Syn Kazimierza[1]. W wieku 14 lat sam, bez rodziców i rodzeństwa, przyjechał do Warszawy – miasta, z którym związał całe swoje artystyczne życie. Po ukończeniu Liceum Plastycznego w Warszawie, w 1934 roku rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni profesora Tadeusza Pruszkowskiego. Stypendysta Miasta Stołecznego Warszawy w latach 1934–1937. Ostatni rok studiów i przygotowania do pracy dyplomowej z malarstwa przerwała mu II wojna światowa. W 1944 roku walczył w powstaniu warszawskim, za co w 1993 roku został odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym. Przeżył wtedy zagładę stolicy i Powiśla, na którym mieszkał. Stracił też cały dorobek twórczy, w tym prace przygotowywane do pracy dyplomowej.
Przez ponad 30 lat, w latach 1950–1984 wykładał na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie wychował dziesiątki pokoleń studentów. Pedagogiczną karierę ukoronował w 1970 roku tytułem profesora oraz kierownika Katedry Malarstwa i Rysunku na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP.
Jest laureatem licznych nagród w kraju i zagranicą. Jest członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP). Jest pełnoprawnym członkiem korespondentem (od 1967 roku) oraz jest konsyliarzem (od 1968 roku) w International Arts Guild w Monte Carlo. Miał kilkadziesiąt wystaw indywidualnych, wziął udział w kilkuset wystawach zbiorowych.
Przez całe artystyczne życie związany z Warszawą. Po wojnie przez cztery dekady mieszkał i tworzył w pracowni w Alejach Jerozolimskich, a pod koniec życia – na warszawskiej Sadybie.
Malarstwo Stanisława Żółtowskiego podzielić można na dwa zasadnicze okresy. Pierwszy z nich – wczesne prace z lat 40–60. xx wieku – nacechowany jest silnymi wpływami postimpresjonizmu i kapizmu, którymi młody artysta przesiąkł podczas studiów przed II wojną światową oraz w pracowni profesora Jana Cybisa, u którego obronił pracę dyplomową w 1947 roku. Okres ten to przede wszystkim pejzaże z tzw. cyklu paryskiego (Notre Dame de Paris[4]), rodzinnych stron (Pejzaż z rzeką[5]) czy Kazimierza nad Wisłą (Widok na farę z daleka[6]), a także martwe natury (Martwa natura[7]) oraz akty (Akt z gitarą[8], Akt w Helladzie).
Z początkiem lat 60. twórczość Stanisława Żółtowskiego ewoluuje w kierunku malarstwa bezprzedmiotowego (wyjątkiem są akty, którym pozostanie wierny przez całe życie). Zmienia się fakturalność płócien, pojawia ciemniejsza paleta barw (Pejzaż z Hiddensee[9], Król Dawid[10], Pejzaż Warszawski[11]).
Pod koniec lat 60. xx wieku do pełni głosu dochodzi niczym nieskrępowany ekspresjonizm artysty. Stanisław Żółtowski zaczyna tworzyć pełne rozmachu kompozycje abstrakcyjne, na czele z wielokrotnie wystawianymi i nagradzanymi w kraju i zagranicą pracami z cyklu „Kosmos” (1965–1996). W obrazach, prócz ulubionego przez artystę motywu kuli (Kompozycja kulista[12], Głosy z kosmosu[13]), konsekwentnie pojawia się postać nagiego, bezbronnego człowieka lub pary ludzkiej umieszczonej czy to samotnie w przytłaczającym ją wszechświecie (Zagubieni w czasie I, Pierwsi na ziemi[14]), czy też w emblematycznej dla artysty „chmurze ludzkiej” (Zagubieni w czasie II, Surowy pejzaż[15], Nowe życie[16]).
Opisując malarstwo Stanisława Żółtowskiego krytycy sztuki zgodnie podkreślają: perfekcję warsztatową, mistrzowskie operowanie kolorami oraz niebywałą ekspresję i dynamizm prac.[17] Krytyka docenia również metaforyczność jego malarstwa, ciągłe poszukiwanie nowych środków wyrazu oraz szczególny klimat niepokoju wyrażający zadumę autora nad kondycją człowieka w otaczającym świecie[18].
”...Niewielu artystom udało się, jak Żółtowskiemu, utrzymać w swych dziełach idealny rytm światła i cieni, dzięki któremu osiąga doskonałą jedność tonu. Posiadł sekret głębi swych bieli, przeciwstawiając im bezpośrednio wielkie płaszczyzny śmiałych barw. Artysta podporządkował technikę malarstwa swojemu niespokojnemu temperamentowi, co można odczytać śledząc różne etapy jego rozwoju” – Le Matin, Antwerpia, 12 stycznia 1971 (recenzja wystawy w Królewskiej Akademii Sztuk Plastycznych w Antwerpii).[19]
Galeria
Obrazy Stanisława Żółtowskiego
Portret Włoszki, 1946
Notre Dame de Paris, 1956
Martwa natura z owocami, 1952
Akt z taboretem, 1955
Król Dawid, 1959
Portret w pracowni, 1963
Akt w pracowni, 1969
Spętani, 1969
Szczelina, 1972
Zagubieni w czasie I, 1972
Zagubieni w czasie II, 1973
Reminiscencje, 1978-84
Kompozycja w czerni, 1978
Głosy z kosmosu, 1978
Światło ciszy, 1980
Kompozycja kosmiczna, 1982
Nowe życie, 1993
Powstawanie nowego, 1992
O artyście
”...Zawieszony między marzeniem a rzeczywistością Stanisław Żółtowski podobny jest wędrowcom Kowarskiego, przemierzającym idealne przestrzenie wyczarowane mocą malarskiego kunsztu i doświadczenia. Jego najwcześniejsze pejzaże mieściły się w granicach konwencji koloryzmu. Przynajmniej w swej warstwie wrażeniowej. Niewątpliwie wiele tam było z fascynacji rozjaśnioną paletą kapistów, przykładami profesorskiego pokolenia, być może i bezpośrednich sugestii samego Jana Cybisa (…). Przeciwnym biegunem owych doświadczeń, a przecież ściśle z nimi związana, jest refleksja dotycząca wymiaru ludzkiego świata i ludzkiej kondycji zawarta w cyklu płócien objętych wspólną nazwą „Kosmos” – rozpoczętego jeszcze w 1965 roku, nie zamkniętego do dzisiaj (…). Obrazy te zdają się być wysnute z refleksji nad zagadką istnienia – sposobu formowania się skupisk gwiezdnej materii, a może tajemnicy budzącego się w okruchach tej materii życia?” –Lech Grabowski, historyk sztuki, autor książek i artykułów o sztuce.[20]
”...Malarstwo Żółtowskiego wymyka się wszelkiej analizie tematycznej, szukającej dlań pierwotnego modelu, jakiejkolwiek przedmiotowości. Jest to malarstwo wyrażające (…). Artysta zapełnia płótna szerokimi plamami, które stwarzają specyficzny klimat. Ekspresja aksamitnych czerni i bieli organizuje kolor wzmagając siłę i nasycenie obrazu. Występujące obok siebie płaszczyzny bywają na przemian gładkie lub chropowate. Farby nakładane są z rozmachem, szerokimi uderzeniami. Są na wystawie płótna pogodnie rozjarzone, są też obrazy uderzające dramatycznym napięciem, dynamiką, poczuciem „dziania się”, wibracji materii” – Alicja Lisiecka, krytyk literacki, recenzentka sztuki, felietonistka.[21]
”... Po uzyskaniu w 1947 r. dyplomu w pracowni Kowarskiego i Cybisa, rozpoczynał Żółtowski samodzielną twórczość postimpresjonistycznie, kolorystycznie, według przykładu i wskazań profesorskiego pokolenia. Ale powierzchniowe, naskórkowe widzenie postimpresjonistyczne, rozbicie plamy koloru na drobiazgowe uderzenie pędzla, bezsilność tego języka w wypowiadaniu wzruszeń – pozostawiły osad niedosytu. W momencie uświadomienia sobie tego konfliktu odchodzi Żółtowski od koloryzmu (...). Wzbogacenie warsztatu malarskiego zapowiadają gęste, gruzłowate faktury. Wprowadzenie tego nowego elementu do obrazów artysty poprzedziły pierwsze próby w zakresie malarstwa bezprzedmiotowego” – Bożena Kowalska, historyk, krytyk i teoretyk sztuki.[22]
”... Twórczość Stanisława Żółtowskiego zmusza do myślenia (...). Artysta nie uznaje żadnych sztywnych konwencji. Jego obrazy podporządkowane są jednej naczelnej zasadzie: plastycznego wyartykułowania w sposób jak najbardziej lakoniczny przemyśleń i niepokojów artysty. Dynamicznymi pociągnięciami pędzla, w zagęszczonych barwach kształtuje symboliczne znaki, które zdają się być parafrazami jego doświadczenia mającego swoje źródło nie tylko w świecie realnym, lecz również w snach, pragnieniach, lękach” – Irena Aniserowicz, krytyk sztuki.[23]
Ważniejsze wystawy indywidualne
1943 – Konspiracyjna wystawa malarstwa w prywatnym mieszkaniu dr Ireny Schőnborn (20 prac), Warszawa
1946 – Stanisław Żółtowski. Rysunki i malarstwo. Prace na trasie W-Z, Salon Wystawowy Stowarzyszenia Architektów RP, Warszawa
Nagroda Jubileuszowa Komisji Rektorskiej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie za całokształt działalności dydaktycznej i wychowawczej w ciągu 25 lat pracy w ASP w Warszawie, 1975
Nagroda Jubileuszowa Komisji Rektorskiej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie za całokształt twórczości w 30-lecie pracy twórczej w ASP w Warszawie, 1980
↑MariaM.SerafińskaMariaM., Słownik artystów plastyków. Artyści plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945–1970. Słownik biograficzny., 1972 [dostęp 2023-02-19]. Brak numerów stron w książce
