Sejm Ustawodawczy (1919–1922)

Porządek uroczystości związanych z pierwszym posiedzeniem Sejmu

strona 1

strona 2

strona 3

strona 4

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego. 10 lutego 1919

Uchwała Sejmu z 20 lutego 1919 o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa

Sejm Ustawodawczy – jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji (Konstytuanta) II Rzeczypospolitej. Pierwsze posiedzenie odbyło się 10 lutego 1919, zaś ostatnie 27 listopada 1922.

28 listopada 1918 w Warszawie został wydany „Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego”^[1][2]. Sejm został wyłoniony częściowo w drodze demokratycznych wyborów pięcioprzymiotnikowych (bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych) 26 stycznia 1919 uzupełniony polskimi posłami parlamentów państw zaborczych. Stopniowo uzupełniany wyborami w poszczególnych dzielnicach do 1922. Na koniec kadencji liczył 442 posłów, z czego 364 wybrano w wyborach zarządzonych przez władze polskie, 20 w drodze uchwały o włączeniu w skład izby wybranych w drodze wyborów delegatów Sejmu Litwy Środkowej, 35 posłów posiadało mandaty z tytułu wyborów do parlamentów państw zaborczych (w tym 28 z izby poselskiej austriackiej Rady Państwa i 7 posłów niemieckiego Reichstagu), 6 posłów znalazło się w wyniku kompromisu wyborczego na Śląsku Cieszyńskim^[3].

Pierwsze posiedzenie odbyło się 10 lutego w budynku byłego Aleksandryjsko-Maryjskiego Instytutu Wychowania Panien przy ul. Wiejskiej. Obrady otworzył przemówieniem Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, który nominował Marszałka seniora Ferdynanda Radziwiła. Marszałek senior powołał tymczasowych sekretarzy ks. Zygmunta Kaczyńskiego (ZLN) i Mieczysława Niedziałkowskiego (PPS). Na pierwszym posiedzeniu, przedstawiono Sejmowi 210 dekretów rządu do zatwierdzenia.

Na drugim posiedzeniu Sejmu 14 lutego 1919 przyjęto przygotowany przez rząd „Tymczasowy regulamin obrad Sejmu Ustawodawczego Rzeczypospolitej Polskiej”. Regulamin ten z niewielkimi zmianami obowiązywał do lutego 1923.

W okresie od 10 do 14 lutego 1919 obradom przewodził Marszałek Senior Ferdynand Radziwiłł, 14 lutego 1919 marszałkiem Sejmu wybrano Wojciecha Trąmpczyńskiego, zaś wicemarszałkami: Jakuba Bojko z PSL Piast, Andrzeja Maja z ZSLN, Jędrzeja Moraczewskiego z PPS, Stanisława Osieckiego z PSL Wyzwolenie, Józefa Ostachowskiego z PZL.

20 lutego 1919 Sejm przyjął przez aklamację uchwałę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa) nazywaną „Małą Konstytucją”.

Do ważniejszych ustaw uchwalonych przez ten Sejm należą: Mała Konstytucja, Konstytucja marcowa z 17 marca 1921 oraz Statut Organiczny Województwa Śląskiego i szeroki pakiet ustaw socjalnych.

W 1920 Sejm powołał nadzwyczajny i tymczasowy organ parlamentarno-rządowy Radę Obrony Państwa, w skład którego wchodziło 10 przedstawicieli Sejmu.

Sejm Ustawodawczy funkcjonował do momentu ukonstytuowania się wybranych na mocy konstytucji Sejmu i Senatu, co nastąpiło 1 grudnia 1922 (wybór marszałków obu izb). Sejm ten odbył 342 posiedzenia plenarne, uchwalając 571 ustaw, w tym 166 dotyczących aparatu państwowego i wymiaru sprawiedliwości oraz 181 ustaw skarbowych^[4].

Skład Sejmu Ustawodawczego 26 stycznia 1919

Po przeprowadzonych wyborach, w których wybrano 296 posłów, oraz powołaniu 46 posłów z dotychczasowych parlamentów zaborczych skład polityczny Sejmu przedstawiał się następująco:

Klub	przewodniczący Klubu	Mandaty poselskie	procent głosów w Sejmie
Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy	Wojciech Korfanty	109	32,5
Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”[5]	Błażej Stolarski	58	17,3
Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”[6]	Wincenty Witos	44	13,1
Związek Polskich Posłów Socjalistycznych[7]	Ignacy Daszyński	35	10,4
Polskie Zjednoczenie Ludowe[8]	Józef Ostachowski	31	9,2
Klub Pracy Konstytucyjnej[9]	Jan Kanty Federowicz	17	5,1
Narodowy Związek Robotniczy	Stanisław Nowicki	17	5,1
Polskie Stronnictwo Ludowe – Lewica[10]	Jan Stapiński	11	3,2
Wolne Zjednoczenie Posłów Narodowości Żydowskiej	Abraham Ozjasz Thon	9	2,7
Niemieckie Stronnictwo Ludowe (Deutsche Volkspartei, DVP)	Josef Spickermann Ludwig Wolff	2	0,6
Bezpartyjni	Józef Buzek Antoni Chłapowski Wojciech Trąmpczyński	3	0,9
Razem		335	100

Skład Sejmu Ustawodawczego w początkach 1920 r.^[11]

Klub	Mandaty poselskie
Związek Ludowo-Narodowy	71
Narodowe Zjednoczenie Ludowe	68
Chrześcijańska Demokracja	29
Narodowy Związek Robotniczy	13
PSL-Piast	86
PSL-Wyzwolenie	23
Polska Partia Socjalistyczna	35
PSL-Lewica	12
Zjednoczenie Mieszczańskie	13
Stronnictwo Katolicko-Ludowe	5
Klub Pracy Konstytucyjnej	18
Posłowie Żydowscy	11
Posłowie Niemieccy	2
Bezpartyjni	8
Ogółem	394

Skład Sejmu Ustawodawczego w lipcu 1922

Partia	Mandaty poselskie	procent głosów w Sejmie
Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”	96	22,3
Związek Ludowo-Narodowy	81	18,8
Narodowe Zjednoczenie Ludowe	45	13,9
Związek Polskich Posłów Socjalistycznych	34	10,4
Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe	26	6,0
Narodowo-Chrześcijański Klub Robotniczy	26	6,0
Klub Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”	24	5,6
Narodowa Partia Robotnicza	21	4,9
Klub Pracy Konstytucyjnej	16	3,7
Klub Polskiego Stronnictwa Ludowego – Lewica	11	2,5
Zjednoczenie Mieszczańskie	11	2,5
Stronnictwo Katolicko-Ludowe	7	1,6
Narodowa Partia Pracy	6	1,4
Rady Ludowe	5	1,1
Komunistyczna Frakcja Poselska	2	0,5
Wolne Zjednoczenie Posłów Narodowości Żydowskiej	10	2,9
Niemieckie Stronnictwo Ludowe	7	1,6
Bezpartyjni	4	0,9
Razem	432	100

Prezydium klubów^[12]

Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy

Przewodniczący: Wojciech Korfanty

Zastępcy: Dr. Stanisław Głąbiński, Konstanty Kowalewski, Leopold Skulski, Ks. Arcyb. Józef Teodorowicz

Sekretarze: Ludwik Gdyk, Witold Staniszkis

Klub Polskiego Stronnictwa Ludowego "Wyzwolenie"

Przewodniczący: Błażej Stolarski

Zastępcy: Jan Tabor, Andrzej Waleron

Sekretarze: Jan Dębski, Irena Kosmowska, Jan Małupa, Eustachy Rudziński, Jan Woźnicki

Klub PSL "Piast"

Przewodniczący: Wincenty Witos

Zastępcy: Dr. Franciszek Bardel, Jan Dąbski,

Sekretarze: Józef Rączkowski, Dr. Stanisław Ćwikowski

Związek Polskich Posłów Socjalistycznych

Przewodniczący: Ignacy Daszyński

Zastępca: Norbert Barlicki

Sekretarze: Kazimierz Czapiński, Aleksander Napiórkowski,

Gospodarz: Zygmunt Klemensiewicz

Skarbnik: Marian Malinowski

Koło Poselskie Polskiego Zjednoczenia Ludowego

Przewodniczący: Józef Ostachowski

Zastępcy: Jan Potoczek, Ks. Szczęsny Starkiewicz

Sekretarze: Maria Moczydłowska, Leonard Mrożewski

Koło Poselskie Narodowego Związku Robotniczego

Przewodniczący: Stanisław Nowicki

Zastępca: Dr. Bolesław Fichna

Sekretarze: Ludwik Waszkiewicz, Józef Zagórski

Klub Pracy Konstytucyjnej

Zarząd Klubu: Jan Kanty Federowicz, Stanisław Chaniewski, Jerzy Baworowski

Niektóre ustawy przyjęte przez Sejm Ustawodawczy

• Statut Organiczny Województwa Śląskiego
• Ustawa o nadaniu ziemi żołnierzom Wojska Polskiego
• Ustawa o przyznaniu stopni i praw oficerskich weteranom z roku 1831, 1848 i 1863
• Ustawa o tymczasowym ustroju władz szkolnych
• Ustawa o ustaleniu i oszacowaniu świadczeń i strat wojennych
• Ustawa w przedmiocie kar za pogwałcenie przepisów, dotyczących powszechnego obowiązku służby wojskowej

Zobacz też

• Polski Sejm Dzielnicowy

Przypisy

1. Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego (Dz.U. z 1918 r. nr 18, poz. 47).
2. Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. R. I. 1, s. 5–7, 10 grudnua 1918.
3. Andrzej Ajennkiel: Historia Sejmu Polskiego. T. II Cześć I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 18.
4. Andrzej Ajennkiel: Historia Sejmu Polskiego. T. II Cześć I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 42.
5. Startowało wyłącznie w Królestwie
6. Startowało głównie w Galicji i dzięki secesji niektórych organizacji Polskiego Zjednoczenia Ludowego w niektórych okręgach Królestwa
7. Skupiał posłów Polskiej Partii Socjalistycznej z Królestwa i Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego
8. Skupiał posłów Polskiego Zjednoczenia Ludowego z Królestwa oraz Stronnictwa Katolicko Narodowego z Galicji
9. skupiał posłów konserwatywnych i demokratycznych z Galicji głównie z tytułu posiadania mandatu w parlamencie austriackim
10. Startowało wyłącznie w Galicji
11. JuliuszJ. Bardach JuliuszJ., BogusławB. Leśnodorski BogusławB., MichałM. Pietrzak MichałM., Historia ustroju i prawa polskiego, EdwardE. Rychcik (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 493, ISBN 83-01-11026-0 .
12. Polona [online], polona.pl [dostęp 2024-05-13]  (pol.).

Bibliografia

• Andrzej Ajnenkiel, Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918–1926, Warszawa 1978
• Tadeusz A. Siedlik, Historia Polski 1900–1939, Warszawa 1993
• Adam Próchnik, Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, Warszawa 1983.

Kontrola autorytatywna (konstytuanta):

• VIAF: 97156012370449700006
• PLWABN: 9810610595405606
• NUKAT: n95016341