Urodzony w Kaliszu w rodzinie ewangelickiej jako najstarszy z czterech synów Ludwika Scholtza (1832–1894), tamtejszego przemysłowca oraz Malwiny z Rogozińskich (1840–1877), córki znanego warszawskiego adwokata. Rodzicami Ludwika byli Carl Scholtz (1799–1880) i Fryderyka (Fridericke, 1805–1864), córka przemysłowca Beniamina Repphana (1769–1831). Wymienione osoby są pochowane na kaliskim cmentarzu ewangelickim[1].
Pod wpływem matki będącej z pochodzenia Polką, rodzina Scholtzów powoli ulegała polonizacji, choć nadal językiem domowym był język niemiecki. W tym też języku powstały napisy na nagrobkach dwóch tragicznie zmarłych braci Rogozińskiego: Emila i Teodora. Najmłodszy z braci, Kazimierz prowadził korespondencję ze Stefanem w języku polskim i tak jak on uważał się za Polaka. Ponadto, Stefan już jako pełnoletni młodzieniec spolonizował swoje nazwisko na „Szolc” oraz dodał panieńskie nazwisko matki[2].
Jako młody chłopiec pobierał nauki w Kaliszu u miejscowych guwernerów. W 12. roku życia rozpoczął naukę w niemieckim gimnazjum we Wrocławiu. Tam też poznał swojego przyjaciela Klemensa Tomczeka[3].
Szolc-Rogoziński był poliglotą: bardzo dobrze znał języki rosyjski, niemiecki, francuski, angielski, dobrze radził sobie z włoskim i hiszpańskim. Ponadto w trakcie pobytu w Afryce Zachodniej opanował kilka lokalnych języków.
W 1878 wstąpił, wbrew woli ojca, jako ochotnik do rosyjskiej Akademii Marynarki Wojennej w Kronsztadzie. 29 kwietnia 1880 zdał egzamin i otrzymał stopień oficera. Wkrótce wypłynął w pierwszy rejs, do Władywostoku, na pokładzie żaglowca krążownika „Generał Admirał”. Była to jego pierwsza podróż dookoła świata, w trakcie której zwiedził Maroko i Algier[4].
W maju 1881, po przybyciu do Paryża, został przyjęty do Paryskiego Towarzystwa Geograficznego. W Neapolu opracował plany wyprawy w głąb Kamerunu. Święta Bożego Narodzenia 1881 roku spędził w rodzinnym Kaliszu. Próbował uzyskać pomoc finansową od ojca, co mu się nie udało. Przeznaczył na wyprawę pieniądze ze spadku po matce, która zmarła w 1877. Rozpoczął w Warszawie akcję zbierania funduszy. Popierali go np. Filip Sulimierski, redaktor „Wędrowca”, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. Rogoziński propagował swoją wyprawę jako misję narodową, mającą zwrócić uwagę świata na Polaków. Podróżnik kupił we Francji statek „Łucja Małgorzata” i 13 grudnia 1882 opuścił na jego pokładzie Hawr. Nad statkiem łopotała bandera francuska i flaga armatora, z herbem Warszawy – Syrenką. Towarzyszyli mu geolog Klemens Tomczek i meteorolog Leopold Janikowski.
U wybrzeży Kamerunu w zatoce Ambas kupił wyspę Mondoleh (za czarny tużurek, cylinder i trzy skrzynki dżinu). Stanowiła ona potem miejsce wypadowe wypraw. Badał wybrzeże Kamerunu, dorzecze rzeki Mungo oraz odkrył jezioro Barombi Mbo (dawniej: Jezioro Słoniowe). W Kamerunie założył w 1882 polską kolonię[5]. Ta jednak nie przetrwała długo, już w 1884 przybyli na te tereny Niemcy i Anglicy. Zdecydował wówczas o poddaniu kolonii Brytyjczykom, jednak w niedługim czasie Kamerun i polską kolonię przejęli Niemcy. 20 maja 1884 zmarł Klemens Tomczek. 12 grudnia tego samego roku Rogoziński wraz z Janikowskim zdobyli szczyt Fako (dziś: wulkan Kamerun, 4095 m n.p.m.) – najwyższy szczyt Kamerunu. Kupił plantację na wyspie Fernando Po, jednak nie przyniosła ona zysków, które pozwoliłyby sfinansować następne wyprawy.
29 sierpnia 1888 r.[6][7], podczas kolejnego pobytu w kraju, ożenił się z literatką Heleną Janiną Boguską, piszącą pod pseudonimem „Hajota”. W latach 1892–1893 podróżował po Egipcie. W 1893 powrócił do kraju, jednakże z nadzieją na następne wyprawy pojechał do Paryża. Tam w wieku 35 lat zginął tragicznie pod kołami omnibusu. Czasopismo „Wędrowiec” zamieściło wspomnienie pośmiertne o Rogozińskim, w którym o podróżniku w jak najlepszych słowach wypowiada się towarzysz jego pierwszej wyprawy – Leopold Janikowski[8].
Polski podróżnik został pochowany na paryskim cmentarzu Bagneux. Początkowo opiekę nad mogiłą sprawował najmłodszy brat Kazimierz. Współcześnie nie zachował się nagrobek, ani żadna tablica informująca o pochowanym tu Rogozińskim. W 2017 roku starania o rekonstrukcję nagrobka podróżnika podjęło Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, jednak Zarząd Cmentarzy Paryskich nie wyraził na to zgody[9].
4 października 2023 roku z inicjatywy Fundacji Nowe Drzewo Życia przy wsparciu KPRM prochy Stefana Szolc-Rogozińskiego sprowadzono z Paryża do Warszawy[10]. 10 października 2023 roku doczesne szczątki wybitnego kaliskiego podróżnika, badacza Kamerunu złożono na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Kaliszu, w kaplicy Repphanów i Scholtzów, w której spoczywają m.in. jego rodzice[11][12].
Rezultaty polskiej wyprawy badawczej do Afryki Zachodniej
Po powrocie do kraju w 1893 r. Rogoziński zaczął porządkować swoje zbiory etnograficzne, w skład których wchodziło 370 okazów z Kamerunu, Gabonu i Fernando Po. Ponadto pokłosiem pionierskich badań terenowych pierwszej polskiej wyprawy badawczej do Afryki Zachodniej były zbiory przyrodnicze, antropologiczne, kartograficzne i inne[2]. Liczne eksponaty etnograficzne trafiły do Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie, zaś te antropologiczne zostały przekazane krakowskiej Akademii Umiejętności. Obecnie większość obiektów pochodzących w afrykańskiej wyprawy Rogozińskiego znajduje się w zbiorach krakowskiego Muzeum Etnograficznego[13].
Po powrocie do kraju wygłaszał liczne odczyty w kraju i za granicą (Wlk. Brytania, Francja) mające na celu popularyzację wiedzy o Afryce Zachodniej. Dokonania i dorobek polskiego podróżnika stały się zalążkiem polskiej afrykanistyki.
Ekspedycje śladami Stefana Szolca-Rogozińskiego
W styczniu 2016 r. śladami XIX-wiecznych podróżników polskich podążyli Maciej Klósak (pomysłodawca i kierownik wyprawy), Dariusz Skonieczko, Władysław Rybiński oraz Tomasz Grzywaczewski – członkowie Expédition Africaine Rogoziński „Vivat Polonia 2016”[15]. Ich celem była wizyta oraz badania w Kamerunie (region Limbe, Kumby, Yaoundé i Foumban), a także w Nigerii (Kalabar). W czasie trwającej trzy tygodnie wyprawy jej członkowie zostali przyjęci m.in. przez sułtana Ibrahima Mbombo Njoyę XIX oraz króla Amou N’Doufou V, którego przodek – Amou N’Doufou II ponad 130 lat wcześniej gościł Rogozińskiego.
Jednym z ważniejszych punktów ekspedycji była uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej ufundowanej przez Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Miasto Kalisz oraz Adama Rybińskiego i Andrzeja de Virion - potomków rodziny Branickich, którzy udzielili wsparcia finansowego Rogozińskiemu podczas jego wyprawy do Kamerunu. Zaprojektowana przez artystę Bogdana Wajberga płyta zawisła w Limbe na ścianie pałacu Chief’a Ekoka Molindo, praprawnuka króla Akemy, od którego Rogoziński kupił część wyspy Mondoleh. W ten sposób symbolicznie oddano cześć Rogozińskiemu i jego towarzyszom.
Podróżnikom na terenie Kamerunu towarzyszyła delegacja z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie w składzie: Adam Czyżewski, Elżbieta Czyżewska, Mariusz Raniszewski.
Wyprawa „Vivat Polonia 2016” została wyróżniona przez amerykański The Explorers Club nadaniem Flagi[16].
Projekt „Vivat Polonia 2016” stanowił kontynuację pierwszej autorskiej ekspedycji „Kamerun 2014” (Maciej Klósak, Dariusz Skonieczko, Agata Kosmalska, Julian Kernbach), której celem było dotarcie do wybranych miejsc związanych z postacią Rogozińskiego na terenie Kamerunu, Gabonu oraz Gwinei Równikowej[17].
Upamiętnienie
Ławka pomnikowa Stefana Szolca-Rogozińskiego przy moście Kamiennym w KaliszuŁawka upamiętniająca Stefana Rogozińskiego w Świnoujściu, przy ulicy noszącej jego nazwisko.
Imię Stefana Szolca-Rogozińskiego nosi 62 Kaliska Drużyna Harcerzy Starszych „Brzoza”.
W 1973 Poczta Polska wydała znaczek o wartości 1,50 zł z wizerunkiem S. Rogozińskiego w ramach serii pt. „Uczeni polscy” (numer katalogowy 2136)[19].
Rok 2017 został ogłoszony przez Radę Miejską Kalisza – rokiem Stefana Szolca-Rogozińskiego. Z tej okazji odbyło się szereg wydarzeń kulturalnych, mających upamiętnić postać tego wielkiego polskiego podróżnika. Również Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej włączyło się w owe działania, organizując wystawę czasową: „Z Kalisza do Kamerunu”[20][21]. Otwarcie wystawy miało miejsce 24 listopada 2017 roku, jej zamknięcie przewidziano na luty 2018. Jedną z inicjatyw mających przypomnieć postać polskiego odkrywcy było pojawienie się pod koniec 2017 roku przy kaliskim Moście Kamiennym odlanego z brązu pomnika podróżnika. Stefan Szolc-Rogoziński siedząc na kamiennej ławeczce wskazuje przechodniom drogę do Kamerunu. Napis na kamiennej podłodze brzmi: „Stefan Szolc-Rogoziński. 1861–1896. Kaliski podróżnik. Badacz Kamerunu.”
Dwie powieści przygodowo-historyczne Bolesława Mrówczyńskiego: „W poszukiwaniu tajemniczego Bajongu” (1955) i „Góra bogów” (1956).
W 2017 r. ukazał się pierwszy komiks poświęcony postaci podróżnika „Stefan Szolc-Rogoziński – rejs ku przygodzie” do którego rysunki wykonał Adam Polkowski, a scenariusz napisali M. Klósak, A. Polkowski, Przemysław Kaczmarek oraz D. Skonieczko. Natomiast w 2018 r. nakładem wydawnictwa „Szara Godzina” ukazała się powieść „Stefan Szolc-Rogoziński. Zapomniany odkrywca Czarnego Lądu” autorstwa M. Klósaka oraz D. Skonieczko.
W październiku 2023 szczątki Szolca-Rogozińskiego wróciły z Francji do Polski. Kaliszanin spocznie w grobie Repphanów i Scholtzów, w której są m.in. prochy rodziców podróżnika.[1]
↑Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 130. ISBN 978-83-62689-09-5.
↑ abJanuszJ.KamockiJanuszJ., Rogoziński (Szolc-Rogoziński) Karol Stefan, [w:] PSB, t. 31, 1988, s. 470–473.???
↑WojciechW.ZjawionyWojciechW., Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 2017, s. 4.
↑W. i T.W.T.SłabczyńscyW. i T.W.T., Słownik podróżników polskich, Warszawa 1992, s. 259.
↑Redakcya, Światła i cienie, „Wędrowiec”, 34 (50), 1896, s. 465–466.
↑WojciechW.ZjawionyWojciechW., Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, 2017, s. 9.
↑JanuszJ.KamockiJanuszJ., Zbiory afrykanistyczne w muzeach polskich, „Etnografia Polska”, 10, 1966, s. 477.
↑O nas [online], www.ethnomuseum.pl [dostęp 2017-11-14](pol.).
↑Maciej Klósak, Hołd Stefanowi Szolcowi-Rogozińskiemu. Śladami kaliskiego podróżnika, „Rocznik Kaliski”, t. XLIII, s. 187–203.
↑Maciej Klósak, Tomasz Grzywaczewski, Dariusz Skonieczko, Władysław Rybiński, Raport dla The Explorers Club z wyprawy „Vivat Polonia 2016”, Nowy Jork 2017.
↑Maciej Klósak, O Stefanie Szolc-Rogozińskim z perspektywy ekspedycji do Kamerunu, „Rocznik Kaliski”, t. XLI, s. 205–212.
↑Uchwała nr 32 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 5 grudnia 1977 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 31 stycznia 1978 r., nr 1, poz. 1, s. 1.
↑AndrzejA.FischerAndrzejA., Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych). Wydawca: FISCHER Sp. z o.o, Bytom-Kraków. Tom I, str. 218., 2019. Brak numerów stron w książce
↑WojciechW.ZjawionyWojciechW., Z Kalisza do Kamerunu. Etnograficzne wyprawy Stefana Szolc-Rogozińskiego i ich pokłosie, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 2017. Brak numerów stron w książce
