Choć potocznie przyjęło się używanie słowa „gwarkowie” na określenie dawnych górników, którzy od XVI wieku w okolicach obecnego miasta wydobywali rudy srebra i ołowiu[1], to byli to tak naprawdę udziałowcy lub właściciele kopalń; samo słowo pochodzi od niemieckiegoGewerke[4]. Ponieważ wszystkie kopaliny uważano wówczas za własność królewską lub książęcą (regale), gwarkowie na prowadzenie kopalń uzyskać musieli zgodę monarchy, odprowadzając w zamian daninę, zwaną olborą[5]. Odpowiednikiem dzisiejszego słowa „górnik” jako określenia pracownika danej kopalni był „kopacz”[4][2] i to właśnie kopaczy przedstawiają rzeźby[6][7][8].
Innym upamiętnieniem gwarków są organizowane od 1957 roku Gwarki Tarnogórskie – dni miasta, podczas których odbywają się występy artystyczne, warsztaty czy konferencje naukowe, a także historyczny pochód, będący punktem kulminacyjnym imprezy, w którym pojawiają się górnicy, Skarbnik czy chłop Rybka, czyli postaci związane z górnictwem, a także założyciele miasta, jego mieszczanie, burmistrzowie i znamienici goście, których gościło na przestrzeni wieków[9].
Historia
Jako inspirację dla rzeźb gwarków wskazuje się figurki wrocławskich krasnali[10]. Do grudnia 2024 roku w mieście pojawiło się dwanaście rzeźb gwarków[11].
Pierwsza rzeźba została odsłonięta u zbiegu ulic Krakowskiej i Tylnej podczas Gwarków we wrześniu 2013 roku[1]. Figura o wysokości 1,6 m wykonana została według projektu rzeźbiarza Norberta Jastalskiego z Zabrza. Przedstawiona postać wychodzi z chodnika górniczego po zakończonej szychcie i trzyma w ręce niewielką lampkę górniczą. Zasilające ją dwa panele słoneczne umieszczone są w znajdującej się nad głową gwarka belce, która wskazuje również w kierunku tarnogórskiego Rynku[12][13]. Kolejne rzeźby autorstwa Jastalskiego stanęły przed dworcem autobusowym przy ul. Pokoju (we wrześniu 2014 roku)[14] oraz na Rynku, przy zabytkowych podcieniach u wylotu ul. Przesmyk (we wrześniu 2015 roku)[15].
W 2016 roku rzeźbę gwarka autorstwa Alojzego Niedbały, twórcy ludowego z Bobrownik Śląskich, odsłonięto 16 grudnia na rondzie u zbiegu ulic Kaczyniec, Nałkowskiej i Św. Jacka[16]. W kolejnych latach rzeźby autorstwa Niedbały odsłaniano 4 grudnia (w Barbórkę) w Śródmieściu na placu u zbiegu ulic. Opolskiej, Teofila Królika i Józefa Cebuli (2017)[17], w Bobrownikach przy ul. Głównej (2018)[18] i w Reptach Śląskich koło Źródełka Młodości (2019)[19].
Ósmą figurę gwarka, odlaną na podstawie rzeźby tarnogórskiego artysty Jerzego Liska, odsłonięto 4 grudnia 2020 roku przed najstarszym w mieście kościołem św. Marcina w Starych Tarnowicach[7][8]. W 2021 roku rzeźba inspirowana pracą Szymona Malinowskiego stanęła na skwerze przy filii Tarnogórskiego Centrum Kultury w Opatowicach[20][21][22]. W 2022 roku kolejnego gwarka, którego koszt wykonania wyniósł 40 tys. złotych[23], ustawiono na skwerze u zbiegu ulic Stromej i Kopernika w dzielnicy Osada Jana[24]. W 2023 roku jedenasta rzeźba została ustawiona w dzielnicy Pniowiec[25]. Dwunastą rzeźbę odsłonięto w grudniu 2024 roku w dzielnicy Lasowice[11].
↑ abWeronikaW.HerzogWeronikaW., Kolejny Gwarek na Barbórkę [online], tgstacja.pl, 4 grudnia 2018 [dostęp 2023-06-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26](pol.).
.JPG)
