Ulica Główna w Tarnowskich Górach

ulica Główna

Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne
Ulica Główna w Tarnowskich Górach, widok w kierunku południowo-wschodnim (2018)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry
Długość	550 m[1] (739 m wraz z rozwidleniami[2])
Przebieg
↑ ul. Leopolda Staffa 0 m ← (2,5 t) ul. Aleksandra Puszkina → (2,5 t) ul. Parkowa 300 m ul. Podmiejska 350 m ← ul. Spacerowa → ul. Kłosowa 450 m ul. Wapienna 550 m 11 ul. Józefa Korola
Położenie na mapie Tarnowskich Gór ulica Główna
Położenie na mapie Polski ulica Główna
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Główna
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego ulica Główna
50°25′26,1″N 18°51′51,3″E

Ulica Główna w Tarnowskich Górach – jedna z ulic tarnogórskiej dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne, stanowiąca centralną część założenia dawnej wsi Bobrowniki^[3]. Ma status drogi gminnej klasy Z o numerze 270 052 S^[2].

Przebieg

Ulica Główna jest kontynuacją ulicy Leopolda Staffa i rozpoczyna swój bieg na skrzyżowaniu z ulicami Parkową i Puszkina. Początkowo kieruje się na północny wschód, by po około 140 metrach przyjąć kierunek południowo-wschodni. Po drodze tworzy liczne rozwidlenia, przecinając plac stanowiący pierwotne założenie dawnej wsi Bobrowniki, od którego odchodzą ulice: Spacerowa (dawniej Stawowa^[4]), Podmiejska i Kłosowa. Następnie mija budynek dawnego urzędu gminy oraz zabytkową kaplicę, na wysokości której przyjmuje kierunek wschodni. Po około 100 metrach krzyżuje się z ulicą Wapienną, a po kolejnych 100 metrach kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicą Józefa Korola stanowiącą część drogi krajowej nr 11^[2][1].

Historia

Bobrowniki (niem. Bobrownik) na fragmencie niemieckiej mapy Górnego Śląska z 1925 roku (na podstawie pruskiej mapy z 1881 roku);
charakterystyczny układ dróg we wsi (wraz z obecną ul. Główną) widoczny w prawym górnym rogu grafiki

Pierwsza wzmianka o wsi służebnej biorącej swoją nazwę od bobrowników (osób dozorujących gony bobrowe) pochodzi, zdaniem prof. Jana Drabiny, z dokumentu wystawionego we Wrocławiu 1 września 1273 roku przez niejakiego Nikolausa, obywatela bytomskiego. Informuje on w nim o wyniku rokowań z opactwem premonstratensów wrocławskich, które dotyczyły villa Bobrownik i dziesięcin w tej wsi świadczonych^[5]. Z kolei według dr. hab. Marka Wrońskiego wieś została po raz pierwszy wymieniona 26 stycznia 1369 roku, w dwóch dokumentach traktujących o dokonaniu podziału zamku, miasta (Bytomia) i całej ziemi bytomskiej między księcia oleśnickiego Konrada II i księcia cieszyńskiego Przemysława I, natomiast wcześniejszy, średniowieczny zapis dotyczy Bobrownik położonych nad Brynicą^[3].

Pierwotne Bobrowniki były typową owalnicą, której centrum stanowił założony na rzece Stole staw o powierzchni około 1200 m². Korzystali z niego przez wieki miejscowi hodowcy bobrów^[3][6]. Wokół stawu rozlokowane były drewniane domostwa, a jego brzegiem oraz wzdłuż rzeki przebiegała główna ulica wsi, nazywana Hauptstraße (obecna ul. Główna)^[6]. W kierunku zachodnim droga ta prowadziła do Rept oraz Tarnowic, a w kierunku wschodnim do Piekar Rudnych, Radzionkowa i dalej do Bytomia^[6].

Zabytkowa kaplica przy ul. Głównej (widocznej po lewej w tle; zdj. 2018)

Na przełomie XVIII i XIX wieku w tym centralnym miejscu osady, prawdopodobnie na fundamentach wcześniej stojącej kaplicy drewnianej, zbudowano murowaną kaplicę^[6]. W 2. połowie wieku XIX w miejsce zabudowań drewnianych, przy ulicy Głównej zaczęły powstawać budynki, głównie gospodarcze, wykonane z kamienia żużlowego i kamienia wapiennego. Oba materiały były łatwo dostępne, gdyż pierwszy był bezpłatnie udostępniany bobrownickim rolnikom przez hutę żelaza znajdującą się w pobliskich Tarnowskich Górach, drugi zaś wydobywany był na miejscu, w Bobrownikach, oraz w sąsiednich Piekarach Rudnych. Pierwszym budynkiem wzniesionym w ten sposób była w 1878 roku stodoła Jana Tomczyka przy ul. Głównej 12^[7]. W kolejnych latach przy wykorzystaniu tego budulca powstały budynki przy ul. Głównej 14, 28, 30 i 32; stodoły, obory, domy i parkany^[8].

Najprawdopodobniej w 1826 roku w chacie wiejskiej Kacpra Boncola przy ulicy Głównej 13 założono szkołę podstawową. Wcześniej dzieci z Bobrownik na zajęcia uczęszczały do szkoły parafialnej w Reptach. Tuż przed wybuchem I wojny światowej ze względu na niewystarczającą wielkość pomieszczeń, obok istniejącej chaty na należącej również do Boncola działce wzniesiono nowy, jednopiętrowy budynek szkoły. Placówka w tym miejscu funkcjonowała do 1894 roku, kiedy to wybudowano nową szkołę przy Schulstraße (pol. ‘ulica Szkolna’; obecnie ulica Księdza Wiktora Sojki, a wcześniej fragment ulicy Topolowej)^[9].

Od 1920 roku przy ul. Głównej 4 funkcjonowała założona przez Josepha Kazimierka druga bobrownicka kuźnia (pierwsza została uruchomiona na początku XX wieku przez Rotkegla w domu przy obecnej ulicy Puszkina 29). W 1926 zakład przeniesiony został na ulicę Tarnogórską (obecnie Józefa Korola) 16^[10].

W latach 1902–1972 w Bobrownikach działała ochotnicza straż pożarna, której siedzibą była remiza z wieżą ćwiczebną znajdująca się przy ulicy Głównej, nieopodal stawu, który przekształcono po II wojnie światowej w zbiornik przeciwpożarowy^[11]. Wykorzystywano go do lat 60. XX wieku, kiedy to został zasypany^[12]. Budynek remizy zaś rozebrano w latach 70. XX wieku^[11]. Mniej więcej w tym samym czasie bieg przepływającej wzdłuż drogi rzeki Stoły został zmieniony i rzekę poprowadzono podziemnym rurociągiem pod ulicą^[12].

W 1957 roku urząd pocztowy obsługujący Bobrowniki i Piekary Rudne przeniesiony został z ulicy Radzionkowskiej do budynku mieszczącego urząd gromady Bobrowniki (a wcześniej gminy Bobrowniki) przy ulicy Głównej 27^[13].

W latach 2018–2019 plac, który przecina ulica Główna został wyremontowany i przekształcony w skwer^[14][15]. W Barbórkę 4 grudnia 2018 roku w jego części wschodniej odsłonięto pomnik gwarka będący kopią jednej z rzeźb Alojzego Niedbały, artysty ludowego z Bobrownik. Dla upamiętnienia postaci bobrownickiego rzeźbiarza gwarkowi nadano imię Alojz^[16] .

Obiekty

Zabytkowa stodoła z 1878 roku przy ul. Głównej 12

Przy ulicy Głównej zlokalizowany jest jeden obiekt ujęty w rejestrze zabytków województwa śląskiego. Jest to wolnostojąca kaplica z końca XVIII wieku^[17] lub przełomu XVIII i XIX wieku^[18], orientowana, zbudowana z kamienia dolomitowego. Do rejestru wpisana została 28 maja 1966, otrzymując numer A/656/66^[19] (obecnie A/1135/23^[20]).

Oprócz tego przy ulicy znajdują się obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry. Są to^[21]:

• budynki mieszkalne wybudowane pod koniec XIX i na początku XX wieku – ul. Główna 2, 15, 21 i 43,
• zabudowania gospodarcze z końca XIX wieku – ul. Główna 14, 32 i 37,
• dwie stodoły: jedna z drugiej połowy XIX wieku (ul. Główna 3), druga z przełomu XIX i XX wieku (ul. Główna 12),
• krzyż przydrożny z ok. 1970 roku – ul. Główna 47.

Poza tym przy ul. Głównej 27 znajduje się budynek, w którym mieści się urząd pocztowy^[22] oraz filia nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Bolesława Lubosza w Tarnowskich Górach^[23], a do 2020 roku również siedziba Rady Dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne^[24].

Przy ulicy rosną też drzewa będące pomnikami przyrody – wiąz szypułkowy przy ul. Głównej 33 oraz dwie lipy drobnolistne: przy ulicy Głównej 28 i Głównej 35^[25] [26].

Komunikacja

Według stanu z marca 2024 roku ulicą Główną kursują autobusy organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego^[27] , obsługujące następujące linie^[28]:

• 142 (Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Kościelna),
• 289 (Tarnowskie Góry Dworzec – Repty Śląskie Witosa),
• 735 (Bytom Dworzec – Tarnowskie Góry Dworzec),
• 749 (Tarnowskie Góry Plac Zembali – Stare Tarnowice GCR).

Przy ulicy zlokalizowany jest przystanek autobusowy Bobrowniki Śląskie Poczta^[28].

Mieszkalnictwo

Według danych Urzędu Stanu Cywilnego na dzień 31 grudnia 2022 roku przy ulicy Głównej zameldowanych na pobyt stały było 141 osób^[29].

Galeria

• 
  Zabytkowy dom przy ul. Głównej 2
• 
  Zabytkowy krzyż przy ul. Głównej 47
• 
  Budynek przy ul. Głównej 27
• 
  Figura gwarka tarnogórskiego

Przypisy

1. Ulica Główna w Tarnowskich Górach na mapie Polski Targeo.
2. Wykaz dróg w administracji MZUiM; Biuletyn Informacji Publicznej UM w Tarnowskich Górach.
3. Wroński 1990 ↓, s. 56.
4. Rada Miejska w Tarnowskich Górach: Załącznik do Uchwały nr XXV/309/2012 Rady Miejskiej w Tarnowskich Górach z dnia 20 czerwca 2012 r. w sprawie przyjęcia zaktualizowanego „Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tarnowskie Góry na lata 2009–2015”. Tabela 1, strona 10. bip.tarnowskiegory.pl, 2012-07-03. [dostęp 2020-12-28]. (pol.).
5. Drabina 2000 ↓, s. 39.
6. Żurek 2003 ↓, s. 22.
7. Żurek 2003 ↓, s. 32.
8. Żurek 2003 ↓, s. 32–33.
9. Żurek 2003 ↓, s. 211–212.
10. Żurek 2003 ↓, s. 226.
11. Żurek 2003 ↓, s. 218.
12. Żurek 2003 ↓, s. 62.
13. Żurek 2003 ↓, s. 206.
14. Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Bobrowniki Śląskie: zaczyna się budowa skweru przy ulicy Głównej. 2018-10-09. [dostęp 2021-01-01]. (pol.).
15. Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Bobrowniki Śląskie: skwer przy Głównej prawie gotowy. 2019-04-23. [dostęp 2021-01-01]. (pol.).
16. Jurasz 2018 ↓.
17. Krzykowska 2000 ↓, s. 322.
18. Żurek 2003 ↓, s. 113.
19. Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2020-12-29].
20. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 24 lutego 2023 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2023-02-26]
21. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Gminna Ewidencja Zabytków. 2013-09-06. [dostęp 2018-12-29]. (pol.).
22. Dane placówki pocztowej FUP Tarnowskie Góry 1.
23. Miejska Biblioteka Publiczna im. B. Lubosza w Tarnowskich Górach – filie biblioteczne.
24. Biuletyn Informacji Publicznej – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Zebranie Rady Dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne. 2020-10-12. [dostęp 2021-01-01]. (pol.).
25. RDOŚ ↓.
26. Żurek 2003 ↓, s. 247–248.
27. Pawlik 2019 ↓.
28. Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Tarnowskie Góry. Transport GZM. [dostęp 2024-03-04]. (pol.).
29. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach: Ludność miasta Tarnowskie Góry według stanu na dzień 31.12.2022 r.. 2023-01-11. [dostęp 2023-01-25]. (pol.).

Bibliografia

• Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. Okręg tarnogórski w średniowieczu w świetle badań historycznych i toponomastycznych – osady, wioski i parafie. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Alicja Jurasz: Alojz, nowy gwarek w mieście. Gwarek, 2018-12-11. [dostęp 2021-01-01]. (pol.).
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Paweł Pawlik: Koniec KZK GOP, MZK Tychy i MZKP Tarnowskie Góry. Teraz to ZTM. onet.pl, 2019-01-02. [dostęp 2021-11-01]. (pol.).
• Rejestr pomników przyrody. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach. [dostęp 2021-01-01]. (pol.).
• Marek Wroński: Problematyka osadnictwa Bobrownik położonych na ziemi bytomskiej. W: „Skała życia”. Monografia Górniczych Zakładów Dolomitowych w Bytomiu 1890–1990. red. Marek Wroński. Bytom: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 1990.
• Franciszek Żurek: Historia Bobrownik Śląskich. Tarnowskie Góry: PUHW „AXON”, 2003. ISBN 83-909898-7-5.