Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1792 roku przez Johana Christiana Fabriciusa jako Curculio teter[1]. Jako lokalizację typową wskazano Włochy[2]. W 1801 roku Fabricius przeniósł go do rodzajuRhynchaenus[3]. W 1821 roku Ernst Friedrich Germar umieścił ten gatunek w rodzaju Cionus, opisując także nowy gatunek z Portugalii – Cionus amictus[4]; przez późniejszych autorów traktowany był on jako odmiana R. tetra, aż w końcu został z nim zsynonimizowany[5][2]. W 1838 roku Leonard Gyllenhaal przeniósł omawiany gatunek do rodzaju Gymnetron[6], i tak też był on klasyfikowany przez większość autorów na przestrzeni niemal dwóch wieków[5][2], aczkolwiek Ernest M.L. Bedel proponował w międzyczasie jego klasyfikację w rodzaju Mecinus[7]. Duża zmienność morfologiczna przyczyniła się do opisania w XIX wieku i na początku wieku XX licznych gatunków i odmian, zsynonimizowanych później z R. tetra (część z nich umieszczana była w rodzaju Cleopus)[5][2]. TaksonRhinusa umieszczany był początkowo w randze podrodzaju w obrębie rodzaju Gymnetron[5][8]. Wyniesienia Rhinusa do rangi osobnego rodzaju i wprowadzenia obecnej kombinacji dokonał ostatecznie w 2001 roku Roberto Caldara w ramach rewizji plemienia[9]. Caldara i współpracownicy dokonali w 2012 roku wyznaczenia lektotypu omawianego gatunku, a w 2014 roku autor ten dokonał jego redeskrypcji w ramach rewizji grupy[2].
W 2010 roku Caldara i współpracownicy opublikowali wyniki głównie morfologicznej analizy filogenetycznej rodzaju Rhinusa. Zgodnie z nimi omawiany gatunek tworzy w jego obrębie grupę gatunków tetra wraz z R. acifer, R. asellus, R. comosa, R. ensifer, R. moroderi, R. tenuirostris, R. verbasci i R. weilli. Grupa ta wyspecjalizowana jest pokarmowo w dziewannach. Zajmuje ona siostrzaną pozycję dla wyspecjalizowanej w trędownikach grupy bipustulata, wraz z którą tworzy w obrębie rodzaju linię rozwojową związaną z trędownikowatymi[10].
Morfologia
Imago; widok z boku
Chrząszcz ten odznacza się dużą zmiennością rozmiarów ciała, kształtu przedplecza, punktowania i owłosienia. Osiąga od 1,7[8] do 4,5 mm długości (nie licząc ryjka), średnio 3,3 mm[5]. Kształt ciała jest owalny, mocno wypukły. Ubarwienie oskórka jest czarne z rudymi, brunatnymi lub brunatnoczarnymi: stopami, trzonkami czułków i ich biczykami, a niekiedy także wierzchołkowymi częściami goleni; ponadto w tylnej części pokrywy obecna może być czerwonobrunatna plama[8][2]. Wyjątkowo spotyka się okazy o goleniach i czułkach w całości jasnorudych[2]. Okrycie wierzchu ciała złożone jest z żółtawych, złocistych lub szarawych łuseczek dwóch rodzajów – bardzo wydłużonych i przylegających oraz bardzo cienkich, włosowatych i odstających; te pierwsze często tworzą grzywkę na końcu pierwszych międzyrzędów pokryw, zaś te drugie rosną w punktach na ich rzędach (rowkach). Gęstość owłosienia zwykle jest duża, ale u mniejszych okazów owłosienie rzednie. Podobnie ma się sytuacja z punktowaniem – jest ono bardziej rozproszone u mniejszych okazów[8]. Łuseczki na odnóżach są szarawobiałe, a na spodzie ciała białawe[2].
W przypadku obu płci ryjek jest krótszy od głowy i przedplecza razem wziętych, niemal prosty, u wierzchołka niższy niż u nasady, przeciętnie jak na rodzaj wydłużony, o czułkach osadzonych mniej więcej w połowie swej długości[5][8]. U samca stosunek długości ryjka do jego szerokości u nasady wynosi od 3,8 do 4,4 (średnio 4), a u samicy od 4,3 do 5,2 (średnio 4,6). Z kolei stosunek długości ryjka do długości przedplecza u samców wynosi od 0,84 do 0,97 (średnio 0,9), a u samic od 0,95 do 1,07 (średnio 1,01). Ryjek samca zarówno w widoku bocznym jak i od góry zwęża się wyraźnie i stopniowo od nasady do szczytu. U samicy takowe zwężanie się ryjka zaczyna się od miejsca osadzenia czułków. W widoku grzbietowym przynajmniej na wysokości panewek czułkowych widoczna jest na ryjku duża bruzda środkowa o głębokości większej niż bruzdy boczne[5]. Długość ryjka u samic przejawia zróżnicowanie geograficzne – jest on wyraźnie dłuższy w populacjach południowoeuropejskich niż w tych z Europy Środkowej[8].
Przedplecze może mieć zarówno formę o silnie i stosunkowo równomiernie wyokrąglonych bokach, jak i trapezowatą o bokach niemal od nasady zwężających się ku przodowi[8]; zawsze jednak jest wyraźnie poprzeczne, o stosunku szerokości do długości wynoszącym od 1,55 do 1,68[2]. Pomiędzy nasadami pokryw widoczna jest tarczka. Pokrywy są krótkie, w przybliżeniu tak szerokie jak długie (stosunek długości do szerokości wynosi od 1,05 do 1,15[2]), w przekroju poprzecznym i podłużnym silnie wypukłe, a w zarysie z silnie zaokrąglonymi bokami. W przeciwieństwie do podobnego rodzaju Gymnetron międzyrząd (zagonik) trzeci łączy się na nich z szóstym[8]. Odnóża mają kulistawe uda i krótkie golenie, w przypadku pierwszej i drugiej ich pary zaopatrzone w wyrostki zwane premucro. Stopy również są krótkie, o pierwszym członie nieco tylko dłuższym niż szerokim, drugim członie szerszym niż długim, a trzecim dwupłatowym i wyraźnie szerszym od poprzedniego.
Samiec ma wgłębienie u nasady odwłoka[8], a jego edeagus jest pośrodku falisty i dalej stopniowo zwężony ku szczytowi, o mniejszej długości niż u R. comosa[5]. Apofiza edeagusa leży w jednej płaszczyźnie z nasadą i wierzchołkiem jego płata środkowego. Woreczek wewnętrzny edeagusa uchodzi w pobliżu wierzchołka jego środkowego płata. Samica ma ramiona ósmego sternitu odwłoka o wąskich odcinkach zesklerotyzowanych i krótsze niż apofizy tegoż sternitu. Spermateka jest bardzo mała, nieprzekraczająca długością piątej części spiculum ventrale; jej korpus zwęża się stopniowo ku szczytowi, a jej ramiona są dobrze rozwinięte, ale nie przekraczają ujścia przewodu nasiennego[10].
Podana w sekcji dotyczącej morfologii zmienność rozmiarów ciała przypuszczalnie wynika ze zmienności rozmiarów nasion między różnymi gatunkami dziewanny[5][12]. Również zmienność długości ryjków samic prawdopodobnie jest przystosowaniem danej populacji do atakowania torebek konkretnych gatunków dziewann – podobną sytuację obserwuje się u niektórych innych ryjkowców, będących oligofagami roślin zielnych[5].
Rozważa się wykorzystanie tego chrząszcza w biologicznym zwalczaniu dziewanny drobnokwiatowej na terenie nearktycznej Ameryki Północnej, gdzie stanowi ona gatunek inwazyjny[5].
Przypisy
↑J.C. Fabricius: Entomologia systematica emendata et aucta. Secundum classes, ordines, genera, species adjectis synonimis, locis, observationibus, descriptionibus. Vol. 1.. Hafniae: Proft, 1792. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefghijklmnRoberto Caldara. Rhinusa Stephens: a taxonomic revision of the species belonging to the R. tetra and R. bipustulata groups (Coleoptera Curculionidae). „Journal of Insect Biodiversity”. 2 (19), s. 1-46, 2014. DOI: 10.12976/jib/2014.2.19.
↑J.C. Fabricius: Systema eleutheratorum secundum ordines, genera, species adjectis synonimis, locis, observationibus, descriptionibus. Vol. 2. Kiliae: Bibliopoli Academici novi, 1801. Brak numerów stron w książce
↑E.F. Germar. Genera quaedam curculionitum proposita, et speciebus observatis illustrata. „Magazin der Entomologie”. 4, s. 291–345, 1821.
↑L. Gyllenhaal: Genera et species curculionidum, cum synonymia hujus familiae. Species novae aut hactenus minus cognitae, descriptionibus to Dom. Leonardo Gyllenhal, C. H. Boheman, et entomologis aliis illustratae – Vol. 4. C.J. Schoenherr. Paris: Roret, 1838, s. 601–1121.
↑L. Bedel. Faunes des Coléoptères du Bassin de la Seine. Vol. VI. Rhynchophora (Cont.). „Annales de la Société entomologique de France”. 6 (5), s. 145-200, 1885.
↑ abcB. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 21. Chrząszcze – Coleoptera. Ryjkowce – Curculionidae, część 3. Warszawa: 1997. Brak numerów stron w książce
↑P. de Peyerimhoff. Notes sur la biologie de quelques coléoptères phytophages du Nord-Africain. „Annales de la Société Entomologique de France”. 80, s. 283–314, 1911.
