególnie ceniona jest wierzba iwaS. caprea i jej mieszańce uważana za najlepsze na tym obszarze drzewo miododajne. Wydajność miodowa z 1 ha wierzb wynosi około 35 kg[18].
Szybko rosnące gatunki wierzby znajdują zastosowanie jako naturalny materiał opałowy.
Od dawna długie młode gałązki wierzby znajdują zastosowanie w wikliniarstwie. Szczególnie cenione są pędy wierzby wiciowejS. viminalis[6].
Wierzba ma wszechstronne zastosowanie w gospodarce, gdyż drzewa te dają dziesięciokrotnie szybszy przyrost masy drzewnej z ha niż sosna i świerk, a ich drewno ma podobne właściwości jak drewno topól.
Wierzby sadzi się jako rośliny pionierskie przy zagospodarowaniu nieużytków i w celu zapobieżenia erozji gleb. Wykorzystywana jest także w zadrzewieniach krajobrazu otwartego, w parkach i osiedlach mieszkaniowych[19].
W Talmudzie wierzba jest jednym z czterech gatunków roślin, z których gałązek Żydzi tworzą bukiet lulaw noszony podczas święta Sukkot[20].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Salix L., [w:] Trees and Shrubs online [online], International Dendrology Society [dostęp 2023-01-13].
↑ abcdeZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 159, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abIrina V. Belyaeva. Nomenclature of Salix fragilis L. and a new species, S. euxina (Salicaceae). „Taxon”. 58 (4), s. 1344–1348, 2009. DOI: 10.1002/tax.584021. (ang.).
↑ abYulia A. Kuzovkina, Irina V. Belyaeva. Name change alert: Salix × fragilis L. }url=. „Fact Sheet”. 2, July 2018. University of Connecticut (UCONN), College of Agriculture, Health and Natural Resources, CT, USA; Royal Botanic Gardens, Kew, Richmond, UK. (ang.).brak numeru strony
↑ abS. × fragilis. W: Clive A. Stace: New Flora of the British Isles. Wyd. 4th. Middlewood Green, Suffolk: C & M Floristics, 2019, s. 348. ISBN 978-1-5272-2630-2. (ang.).
↑ abcGeorge W. Argus: Salix L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-20].
↑Rutkowski Lucjan. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8
↑Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Wyd. IV, 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 108-110. ISBN 978-83-01-15-369-4.
↑Owen Johnson, David More: Drzewa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2009, 2011, s. 166, 168, 170, seria: Przewodnik Collinsa. ISBN 978-83-7073-643-9.
↑MieczysławM.LipińskiMieczysławM., Pożytki pszczele : zapylanie i miododajność roślin, wyd. 4 popr. i uzup. przez Z. Kołtowskiego i M. Pogorzelca, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, s. 111-112, ISBN 978-83-09-99024-6, OCLC750949607.
↑Marek Żukow-Karczewski, Wierzba - drzewo najmniej cenione, "AURA", nr 3/1994 r.
↑ abZofiaZ.WłodarczykZofiaZ., Rośliny biblijne. Leksykon., „Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN”, Kraków 2011, ISBN 978-83-89648-98-3.??? Brak numerów stron w czasopiśmie
(js).04.jpg)
.jpg)
