Pstrąg tęczowy

Pstrąg tęczowy

Oncorhynchus mykiss[1]
(Walbaum, 1792)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	łososiokształtne
Rodzina	łososiowate
Rodzaj	Oncorhynchus
Gatunek	pstrąg tęczowy
Synonimy Fario gairdneri (Richardson, 1836) Onchorynchus mykiss (Walbaum, 1792) Onchorynchus mykiss (Walbaum, 1792) Oncorhynchus kamloops Jordan, 1892 Oncorhynchus mykiss nelsoni Evermann, 1908 Oncorhynchus myskis (Walbaum, 1792) Parasalmo mykiss (Walbaum, 1792) Parasalmo penshinensis (Pallas, 1814) Salmo aquilarum Snyder, 1917 Salmo gairdneri Richardson, 1836 Salmo gairdneri beardsleei Jordan & Seale, 1896 Salmo gairdneri irideus Gibbons, 1855 Salmo gairdneri shasta Jordan, 1894 Salmo gairdnerii Richardson, 1836 Salmo gairdnerii gairdnerii Richardson, 1836 Salmo gairdneri gilberti Jordan, 1894 Salmo gairdnerii irideus Gibbons, 1855 Salmo gairdneri stonei Jordan, 1894 Salmo gibbsii Suckley, 1859 Salmo gilberti Jordan, 1894 Salmo iridea Gibbons, 1855 Salmo irideus Gibbons, 1855 Salmo irideus argentatus Bajkov, 1927 Salmo kamloops (Jordan, 1892) Salmo kamloops whitehousei Dymond, 1931 Salmo masoni Suckley, 1860 Salmo mykiss Walbaum, 1792 Salmo nelsoni Evermann, 1908 Salmo newberrii Girard, 1859 Salmo penshinensis Pallas, 1814 Salmo purpuratus Pallas, 1814 Salmo regalis Snyder, 1912 Salmo rivularis Ayres, 1855 Salmo smaragdus Snyder, 1917 Salmo truncatus Suckley, 1859 Salmo whitei Evermann, 1906 Trutta iridea (Gibbons, 1855)
Zasięg występowania

Zakład hodowli pstrąga w Zaporze

Złowiony okaz

Pstrąg tęczowy^[2], tęczak kalifornijski^[3], pstrąg kalifornijski^[4], pstrąg łososiowy^[5] (Oncorhynchus mykiss), pot. tęczak – gatunek ryby z rodziny łososiowatych (Salmonidae) zaliczany do łososi pacyficznych.

Taksonomia i polskie nazewnictwo zwyczajowe

W literaturze polskiej pstrąg tęczowy opisywany był pod naukową nazwą Salmo irideus^[2]. Jego osiadła forma występująca na wybrzeżu azjatyckim (rzeki Kamczatki) opisywana była jako odrębny gatunek mikiża^[2] (Salmo mykiss). Salmo irideus został zaliczony do rodzaju Oncorhynchus, a następnie tę nazwę uznano za synonimiczną dla Oncorhynchus mykiss^[6]. W polskim piśmiennictwie przyjęła się nazwa zwyczajowa pstrąg tęczowy^[7][8][9].

Występowanie

Naturalnie występuje w Ameryce Północnej. Sztucznie rozpowszechniona niemal do wszystkich krajów świata. Do Polski sprowadzona w XIX wieku (1881–1889^[10]). Istnieją dwie odmiany: wędrowna, tzw. steelhead (spływająca do morza) i osiadła (shasta). Gatunek po raz pierwszy został opisany na Kamczatce przez Walbauma w 1836 r. jako Salmo mykiss.

W Polsce w niedużych ilościach spotkać go można w każdej niemal rzece oraz w wielu stawach i jeziorach. W Polsce nie zaobserwowano dotychczas stabilnej samorozradzającej się populacji. Ryby pochodzą z zarybień lub uciekają z hodowli.

Opis

Ubarwienie jest zależne od wieku i miejsca przebywania. Najczęściej srebrne boki, niebieskoszary lub zielonoszary grzbiet, różowa wstęga wzdłuż linii bocznej (której zawdzięcza swoją nazwę) oraz zawsze czarne plamki na bokach i płetwach.

Długość

Do 145 cm, zazwyczaj 40–60 cm.

Masa ciała

Do 23 kg, zwykle 4–5.

Dojrzałość płciowa

W 2 roku życia.

Ikra

500 do 3000 sztuk stosunkowo dużej ikry.

Długość życia

W środowisku naturalnym najwyżej 7 lat.

Odżywianie

Pstrągi tęczowe są drapieżnikami. Podstawę ich jadłospisu stanowią owady i ich larwy. Wiosną żywią się jętkami i ważkami, jesienią owadami zaniesionymi pod wodę przez wiatr. Pstrągi zjadają też małe ryby, żaby, kijanki oraz robaki.

Rozród

Dojrzewa płciowo w 2 lub 3 roku życia. Tarło pstrąga tęczowego odbywa się od grudnia do maja. Ryby wyszukują żwirowate ujścia rzek. Samica wykopuje w odpowiednim miejscu dołek, szybko machając płetwą. Składa do niego ikrę, którą samiec zapładnia. Samiczka ostrożnie zakrywa ikrę drobnymi kamyczkami i piaskiem. Młode pstrągi wykluwają się w różnym czasie, zależnie od temperatury wody. Te, które wylęgną się szybko, mają zawieszony woreczek żółtkowy, z którego czerpią pożywienie w pierwszych dniach życia. Dopóki nie spożytkują całego żółtka, pozostają w pobliżu jamki. W tym okresie nazywają się narybkiem. Tylko niewielka część dożywa dorosłości, większość pada ofiarą większych ryb. Rośnie bardzo szybko, w dobrych warunkach już w 3 roku życia waży około 1 kg.

Znaczenie gospodarcze

Pstrąg tęczowy jest cenioną rybą hodowlaną. Jego hodowla w Polsce rozwinęła się szczególnie na terenie Pomorza Gdańskiego, gdzie jest alternatywą dla gospodarki rybackiej Bałtyku. W efekcie 100-letniej tradycji tej hodowli wyhodowano dwa szczepy dostosowane do warunków mikroklimatycznych północnej Polski – obydwa uznawane za populacje lokalne^[9].

Wartość odżywcza Pstrąg tęczowy świeży (100 g)

Wartość energetyczna 671 kJ (160 kcal) Białka 18,6 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 40% 40% 40% 40% M 33% 33% 33% 33% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 9,6 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 2,11 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 2,76 g Wielonienasycone 3,15 g omega-3 2,67 g α-Linolenowy (ALA) 0,15 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 14% 14% 14% 14% M 9,4% 9,4% 9,4% 9,4% omega-6 0,48 g Linolowy (LA) 0,41 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,7% 3,7% M 2,4% 2,4% 2,9% 2,9% Woda 70,6 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9%

Witaminy Witamina C 0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 18% 18% M 17% 17% 17% 17% Ryboflawina (B2) 0,11 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 8,5% 8,5% 8,5% 8,5% Niacyna (B3) 6 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 43% 43% M 38% 38% 38% 38% Witamina B6 0,69 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 53% 53% 46% 46% M 53% 53% 41% 41% Foliany 0,009 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Kobalamina (B12) 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Witamina A 0,03 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Witamina D 0,0136 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 91% 91% 91% 68% M 91% 91% 91% 68% Witamina E 1,71 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 11% 11% 11% 11% M 11% 11% 11% 11% Makroelementy Fosfor 245 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 35% 35% 35% 35% M 35% 35% 35% 35% Wapń 18 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,8% 1,8% 1,5% 1,5% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,5% Magnez 25 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,1% 7,8% 7,8% 7,8% M 6,3% 6,0% 6,0% 6,0% Potas 420 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% M 8,9% 8,9% 8,9% 8,9% Sód 52 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 4,0% 4,3% M 3,5% 3,5% 4,0% 4,3% Mikroelementy Jod 0,013 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% M 8,7% 8,7% 8,7% 8,7% Żelazo 0,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,2% 2,2% 5,0% 5,0% M 5,0% 5,0% 5,0% 5,0% Miedź 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% M 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% Cynk 0,48 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,0% 6,0% 6,0% 6,0% M 4,4% 4,4% 4,4% 4,4% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9%

Dane liczbowe na podstawie: [11] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[12]

Podgatunki

Wyróżniono kilka podgatunków pstrąga tęczowego^[1]:

• Oncorhynchus mykiss aguabonita
• Oncorhynchus mykiss gairdnerii – pstrąg stalowogłowy (anadromiczny)
• Oncorhynchus mykiss gilberti
• Oncorhynchus mykiss irideus
• Oncorhynchus mykiss mykiss
• Oncorhynchus mykiss nelsoni
• Oncorhynchus mykiss stonei
• Oncorhynchus mykiss whitei

Zobacz też

• ryby Polski

Przypisy

1. Oncorhynchus mykiss, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
2. G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970. Brak numerów stron w książce
3. Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-2103-7. Brak numerów stron w książce
4. Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7. Brak numerów stron w książce
5. Pstrąg łososiowy, Pstrąg tęczowy - Opis w Atlasie Ryb online [online], Pstrąg łososiowy, Pstrąg tęczowy - Atlas Ryb online [dostęp 2024-04-17]  (pol.).
6. RonR. Fricke RonR., William NeilW.N. Eschmeyer William NeilW.N., Richard van derR. Laan Richard van derR. (red.), SEARCH, [w:] Eschmeyer’s Catalog of Fishes, California Academy of Sciences, 10 czerwca 2013 [dostęp 2013-06-30]  (ang.).
7. Ryby : encyklopedia zwierząt. Henryk Garbarczyk, Małgorzata Garbarczyk i Leszek Myszkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9. Brak numerów stron w książce
8. Andrzej Witkowski: Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792). [w:] Gatunki obce w faunie Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody. [dostęp 2020-02-26]. (pol.).
9. Maciej Ligaszewski. Zasady i planowana ochrona zasobów genetycznych polskich, rodzimych linii karpia (Cyprinus carpio Linnaeus, 1758) i szczepów pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792). „Wiadomości Zootechniczne”. 4, s. 49-55, 2006. 
10. A. Witkowski, J. Grabowska. The non-indigenous freshwater fishes of Poland: Threats for native ichthyofauna and consequence for fishery: A review. „Acta Ichthyologica et Piscatoria”. 42 (2), s. 77–87, 2012. DOI: 10.3750/AIP2011.42.2.01. (ang.). 
11. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 260. ISBN 978-83-200-5311-1.
12. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.). Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976. Brak numerów stron w książce (jako Salmo gairdneri irideus)
• Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7. Brak numerów stron w książce (jako Salmo gairdneri)
• Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7. Brak numerów stron w książce (jako Salmo gairdneri)
• Oncorhynchus mykiss. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 13 września 2009]
• Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 260. ISBN 978-83-200-5311-1.(jako Salmo gairdneri)

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85111210, sh85127863
• GND: 4048978-4
• NDL: 00568587
• BnF: 12370302x
• NKC: ph323305
• J9U: 987007560599205171, 987007534177305171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/rainbow-trout, animal/steelhead
• NE.se: regnbågsforell
• Uppslagsverket Finland: Regnbaage
• SNL: regnbueørret
• DSDE: regnbueørred

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 15813
• EoL: 205250
• GBIF: 5204019
• identyfikator iNaturalist: 47516
• ITIS: 161989
• NCBI: 8022
• CoL: 49JFF