Unplugged (album Alice in Chains)

Ten artykuł dotyczy albumu koncertowego zespołu Alice in Chains z 1996 roku. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Unplugged
Okładka
Wykonawca albumu koncertowego
Alice in Chains
Wydany

30 lipca 1996

Nagrywany

10 kwietnia 1996 w Majestic Theatre w Brooklyn Academy of Music, Nowy Jork[1][2]

Gatunek

rock akustyczny[3]

Długość

71:26 (CD)
73:16 (DVD)

Wydawnictwo

Columbia

Producent

Toby Wright

Album po albumie
Alice in Chains
(1995) 		Unplugged
(1996) 		Nothing Safe: Best of the Box
(1999)
Albumy koncertowe
Live Facelift
(1991) 		Unplugged
(1996) 		Live
(2000)
Wideografia
The Nona Tapes
(1995) 		Unplugged
(1996) 		Music Bank: The Videos
(1999)
Single z albumu Unplugged
  1. „Over Now”
    Wydany: lipiec 1996

Unplugged – album koncertowy amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, opublikowany 30 lipca 1996 nakładem wytwórni Columbia. Jest on zapisem występu z serii MTV Unplugged, który miał miejsce 10 kwietnia 1996 w nowojorskim Majestic Theatre w Brooklyn Academy of Music (BAM). Produkcją muzyczną zajął się Toby Wright, telewizyjną Alex Coletti, a całość wyreżyserował Joe Perota. Muzycy przygotowali zestaw trzynastu utworów, zaaranżowanych w akustycznych wersjach. Na koncercie grupa wystąpiła w pięcioosobowym składzie – Scott Olson pełnił rolę drugiego gitarzysty. Był to zarazem pierwszy publiczny występ Alice in Chains od przeszło dwóch lat. Retransmisja koncertu odbyła się 28 maja 1996 w MTV. Wydawnictwo promował singel „Over Now”.

Album uzyskał w większości przychylne oceny od krytyków. Zwracali oni uwagę na techniczne umiejętności zespołu oraz panujący przygnębiający klimat, mimo akustycznej oprawy. Część z nich pozytywnie wyrażała się o nowych aranżacjach cięższych utworów z dwóch albumów studyjnych Dirt (1992) i Alice in Chains (1995), natomiast krytykowano odtworzenie oryginalnych wersji kompozycji pochodzących z minialbumów Sap (1992) i Jar of Flies (1994). 17 sierpnia 1996 Unplugged zadebiutował na 3. pozycji w zestawieniu Billboard 200. 23 września otrzymał od zrzeszenia amerykańskich wydawców muzyki Recording Industry Association of America (RIAA) certyfikat platynowej płyty, za sprzedaż miliona egzemplarzy. Dzień później Unplugged uzyskał certyfikat złotej płyty od organizacji Music Canada (MC), przekroczywszy próg sprzedaży 50 tys. egzemplarzy. 31 grudnia 2008 stowarzyszenie Australian Recording Industry Association (ARIA) przyznało albumowi certyfikat złotej płyty, za sprzedaż 35 tys. nośników. 1 lipca 2022 Unplugged otrzymał od British Phonographic Industry (BPI) certyfikat srebrnej płyty w Wielkiej Brytanii, osiągnąwszy próg 60 tys. kopii. 5 sierpnia RIAA przyznało płycie certyfikat 2-krotnej platyny, za sprzedaż przekraczającą 2 miliony egzemplarzy w Stanach Zjednoczonych.

Po latach występ Alice in Chains zyskał miano kultowego i przeszedł do historii jako jeden z bardziej pamiętnych oraz ważniejszych w całej serii MTV Unplugged. W 1999 i 2007 na rynku ukazały się reedycje płyty w formatach DVD i specjalnym pakiecie CD/DVD.

Geneza

 Osobny artykuł: MTV Unplugged.

Po wydaniu w listopadzie 1995 trzeciego albumu studyjnego – Alice in Chains[4], zespół ponownie zrezygnował z aktywności koncertowej[1]. Powodem tej decyzji było pogłębiające się uzależnienie Layne’a Staleya od heroiny oraz jego stopniowa izolacja od członków grupy, przyjaciół i rodziny[5][6]. W wywiadach prasowych muzycy unikali jednoznacznych deklaracji na temat trasy, argumentując, że w przeszłości byli wielokrotnie zmuszeni odwoływać zaplanowane występy[7]. W marcu 1996 Jerry Cantrell wystąpił w epizodycznej roli mężczyzny obsługującego ksero (Jesus of CopyMat) w filmie Jerry Maguire (reż. Cameron Crowe), wypowiadając jedną kwestię. Scenę z udziałem gitarzysty i odtwórcy głównej roli Toma Cruise’a nagrano w Kinko’s na Bulwarze Zachodzącego Słońca w Los Angeles w Kalifornii[8]. W tym samym czasie stacja MTV zwróciła się do zespołu z propozycją akustycznego występu w ramach serii MTV Unplugged. Negocjacje prowadził odpowiedzialny za wyszukiwanie talentów Rick Kirm[8]. „Z pewnością mogliśmy to zrobić jakiś czas temu […] TV mnie przeraża. Ciężko brzmieć dobrze w telewizji, zwłaszcza dla zespołu jak nasz, który jest trochę surowy i szorstki” – wspominał Cantrell na łamach „Guitar School”[a][9]. Muzycy mieli już doświadczenie z muzyką akustyczną, prezentując swe łagodniejsze oblicze na dwóch minialbumach – Sap (1992) i Jar of Flies (1994)[10].

Pierwsze próby rozpoczęły się w Seattle w stanie Waszyngton[8]. Sean Kinney – odnosząc się do problemów panujących wewnątrz grupy – stwierdził: „Stało się bardziej oczywiste, że jeśli rzeczy się nie zmienią, nie będziemy mogli wyjść i zagrać z naszym potencjałem – na tym poziomie. Nie możemy nawet przezwyciężyć półtora tygodnia bez jakiegoś dramatu i przerażającego g***a. To prawda, zacząłem przygotowywać się psychicznie na wersję mówiącą: «to się skończyło». Podobnie z MTV Unplugged – spytali czy to zrobimy”[8][11]. Według Alexa Colettiego, producenta wykonawczego współpracującego z MTV, fakt, że zespół nie koncertował od pewnego czasu, był czynnikiem wpływającym na korzyść. „Jeśli grasz co wieczór w arenach i dużych miejscach rockowe występy, odłączenie się od tego, gdy siedzi to w twojej głowie, jest naprawdę trudną rzeczą”[b][2].

Coletti udał się do miejsca prób w Seattle, by sprawdzić, jak muzycy dopasowali się do parametrów występu – od instrumentów i sprzętu, po ustawienie na scenie. Członkowie zespołu do współpracy zaprosili Scotta Olsona[9][12], grającego w owym czasie z Heart jako drugi gitarzysta[2]. „Przed tym koncertem poszedłem do sali prób Alice in Chains w Seattle. Gdy tam wszedłem, ucieszyłem się, że widzę Layne’a jedzącego kurczaka z kubełka. Miał na dłoniach rękawiczki-mitenki, które były całe uwalone tłuszczem, więc nie podał mi dłoni, ale stuknęliśmy się łokciami. Był bardzo przyjazny. To, że zobaczyłem go jak je, rozwiało nieco moje obawy związane z jego stanem zdrowia. Był w dobrej formie i sądzę, że gdy dotarł do Nowego Jorku, nadal był w dobrej formie” – wspominał Coletti[12].

Nagranie

Przygotowania

Cena biletu na koncert zespołu w ramach MTV Unplugged, z uwagi na duże zainteresowanie, osiągała na czarnym rynku sumę 500 dolarów[13]
Próby poprzedzające występ muzycy odbywali w Sony Music Studios (na zdj. w 2007)

Na początku kwietnia muzycy udali się do Nowego Jorku, gdzie na 10 kwietnia był ustalony termin występu[2] – pierwszego od ponad dwóch lat[9] (ostatni koncert zespołu odbył się 7 stycznia 1994)[14]. Mike Inez stwierdził: „Na pewno nie jest czymś, co mieliśmy w planach. Po prostu przed wspólnymi koncertami z Kiss mieliśmy trochę wolnego czasu. Zebraliśmy się więc, by trochę pojammować, i wyszła z tego sesja dla MTV”[15]. Bilety trafiły do sprzedaży w cenie 25 dolarów i zostały wyprzedane po kilkunastu minutach[c][16].

Występ zaplanowano w Majestic Theatre (obecnie BAM Harvey Theater) w Brooklyn Academy of Music. Ostatnie próby muzycy odbywali w Sony Music Studios i według zatrudnionego do roli producenta Toby’ego Wrighta, wypadły one bardzo dobrze[2]. Jak wspominał Coletti w ramach przygotowań „tamtejszy dyrektor artystyczny odrestaurował to miejsce tak, by celowo wyglądało na «trochę zniszczone». Dowiedziałem się od pracowników scenicznych, że wystrzelali dziury w ścianach w głębi sceny, aby stworzyć pęknięcia. Ale całą łuszczącą się farbę celowo malowano ręcznie, co dało piękny efekt. Masz ten kształt miski, półkolisty amfiteatr, i to było idealne dla Unplugged. Spośród wszystkich wykonawców, których tam nagrywaliśmy, było to najdoskonalsze dla Alice. Miało się nieodparte wrażenie starego teatru, poczucia historii, mroku, wystarczająco dużo nastrojów i piękna artystycznego”[17].

Na krótko przed rozpoczęciem koncertu, Coletti otrzymał prośbę na dekorację sceny lampami lava. „Dostałem je zbyt późno. Widocznie ten rodzaj lamp musi być rozgrzany, włączony na chwilę, zanim zrobią to co mają za zadanie wykonać” – argumentował. W wyniku tej sytuacji, lampy nie w pełni wykorzystywały swój potencjał wizualny, podkreślając spokojny ton występu[18]. Dodatkowo scenę oświetlały duże białe świece, zakupione przez Staleya na targu Pike Place Market w Seattle[19].

Ze względu na różowy kolor włosów Staleya, dyrektor oświetlenia starał się dopasować tło, które kontrastowałoby z fryzurą wokalisty. Gdy zespół wykonywał test dźwięku i próbę przed kamerą, paletę kolorów wybrano na podstawie każdego z utworów, który reżyser oświetlenia słyszał. Fakt, że grupa miała określoną setlistę i przekazała ją stacji MTV z wyprzedzeniem, pomógł przygotować oświetlenie. Coletti, który był odpowiedzialny za produkcję telewizyjną, nadzorował proces z ciężarówki produkcyjnej znajdującej się na zewnątrz budynku. Z kolei Wright odpowiadał za produkcję audio i również pracował we wspomnianej ciężarówce. Informował on także członków zespołu, co brzmiało dobrze, a co należało przerobić[18].

Występ

Majestic Theatre (obecnie BAM Harvey Theater) – miejsce koncertu Unplugged (na zdj. w 2013)

Na nagranie występu Alice in Chains przeznaczono dwie godziny – od 20:00 do 22:00, natomiast publiczność wpuszczono do teatru o 19:00[20]. Przed rozpoczęciem wystąpiły nieprzewidziane komplikacje; Cantrell doznał zatrucia pokarmowego po zjedzeniu hot-doga zakupionego na rogu ulicy i nieustannie wymiotował[9]. Na wypadek gdyby muzyk poczuł się źle w trakcie koncertu, obok stolika na scenie ustawiono specjalny kosz[18]. Randy Biro, gitarzysta techniczny Cantrella, i Staley odczuwali przed występem silny głód narkotyczny. Wokalista miał ze sobą starą szklaną butelkę z korkową nakrętką zawierającą gotową heroinę, której niewielką ilość zażył nim wyszedł na scenę[18]. Muzycy przygotowali na potrzeby koncertu trzynaście utworów, zaaranżowanych w nowych wersjach. Zestaw objął materiał odzwierciedlający wszystkie etapy rozwoju zespołu, z wyjątkiem debiutanckiego albumu Facelift (1990)[3], choć w pierwotnym założeniu grupa planowała wykonać „We Die Young” i „Love, Hate, Love”, lecz zrezygnowała z uwagi na ograniczenia czasowe[9]. Na koncercie było obecnych 400 osób[13].

Występ rozpoczął się od kompozycji „Nutshell”, pochodzącej z minialbumu Jar of Flies (1994)[2]. Cały koncert, ze względu na prace związane z ustawianiem kamer, oświetlenia, doboru dźwięku oraz dużą ilość pomyłek w utworach, które trzeba było rejestrować po kilka razy (m.in. „Got Me Wrong” wykonywano czterokrotnie)[20], trwał ponad trzy godziny[9]. Jedynie „Brother”, „No Excuses”, „Rooster”, „Heaven Beside You” i „Over Now” nagrano za pierwszym podejściem[16]. Staley kilkukrotnie mylił się w tekście przy „Sludge Factory”. Wright przyznawał, że mogło mieć to związek ze stresem i zdenerwowaniem, ponieważ ówczesny prezes Columbia, Don Ienner, i szefowa Sony, Michele Anthony – do których bezpośrednio nawiązuje fragment tekstu kompozycji – siedzieli na widowni naprzeciw wokalisty[21][22]. Przed ponownym wykonaniem utworu, Inez zagrał na basie główny riff do „Enter Sandman” z repertuaru zespołu Metallica, którego członkowie byli obecni na widowni[21]. Napis Friends Don’t Let Friends Get Friends Haircuts na gitarze Ineza miał charakter żartobliwy i odnosił się do fryzur muzyków Metalliki, którzy ścięli długie włosy podczas sesji do albumu Load (1996)[21]. W dalszej części koncertu, gdy zespół przygotowywał się do wykonania „Angry Chair”, pochodzącego z płyty Dirt (1992), Cantrell odegrał część sekwencji otwierającej „Battery” z albumu Master of Puppets (1986), a następnie zaśpiewał fragment piosenki „Gloom, Despair and Agony on Me” z programu telewizyjnego Hee Haw[21].

„Występ Layne’a podczas tego koncertu bardzo zapadł wszystkim w pamięć. Jego głos, zwłaszcza podczas śpiewania «Down in a Hole», nadal przyprawia mnie o łzy. Tego wieczoru kilka razy musiałem przywołać się do porządku i przypomnieć sobie, że mam się skupić na akordach i na tym, że jestem tu w pracy. Ale Layne był po prostu zachwycający. Hipnotyzujący.”
– Mike Inez[12]

Pomiędzy wykonywaniem utworów muzycy często żartowali wspólnie ze zgromadzoną publicznością, odnosząc się przy tym do obecnego na widowni Randy’ego Biro[21]. Staley, mimo iż znajdował się w słabej kondycji spowodowanej długoletnią i wyniszczającą walką z nałogiem narkotykowym, sporadycznie odzywał się do publiki łamiącym głosem, pozwalając sobie na żarty[23]. Na zakończenie koncertu zespół zaprezentował premierowy utwór „Killer is Me”[23]. Zaśpiewana w głównej mierze przez Cantrella kompozycja została skomponowana podczas jednej z prób poprzedzających występ. Pierwotnie nie zamierzano uwzględniać jej na albumie, lecz po namowach ze strony wytwórni, zdecydowano o dodaniu utworu[15]. „Down in a Hole”[13], „Sludge Factory”, „Heaven Beside You”, „Frogs” i „Over Now” wykonano po raz pierwszy na żywo[24].

Podczas występu Cantrell korzystał z gitar akustycznych marki Guild[9] (modele JF30 i D50)[25], a Inez grał na akustycznym basie firmy Alvarez (AB60CE)[26]. Staley w utworze „Angry Chair” korzystał z modelu Gibson Hummingbird[27]. Coletti zwracał uwagę na sposób gry Kinneya na perkusji, określając go „cichym bohaterem Unplugged”. Jak twierdził, szczególnie w przypadku zespołów rockowych biorących udział w sesjach MTV Unplugged, kluczowa jest rola perkusisty, potrafiącego dopasować odpowiedni i stonowany styl gry, oddając w pełni akustyczny klimat wydarzenia[21].

Montaż

Staley (na zdj. w 1992) wyrażał niezadowolenie ze sposobu montażu pierwszej wersji płyty Unplugged

Pierwszą, roboczą wersję nagrania MTV przesłało zespołowi około dwa tygodnie po zakończeniu koncertu. Staley przejrzawszy gotowy materiał nie był zadowolony z efektów i nie chciał, aby został on wydany. Wright, na prośbę wokalisty, podjął się jego sprawdzenia. Jak wspominał producent:

Kiedy film przeszedł proces edycji, Layne wzgardził nim. Nie chciał, żeby to w ogóle zostało wydane. Uważał, że przedstawili go w najgorszym możliwym świetle, więc spytał mnie, czy podejmę się ponownej edycji […] Problem polegał na tym, że podczas wykonywania piosenek robił pewne rzeczy, które mu się podobały, lecz nie był zadowolony ze sposobu ich pocięcia, i szukał czegoś, aby móc pokazać go w bardziej pozytywny sposób, z dala od piętna lub czegokolwiek złego, co działo się w jego życiu osobistym. Zawsze zwracał na siebie uwagę, ale wyglądał, jakby zasypiał w pewnych momentach lub kiwał głową, a potem nagle jego część pojawiła się i wybuchła! On tam był. Ale pokazali mu, że po prostu siedzi tam z zamkniętymi oczami przez kilka taktów muzyki, a następnie, kiedy nadszedł czas na jego partie śpiewania, nie pokazywali go – kierowali kamerę na Jerry’ego, Mike’a lub gdzieś indziej, i wyglądało to tak, jakby przesypiał całą rzecz podczas niektórych utworów[28].

Stacja zastosowała się do przedstawionych przez Wrighta sugerowanych zmian w postaci konkretnych notatek i kodów czasowych, które chciał naprawić. Pierwsza retransmisja występu Alice in Chains odbyła się w MTV 28 maja 1996[29]. Podczas pokazu zostały wycięte utwory „Angry Chair”, „Frogs” i „Killer is Me”[30].

Wydanie

Wersja VHS Unplugged z 1996

Premiera albumu Unplugged w wersji CD miała miejsce 30 lipca 1996[1][19], choć niektóre źródła za datę wydania podawały 17 lipca[29]. Zapis koncertu ukazał się również na kasecie[31] i nośniku VHS[32]. W ocenie Cantrella „to był wspaniały koncert, a album jest tego pełną kroniką”. Muzyk nie potrafił dokonać wyboru ulubionych utworów, lecz wyróżniał „Down in a Hole” oraz „Killer is Me”[13]. Zdaniem Ineza „ta płyta pokazuje trochę inne oblicze Alice in Chains. Można na niej bowiem posłuchać superciężkich utworów w rodzaju «Sludge Factory» w jakby obnażonych wersjach – dopiero tutaj można się wsłuchać w to, co śpiewają Layne i Jerry. No więc ta płyta pokazuje nas od trochę innej strony. Gdy grasz jakiś kawałek na okrągło w tej samej wersji, zaczyna cię to nudzić. Fajnie pokazać go w trochę innej oprawie”[15].

W listopadzie 1999 na rynku ukazała się reedycja, wydana w formacie DVD w zremasterowanej wersji[33] z dźwiękiem w 5.1 Dolby Digital. Wśród szeregu zamieszczonych dodatków były m.in. dostęp do poszczególnych rozdziałów, interaktywne menu, kompletna dyskografia zespołu, link do strony internetowej i oś czasu[34]. 18 września 2007 Columbia opublikowała Unplugged w specjalnym pakiecie CD/DVD, wzbogaconym o różne dodatki i wycięte wcześniej kompozycje „Angry Chair”, „Frogs” i „Killer is Me”[30]. W 2010 zapis koncertu ukazał się na podwójnym, 180 gramowym winylu o numerze katalogowym MOVLP138[35].

Promocja

Single

W celach promocyjnych Columbia wydała w lipcu singel „Over Now”[36]. Na stronie B znalazła się studyjna wersja utworu, pochodząca z albumu Alice in Chains (1995)[37]. 21 września kompozycja uplasowała się na 4. pozycji listy Mainstream Rock Tracks „Billboardu”[38], a 5 października dotarła do 24. miejsca innego z notowań wspomnianego pisma branżowego – Modern Rock Tracks[39]. Niespełna tydzień później, 11 października singel osiągnął 50. pozycję na kanadyjskiej liście RPM 100 Hit Tracks – publikowanej przez magazyn RPM[40]. Za teledysk posłużyło koncertowe wykonanie dla MTV. Reżyserem jest Joe Perota[41].

Dodatkowo Columbia opublikowała dwa single promocyjne z albumu Unplugged – „Would?”[42] i „Got Me Wrong”[d][45]. Pierwszy z nich 11 listopada uplasował się na 21. pozycji kanadyjskiej listy RPM Alternative 30[46] i 14 grudnia dotarł do 19. lokaty na Mainstream Rock Tracks „Billboardu”[38]. „Got Me Wrong” nie został odnotowany na żadnych listach. Na stronie B singla wytwórnia zamieściła utwory „No Excuses” i „Would?”, także pochodzące z koncertu zespołu w ramach MTV Unplugged[45].

Podobnie jak w przypadku trzeciego albumu studyjnego z listopada 1995, zespół nie odbył trasy promującej Unplugged, przez co w prasie ponownie zaczęły pojawiać się liczne spekulacje o nieuchronnym rozpadzie grupy[e][48].

Odbiór

Krytyczny

Recenzje
Wydawca Ocena
AllMusic 2.5/5 gwiazdek[49]
The A.V. Club A-[50]
„Billboard” korzystna[51]
„Classic Rock” 4/5 gwiazdek[52]
Encyclopedia of Popular Music 3/5 gwiazdek[53]
„Entertainment Weekly” C[54]
„Kerrang!” 5/5 gwiazdek[55]
„The Philadelphia Inquirer” 3/5 gwiazdek[56]
„Q” 3/5 gwiazdek[57]
„Rolling Stone” 3/5 gwiazdek[58]
Rolling Stone Album Guide 3/5 gwiazdek[59]
„Tylko Rock” 3.5/5 gwiazdek[60]

Album Unplugged otrzymał na ogół pozytywne recenzje[13][61]. Stephen Thomas Erlewine z AllMusic podkreślał, że na podstawie przesłuchanego materiału, trudno jest uwierzyć w to, że muzycy nie grali ze sobą od dłuższego czasu, co – w jego ocenie – sprawia, że Unplugged jest pozycją wyjątkową. Autor wyrażał mieszane odczucia względem samej zawartości, pisząc: „Alice in Chains wyselekcjonowali ze swoich trzech albumów studyjnych i dwóch minialbumów, oferując nowe, bardziej refleksyjne ustalenia dotyczące trudniejszych utworów takich jak «Would?» i praktycznie ponownego odtworzenia oryginalnych wersji «Got Me Wrong» i «No Excuses». Na albumie grupa wydaje się mocna i profesjonalna”. W podsumowaniu Erlewine dodał, że akustyczne aranżacje mocniejszych utworów brzmią jak nowość, a reszta stanowi jedynie powtórkę wcześniejszych nagrań zespołu, tyle, że pozbawiona jest dużej ilości energii”[49]. Stephen Thompson z The A.V. Club podawał w wątpliwość sens wydawania akustycznego albumu przez Alice in Chains, biorąc pod uwagę ich dwa wcześniejsze minialbumy. Zdaniem autora muzycy „dostarczyli najbardziej oczywiste reinterpretacje jakie można sobie wyobrazić – brzmią tak samo jak oryginały”. I chociaż według niego brzmienie utworów z płyty Alice in Chains [1995] – w tym „Sludge Factory” – jest znacznie lepsze niż w wydaniu studyjnym, to sam album uważał za „przyjemny, lecz bezwartościowy”[50].

Paul Verna pisał na łamach magazynu „Billboard”: „Występując z przeszywającą intymnością oraz pięknym zapisem, ten album będzie prawdopodobnie pobudzać główną playlistę i da zespołowi kolejny impuls w MTV”[51]. Essi Berelian z „Classic Rocka”, recenzując album, przyznawał: „Ze wszystkich zespołów, które mogłyby opanować te najbardziej intymne style koncertowe, AIC są – czy powinno to być? – wśród najlepszych wykładników. Delikatne i niepokojące melodie gitary Jerry’ego Cantrella, w niezmiernie nieszczęśliwej symbiozie z torturowanym wokalem Layne’a Staleya – wzniosły wzór grunge’u, przygnieciony do maksimum, i głęboko dokuczliwy, gdy pozbawi się go zasadniczych elementów przed adorującym tłumem”[52]. Tom Sinclair uważał na łamach „Entertainment Weekly”, że przebieranie ich mulistych pieśni żałobnych w błyszczące, akustyczne zdobienia niewiele robi, by przeciwdziałać panującemu nastrojowi beznadziejnego przygnębienia w piosenkach takich jak «Down in a Hole» i «Rooster»”[54].

W ocenie Sary Sherr z „The Philadelphia Inquirer” Unplugged jest dokumentem dotyczącym zmagania się z osobistymi demonami i przeżywania ich[56]. Sandy Masuo z „Rolling Stone’a” zaznaczała, że niektóre utwory prawie w ogóle nie różnią się od oryginalnych wersji; według autorki „No Excuses” posiada jedynie szybsze tempo i bardziej „pikantną” partię perkusji, „Heaven Beside You” zawiera bardziej folkowy ton, a utwór „Rooster” odznacza się „melancholijną elegancją”. Masuo zwracała również uwagę na bardziej bluesowy aspekt gry Cantrella oraz „utrzymującą dramaturgię i intensywność” pracę Ineza i Kinneya. W podsumowaniu recenzentka pisała: „Unplugged z pewnością potwierdza emocjonalny zasięg i umiejętności techniczne Alice in Chains. Ale brakuje mu energii elektrycznej na więcej niż jeden sposób. Skoncentrowane katharsis w muzyce zespołu jest wciąż najlepiej słyszalne, gdy wzmacniacze są podkręcone do maksimum”[58].

Jordan Babula z „Teraz Rocka” pozytywnie oceniał akustyczną oprawę ballad „Down in a Hole” i „Rooster” oraz cięższe utwory z albumu Dirt (1992). Wyróżniał on także klimat całego występu, dzięki – jak pisał – „charakterowi muzyki Alice in Chains, która zawsze dotykała najgłębszych, często najbardziej mrocznych zakamarków duszy” i osobie Staleya, który, w jego ocenie, mimo wyraźnego osłabienia i wyniszczenia nałogiem, „nie stracił nic na swej ekspresywności i autentyczności”[3]. Krzysztof Celiński z „Tylko Rocka” pisał: „Płyta dowodzi, że w okrojonej aranżacji emocjonalna i muzyczna istota stylu Alice pozostaje nietknięta. W związku z tym, ich dotychczasowa twórczość wydaje się tym bardziej szczera. Bardzo udane są wielogłosowe fragmenty, które w otoczeniu akustycznych gitar i charakterystycznych dysonansów znów przypominają poczynania artystów pokroju Crosby’ego i reszty”[62].

Komercyjny

W pierwszym tygodniu od premiery Unplugged uzyskał wolumen sprzedaży na poziomie 124 tys. egzemplarzy[63]. 17 sierpnia 1996 zadebiutował on na 3. pozycji w zestawieniu Billboard 200[29][64] – utrzymywał się w notowaniu przez trzydzieści trzy tygodnie[65]. Osiągnął lokaty w pierwszej dziesiątce na listach w Kanadzie (9. miejsce)[66], Norwegii (9. miejsce)[67], Nowej Zelandii (8. miejsce)[68], Portugalii (9. miejsce) oraz w Szwecji (7. miejsce)[66]. W niespełna dwa miesiące po premierze, 23 września uzyskał od zrzeszenia amerykańskich wydawców muzyki Recording Industry Association of America (RIAA) certyfikat platynowej płyty w Stanach Zjednoczonych za sprzedaż miliona nośników[69]. W Kanadzie album osiągnął status złotej płyty, przyznanej 24 września 1996 przez organizację Music Canada (MC) – 50 tys. sprzedanych egzemplarzy[70].

Według danych przedstawionych przez system Nielsen SoundScan Unplugged przekroczył 1 milion 240 tys. sprzedanych egzemplarzy, co czyni go jednym z sześciu wydawnictw z serii MTV Unplugged w historii, których łączna sprzedaż przekroczyła milion kopii[71]. Wersja Unplugged w formacie wideo (VHS) uzyskała 12 kwietnia 2001 od RIAA certyfikat złotej płyty w Stanach Zjednoczonych, za sprzedaż 50 tys. kopii[69]. 31 grudnia 2008 album otrzymał od stowarzyszenia Australian Recording Industry Association (ARIA) certyfikat złotej płyty, uzyskawszy nakład sprzedaży przekraczający próg 35 tys. kopii[72]. 1 lipca 2022, osiągnąwszy 60 tys. sprzedaż w Wielkiej Brytanii, otrzymał od British Phonographic Industry (BPI) certyfikat srebrnej płyty[73]. 5 sierpnia RIAA przyznało płycie certyfikat 2-krotnej platyny, po przekroczeniu przez nią progu sprzedaży 2 milionów kopii w Stanach Zjednoczonych[69].

Zestawienia

Rok Tytuł Publikacja Pozycja Źródło
2015 „12 najlepszych występów MTV Unplugged” Ultimate Classic Rock 10 [74]
2017 „15 najlepszych występów MTV Unplugged” „Rolling Stone” 4 [75]
2019 „Najlepsze występy MTV Unplugged” „Spin” 8 [76]
2020 „MTV Unplugged: 20 najlepszych występów” „NME” 5 [77]
„MTV Unplugged: ranking występów” Loudwire 3 [78]
2021 „10 doskonałych hardrockowych albumów, które są szaleńczo mroczne” WhatCulture 9 [79]

Dziedzictwo

Od momentu reaktywacji w 2005 zespół częściej wykonuje utwory w wersjach akustycznych. Na zdjęciu grupa w trakcie występu we Fryburgu (2009)

Po latach występ Alice in Chains zyskał miano kultowego i przeszedł do historii popkultury jako jeden z bardziej pamiętnych i ważniejszych w całej serii MTV Unplugged[19][77], a sam zapis uważany jest za jedną z najważniejszych płyt koncertowych w historii[19]. Alice Pattillo z „Metal Hammera” uznała album Alice in Chains za najlepszy w całej historii MTV Unplugged[19]. Płyta, mimo powściągliwych recenzji w momencie premiery w 1996, zyskała uznanie po śmierci Staleya w 2002, a wielu recenzentów – którzy początkowo wystawiali albumowi zjadliwe oceny – doceniało talent i moc wykonania, pomimo gorszego stanu zdrowia wokalisty w owym czasie[19].

Kyle Anderson, autor książki Accidental Revolution: The Story of Grunge (2007), przyznawał, że chociaż występ zespołu w ramach MTV Unplugged był niesamowity, to zdrowie Staleya wyraźnie słabło[5]. 10 kwietnia 2016, w artykule poświęconym 20. rocznicy nagrania płyty, felietonista Diffuser, Brendan Manley występ grupy określał mianem historycznego, a sam koncert uważał za jeden z najlepszych w historii. Pozytywnie odnosił się również do śpiewu Staleya, pisząc, że „zapewnia [on] uduchowione, niepowtarzalne nucenie, które uczyniło go legendą, delikatnie sunie między turkotem o niskiej oktawie a przewiewnym falsetem z niezwykłą gracją”. Na koniec podsumował, że Unplugged „to ulotny moment zachowany na zawsze… dokumentacja ostatniego wkładu jednego z wielkich wokalistów naszych czasów”[80]. W 2018 Siân Llewellyn z „Classic Rocka”, w obszernym artykule na temat tego, jak MTV Unplugged na nowo zdefiniowało generację rocka, odniosła się do koncertu Alice in Chains, podkreślając, że występ grupy jest nadal trudny do oglądania, a jeszcze trudniejszy do słuchania. W ocenie autorki zły stan zdrowia Staleya, na którym wieloletnie uzależnienie narkotykowe odcisnęło silne piętno, nie przeszkodził zespołowi w stworzeniu „porywającego (aczkolwiek stonowanego) show”. Llewellyn – biorąc pod uwagę tragedię związaną ze świadomością, że wokalista zmarł kilka lat później – wymieniła „Rooster” i „Heaven Beside You” jako najbardziej wzruszające momenty, drugi z nich nazywając „złowieszczo proroczym”[81].

5 kwietnia 2020 stacja radiowa WRIF z Detroit w stanie Michigan sklasyfikowała występ Alice in Chains na liście „6 klasycznych programów MTV Unplugged”. Erica Banas, autorka artykułu, nazwała koncert „wybitnym” oraz „słodko-gorzkim”, podkreślając, że mimo złej kondycji fizycznej Staleya i zatrucia pokarmowego Cantrella, „zestaw AIC przypomniał, dlaczego byli pierwszym zespołem, który naprawdę wyrwał się z owocnej sceny muzycznej w Seattle”[82]. Will Lavin z brytyjskiego czasopisma „NME”, umieściwszy w czerwcu 2020 koncert zespołu na 5. pozycji w rankingu „MTV Unplugged: 20 najlepszych występów”, przyznał, że „piękna wrażliwość jego [Staleya] głosu była paraliżująca, dodając zespołowi przewagę, która zachęciła ich do zdobycia jednego z najbardziej pamiętnych występów Unplugged w 31-letniej historii programu”[77].

Tim Coffman z serwisu WhatCulture zwracał uwagę na mroczną atmosferę panującą w trakcie występu grupy, podkreślając, że „kiedy masz piosenki, które na początku były już mroczne, oglądanie Alice in Chains wykonujących je na surowo wydaje się jak otwieranie rany”. Autor dodawał, że słuchając „Nutshell” „możesz poczuć emocje w pokoju, ponieważ Staley desperacko próbuje słuchać własnych rad i rzucić nałóg”[79].

Lista utworów

Edycja podstawowa[83]
NrTytuł utworuAutorzyDługość
1.„Nutshell”Layne Staley • Jerry Cantrell • Mike Inez • Sean Kinney4:58
2.„Brother”Cantrell5:27
3.„No Excuses”Cantrell4:57
4.„Sludge Factory”Staley • Cantrell • Kinney4:36
5.„Down in a Hole”Cantrell5:46
6.„Angry Chair”Staley4:36
7.„Rooster”Cantrell6:41
8.„Got Me Wrong”Cantrell4:59
9.„Heaven Beside You”Cantrell • Inez5:38
10.„Would?”Cantrell3:43
11.„Frogs”Staley • Cantrell • Inez • Kinney7:30
12.„Over Now”Staley • Cantrell7:12
13.„Killer is Me”Cantrell5:23
1:11:26
Pakiet DVD[34]
NrTytuł utworuAutorzyDługość
1.„Program Start”0:18
2.„Nutshell”Staley • Cantrell • Inez • Kinney4:22
3.„Brother”Cantrell5:18
4.„No Excuses”Cantrell4:42
5.„Sludge Factory”Staley • Cantrell • Kinney7:00
6.„Down in a Hole”Cantrell6:05
7.„Angry Chair”Staley5:36
8.„Rooster”Cantrell6:20
9.„Got Me Wrong”Cantrell4:24
10.„Heaven Beside You”Cantrell • Inez5:15
11.„Would?”Cantrell3:50
12.„Frogs”Staley • Cantrell • Inez • Kinney7:39
13.„Over Now”Staley • Cantrell6:53
14.„Killer is Me”Cantrell5:34
1:13:16

Personel

Opracowano na podstawie materiału źródłowego[83]:

Pozycje na listach i certyfikaty

Wideo

Lista (1996) Pozycja
Billboard Top Music Videos (Stany Zjednoczone)[98] 7
UK Official Music Video Chart (Wielka Brytania)[99] 18

Uwagi

  1. ↑ Stacja MTV już wcześniej składała muzykom ofertę występu w ramach MTV Unplugged, lecz zespół, mimo iż posiadał wystarczającą ilość materiału, odmawiał. W ocenie Cantrella była to słuszna decyzja, ponieważ, jak argumentował w 1996, „ten zespół jest teraz o wiele bardziej zwarty niż kiedyś”[9].
  2. ↑ Alex Coletti był producentem w MTV, związanym z serią MTV Unplugged od jej początku w 1989. Na swoim koncie miał on produkcję m.in. akustycznych występów innych zespołów związanych ze sceną grunge’ową; Pearl Jamu w 1992 i Nirvany w 1994[8].
  3. ↑ Cena jednego biletu u konika, z uwagi na duże (kilkutysięczne) zainteresowanie ludzi, osiągała sumę 500 dolarów[13].
  4. ↑ W listopadzie 1994 „Got Me Wrong” został opublikowany w formacie promocyjnym na potrzeby ścieżki dźwiękowej do filmu Clerks – Sprzedawcy (reż. Kevin Smith)[43]. Stał się przebojem, zyskując uznanie w rozgłośniach radiowych[44].
  5. ↑ Na przełomie czerwca i lipca 1996 zespół zagrał cztery koncerty w Stanach Zjednoczonych jako support przed Kiss w ramach 1996 North America Tour. Były to ostatnie występy Alice in Chains z Layne’em Staleyem w składzie[1][11][47].
  6. ↑ W wydaniu DVD jest to utwór numer 7[34].
  7. ↑ a b W wydaniu DVD jest to utwór numer 14[34].
  8. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie certyfikatu przyznanego 31 grudnia 2008[72].
  9. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie certyfikatu przyznanego 24 września 1996[70].
  10. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie certyfikatu przyznanego 25 sierpnia 2022[69]
  11. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie certyfikatu przyznanego 1 lipca 2022[73].
  12. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie certyfikatu przyznanego 12 kwietnia 2001[69].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Koziczyński 2006 ↓, s. 70.
  2. ↑ a b c d e f de Sola 2015 ↓, s. 241.
  3. ↑ a b c Babula 2006 ↓, s. 73–74.
  4. ↑ Koziczyński 2006 ↓, s. 69; de Sola 2015 ↓, s. 236.
  5. ↑ a b Anderson 2007 ↓, s. 96.
  6. ↑ Prato 2009 ↓, s. 409–410.
  7. ↑ Jennifer Clay. Alice in Chains: Strongly Linked. „RIP”, s. 92, luty 1996. ISSN 0889-5791. 
  8. ↑ a b c d e de Sola 2015 ↓, s. 240.
  9. ↑ a b c d e f g h Jeff Kitts. The Soft Parade. „Guitar School”, s. 27–29, sierpień 1996. ISSN 1058-0220. 
  10. ↑ Babula 2006 ↓, s. 73; Anderson 2007 ↓, s. 94, 96.
  11. ↑ a b Prato 2009 ↓, s. 412.
  12. ↑ a b c Yarm 2019 ↓, s. 451.
  13. ↑ a b c d e f Jeffrey Hudson. Who the F**k is Alice?. „Guitarist”, s. 94, 97, październik 1996. ISSN 0953-7023. 
  14. ↑ John Bacus: Alice in Chains Concert Chronology 1994–1996. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-04)]. (ang.).
  15. ↑ a b c Wiesław Weiss. Pójść na ryby. „Tylko Rock”, s. 30–31, 1 grudnia 1996. ISSN 1230-2317. 
  16. ↑ a b Brett Buchanan: Remembering Layne Staley Part 6: The Final Years. [dostęp 2012-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-04)]. (ang.).
  17. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 241–242.
  18. ↑ a b c d de Sola 2015 ↓, s. 242.
  19. ↑ a b c d e f Alice Pattillo. Why Alice in Chains’ Unplugged is the Best Live Album Ever Made. „Metal Hammer”. ISSN 0955-1190. [dostęp 2019-09-06]. [zarchiwizowane z adresu 2019-09-06]. (ang.). 
  20. ↑ a b John Bacus: Alice in Chains – 4/10/96 Brooklyn, NY Brooklyn Academy of Music Majestic Theatre. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-20)]. (ang.).
  21. ↑ a b c d e f de Sola 2015 ↓, s. 243.
  22. ↑ Yarm 2019 ↓, s. 451–452.
  23. ↑ a b Babula 2006 ↓, s. 74.
  24. ↑ John Bacus: Alice in Chains First & Last Performances. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-19)]. (ang.).
  25. ↑ Jerry Cantrell’s Guitar Gear. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-01)]. (ang.).
  26. ↑ Mike Inez’s Alvarez AB60CE Electric-Acoustic Bass Guitar. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  27. ↑ Layne Staley: Equipboard. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-18)]. (ang.).
  28. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 243–244.
  29. ↑ a b c de Sola 2015 ↓, s. 244.
  30. ↑ a b Alice in Chains: MTV Unplugged Re-Release to Include Unaired Footage. Blabbermouth.net. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-19)]. (ang.).
  31. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged (1996, Cassette). Discogs. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-06)]. (ang.).
  32. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged (1996, VHS). Discogs. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-06)]. (ang.).
  33. ↑ Alice in Chains: MTV Unplugged. „Billboard”, s. 138, 20 listopada 1999. ISSN 0006-2510. 
  34. ↑ a b c d Alice in Chains – MTV Unplugged (1999, Dolby Stereo/5.1, DVD). Discogs. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-01)]. (ang.).
  35. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged (2010, 180 gram, Vinyl). Discogs. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  36. ↑ Larry Flick. Reviews & Previews. „Billboard”, s. 41, 10 sierpnia 1996. ISSN 0006-2510. 
  37. ↑ Alice in Chains – Over Now (1996, CD). Discogs. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. (ang.).
  38. ↑ a b c d Alice in Chains – Chart History – Mainstream Rock Airplay. Billboard. [dostęp 2016-01-07]. (ang.).
  39. ↑ a b c Alice in Chains – Chart History – Alternative Airplay. Billboard. [dostęp 2016-01-07]. (ang.).
  40. ↑ a b Top Singles – Volume 64, No. 13. „RPM”, 11 października 1996. ISSN 0315-5994. [dostęp 2021-03-06]. [zarchiwizowane z adresu 2019-03-31]. (ang.). 
  41. ↑ Alice in Chains – „Over Now”. MTV. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-20)]. (ang.).
  42. ↑ Alice in Chains – Would? (1996, CD). Discogs. [dostęp 2021-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-05)]. (ang.).
  43. ↑ Prato 2009 ↓, s. 340.
  44. ↑ Anderson 2007 ↓, s. 94.
  45. ↑ a b Alice in Chains – Got Me Wrong (1996, CD). Discogs. [dostęp 2021-03-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-12)]. (ang.).
  46. ↑ a b RPM Alternative 30 – November 11, 1996. „RPM”, 11 listopada 1996. ISSN 0315-5994. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu 2021-03-06]. (ang.). 
  47. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 244–246; Yarm 2019 ↓, s. 452.
  48. ↑ Marc Weingarten. Unchained. „Guitar World”, s. 42, czerwiec 1998. ISSN 1045-6295. 
  49. ↑ a b Stephen Thomas Erlewine: MTV Unplugged – Alice in Chains. AllMusic. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-22)]. (ang.).
  50. ↑ a b Stephen Thompson: Unplugged. The A.V. Club. [dostęp 2015-09-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  51. ↑ a b Paul Verna. Reviews & Previews. „Billboard”, s. 89, 3 sierpnia 1996. ISSN 0006-2510. 
  52. ↑ a b Essi Berelian. Unplugged. „Classic Rock”, s. 87, 1999. ISSN 1464-7834. 
  53. ↑ Colin Larkin: Encyclopedia of Popular Music (5th ed.). Omnibus Press, 2011. ISBN 978-0-85712-595-8. (ang.).
  54. ↑ a b Tom Sinclair. Unplugged. „Entertainment Weekly”. ISSN 1049-0434. [dostęp 2017-12-15]. [zarchiwizowane z adresu 2017-12-15]. (ang.). 
  55. ↑ Mike Peake. Mournning Glory. „Kerrang!”, s. 44–45, lipiec 1996. ISSN 0262-6624. 
  56. ↑ a b Sara Sherr. New Recordings. „The Philadelphia Inquirer”, 1996. ISSN 0885-6613. 
  57. ↑ Unplugged. „Q”, s. 153, październik 1996. ISSN 0955-4955. 
  58. ↑ a b Sandy Masuo. Unplugged. „Rolling Stone”. ISSN 0035-791X. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z adresu 2014-02-02]. (ang.). 
  59. ↑ Greg Kot: Rolling Stone Album Guide. Christian Hoard, Nathan Brackett (red.). Fireside, 2004, s. 13. ISBN 0-7432-0169-8. (ang.).
  60. ↑ Robert Sadowski. Unplugged. „Tylko Rock”, s. 70, październik 1996. ISSN 1230-2317. 
  61. ↑ Jake Brown: Alice in Chains: In the Studio. Rock N’ Roll Books, 2010. ISBN 0-9726142-6-5. (ang.).
  62. ↑ Krzysztof Celiński. Unplugged. „Tylko Rock”, s. 39, marzec 1997. ISSN 1230-2317. 
  63. ↑ Shauna Snow. Arts and Entertainment Reports from The Times, National and International News Services and the Nation’s Press. „Los Angeles Times”. ISSN 0458-3035. [dostęp 2019-05-09]. [zarchiwizowane z adresu 2019-05-09]. (ang.). 
  64. ↑ a b Alice in Chains – Chart History – Billboard 200. Billboard. [dostęp 2011-05-28]. (ang.).
  65. ↑ Alice in Chains: Unplugged Chart History. Billboard. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  66. ↑ a b c d Hits of the World. „Billboard”, s. 58–59, 24 sierpnia 1996. ISSN 0006-2510. 
  67. ↑ a b Hits of the World. „Billboard”, s. 100–101, 31 sierpnia 1996. ISSN 0006-2510. 
  68. ↑ a b Alice in Chains – MTV Unplugged. charts.org.nz. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  69. ↑ a b c d e f g Gold & Platinum – RIAA. Recording Industry Association of America. [dostęp 2011-05-28]. (ang.).
  70. ↑ a b c Music Canada – Gold/Platinum. Music Canada. [dostęp 2015-03-02]. (ang.).
  71. ↑ David Basham: Got Charts? Tracing Crow’s Flight, Alice in Chains’ Legacy. MTV. [dostęp 2017-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-24)]. (ang.).
  72. ↑ a b c ARIA Charts – Accreditations – 2008 Albums. Australian Recording Industry Association. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-12)]. (ang.).
  73. ↑ a b c Certified Awards. British Phonographic Industry. [dostęp 2022-07-02]. (ang.).
  74. ↑ Dave Lifton: Top 12 MTV Unplugged Episodes. [dostęp 2016-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  75. ↑ Andy Greene. ‘MTV Unplugged’: The 15 Best Episodes. „Rolling Stone”. ISSN 0035-791X. [dostęp 2017-09-10]. [zarchiwizowane z adresu 2017-09-10]. (ang.). 
  76. ↑ Chris Harris. Best ‘MTV Unplugged’ Performances. „Spin”. ISSN 0886-3032. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu 2021-03-07]. (ang.). 
  77. ↑ a b c Will Lavin. MTV Unplugged: The 20 Best Performances. „NME”. ISSN 0028-6362. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu 2021-03-07]. (ang.). 
  78. ↑ Chad Childers: ‘MTV Unplugged’ Episodes Ranked. Loudwire. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  79. ↑ a b Tim Coffman: 10 Perfect Hard Rock Albums That Are Insanely Dark. WhatCulture. [dostęp 2021-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-05)]. (ang.).
  80. ↑ Brendan Manley: 20 Years Ago: Alice in Chains Perform for MTV’s ‘Unplugged’. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  81. ↑ Siân Llewellyn. How MTV: Unplugged Redefined a Generation of Rock. „Classic Rock”. ISSN 1464-7834. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z adresu 2021-03-08]. (ang.). 
  82. ↑ Erica Banas: Nirvana, Alice in Chains & 4 Other Classic ‘MTV Unplugged’ Performances. WRIF. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  83. ↑ a b Poligrafia dołączona do albumu Unplugged; wyd. Columbia, nr kat. CK 67703.
  84. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. Hitparade.ch. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (niem.).
  85. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. dutchcharts.nl. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (niem.).
  86. ↑ Alice in Chains: MTV Unplugged. offiziellecharts.de. [dostęp 2022-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-17)]. (niem.).
  87. ↑ David Roberts: Guinness Book of British Hit Singles & Albums, 19th edition. HIT Entertainment, 2006. ISBN 1-904994-10-5. (ang.).
  88. ↑ Official Albums Chart Top 100 – 04 August 1996–10 August 1996. Official Charts Company. [dostęp 2022-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-17)]. (ang.).
  89. ↑ Official Scottish Albums Chart Top 100 – 04 August 1996–10 August 1996. Official Charts Company. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  90. ↑ Top Albums/CDs – Volume 63, No. 26. „RPM”, 12 sierpnia 1996. ISSN 0315-5994. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z adresu 2012-11-10]. (ang.). 
  91. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. finnishcharts.com. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  92. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. australian-charts.com. [dostęp 2009-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  93. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. norwegiancharts.com. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  94. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. swedishcharts.com. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (ang.).
  95. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. Ultratop. [dostęp 2016-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (fr.).
  96. ↑ Alice in Chains – MTV Unplugged. austriancharts.at. [dostęp 2011-05-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-07)]. (niem.).
  97. ↑ Billboard 200 Albums – Year-End. Billboard. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-06)]. (ang.).
  98. ↑ Top Music Video. Billboard. [dostęp 2017-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-14)]. (ang.).
  99. ↑ Official Music Video Chart – 13 October 1996–19 October 1996. Official Charts Company. [dostęp 2024-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-03)]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Alice in Chains
Albumy studyjne
EP
Albumy demo
Albumy koncertowe
Kompilacje
Wideografia
Single
Facelift
Dirt
Jar of Flies
Alice in Chains
Unplugged
Black Gives Way to Blue
The Devil Put Dinosaurs Here
Rainier Fog
Single promocyjne
Ścieżki dźwiękowe
Kompilacje
Trasy koncertowe
Powiązane artykuły
Listy
Artykuły
Projekty muzyczne
Książki
Ludzie
Wytwórnie

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!