Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej – planowane Ordre de bataille broni pancernych Wojska Polskiego II RP w dniu 1 września 1939 r.
Krótki zarys problemu
Pododdziały broni pancernych formowane w I rzucie mobilizacji powszechnej rozpoczęto organizować 31 sierpnia 1939 r. Jednostki przewidziane do sformowania w II rzucie mobilizacji powszechnej miały być rozwijane od 7 dnia mobilizacji powszechnej (6 września). Faktycznie organizację oddziałów II rzutu przyśpieszono o dwa dni. Pozostałe pododdziały zmobilizowane zostały w alarmie i 1 września 1939 r., w momencie rozpoczęcia kampanii wrześniowej, znajdowały się w wyznaczonych rejonach operacyjnych armii lub w transportach zmierzających do tych rejonów.
Występujące w organizacji pokojowej bataliony pancerne (jeden skadrowany) i dywizjony pociągów pancernych z chwilą zmobilizowania wszystkich zaplanowanych pododdziałów oraz przekazania nadwyżek ludzi i sprzętu do ośrodków zapasowych ulegały likwidacji. Podobnie rzecz miała się z Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych i wchodzącym w jego skład dywizjonem doświadczalnym.
Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym
Jednostki broni pancernych na obszarze wojennym podporządkowane były bezpośrednio naczelnemu dowódcy broni pancernych w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza oraz za pośrednictwem dowódców broni pancernych związków operacyjnych (kolumny samochodów sanitarnych przechodziły w podporządkowanie szefów służby zdrowia armii i SGO):
Dowództwo Broni Pancernych w Polu (13 oficerów)
- dowódca – płk dypl. art. Józef Kapciuk
- szef Wydziału Ogólno-Organizacyjnego – ppłk dypl. piech. Antoni Marian Korczyński
- szef Wydziału Operacyjnego – mjr dypl. art. Stanisław Bahrynowski
- szef Wydziału Zaopatrzenia – mjr br. panc. Olgierd Władysław Witort
W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”
- 31 dywizjon pancerny
- 32 dywizjon pancerny
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 351 (SPA)
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 353 (Berliet) – formowana w I rzucie mob. pow.
- Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 301
- Park Stały Broni Pancernej nr 31[1]
- Park Stały Broni Pancernej nr 91 – formowany w II rzucie mob. pow.[2]
W składzie Armii „Modlin”
Osobny artykuł: Armia „Modlin”.W składzie Armii „Pomorze”
- dowódca broni pancernych – ppłk Jerzy Gliński
- 81 dywizjon pancerny
- 81 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
- Czołówka Reperacyjna nr 81[3]
- kolumna samochodów osobowych nr 81
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 851 (SPA)
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 852
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 853
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 854
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 855
- Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 801 (Fiat 614)
- Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 902 (Fiat 614) – formowana w I rzucie mob. pow.
Osobny artykuł: Armia „Pomorze”.
W składzie Armii „Poznań”
Osobny artykuł: Armia „Poznań”.
W składzie Armii „Łódź”
Osobny artykuł: Armia „Łódź”.
W składzie Armii „Kraków”
Osobny artykuł: Armia „Kraków”.
W składzie Armii „Prusy”
Osobny artykuł: Armia „Prusy”.
W składzie Grupy Odwodów „Wyszków”
- Pociąg Pancerny nr 55
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 151 (Fiat 621)
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 152 (Ursus)
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 153 (Berliet)
- Kolumna Samochodów Sanitarnych typ I nr 101 (Fiat 621)
- Kolumna Samochodów Sanitarnych PCK typ I nr 102 (Fiat 614) – formowana w I rzucie mob. pow.
W Odwodzie Naczelnego Wodza
- 111 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
- 112 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
- 113 samodzielna kompania czołgów lekkich – formowana w I rzucie mob. pow.
- pociąg pancerny nr 14 – formowany w I rzucie mob. pow.
- pociąg pancerny nr 15 – formowany w I rzucie mob. pow.
- kolumna samochodów osobowych Kwatery Głównej NW
- kolumna samochodów osobowych nr 31
- kolumna samochodów osobowych nr 61[7]
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 156 – formowana w I rzucie mob. pow.
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 455[8] – formowana w I rzucie mob. pow.
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 456 – formowana w I rzucie mob. pow.
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 554[9]
- kolumna samochodów ciężarowych typ II nr 753 – formowana w I rzucie mob. pow.
- kolumna samochodów ciężarowych typ I nr 1051 (Ursus)
- Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 203 (Fiat 621)
- Kolumna samochodów sanitarnych PCK typ I nr 1002 (Fiat 621)
- Park Ruchomy Broni Pancernych nr 1 – formowany w I rzucie mob. pow.
- Park Ruchomy Broni Pancernych nr 5 – formowany w I rzucie mob. pow.
- Park Ruchomy Broni Pancernych nr 9 – formowany w I rzucie mob. pow.
- Czołówka Reperacyjna nr 12 – formowana w I rzucie mob. pow.
- Park Stały Broni Pancernych nr 11 – formowany w II rzucie mob. pow.
- Park Stały Broni Pancernych nr 61 – formowany w II rzucie mob. pow.
- Filia Parku Stałego Broni Pancernych nr 61 – formowana w I rzucie mob. pow.
Polowe rozlewnie MPS oraz kolumny samochodowe lotnictwa i MW
Pododdziały broni pancernych w polu miały być zaopatrywane w materiały pędne i smary przez polowe rozlewnie MPS[10]. Wszystkie rozlewnie mobilizowane były w alarmie. Dziewięć rozlewni formowały składnice materiału intendenckiego (SMI):
- polowa rozlewnia MPS nr 11 (3 Batalion Pancerny w Warszawie)
- polowa rozlewnia MPS nr 21 (SMI nr 11 w Kowlu)
- polowa rozlewnia MPS nr 31 (SMI nr 12 w Wilnie)
- polowa rozlewnia MPS nr 41 (SMI nr 4 w Łodzi)
- polowa rozlewnia MPS nr 51 (SMI nr 5 w Krakowie)
- polowa rozlewnia MPS nr 61 (SMI nr 6 we Lwowie)
- polowa rozlewnia MPS nr 71 (SMI nr 7 w Poznaniu)
- polowa rozlewnia MPS nr 81 (SMI nr 8 w Toruniu)
- polowa rozlewnia MPS nr 91 (SMI nr 9 w Brześciu)
- polowa rozlewnia MPS nr 92 (SMI nr 9 w Brześciu)
Pułki lotnicze mobilizowały w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem brązowym, 6-9 kolumn samochodów ciężarowych[11]. Dwie z nich podporządkowano dowódcy Brygady Bombowej, a pozostałe pozostawały w dyspozycji Naczelnego Dowódcy lotnictwa i OPL:
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 21 (1 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 22 (1 Pułk Lotniczy)
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 23 (2 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Piotrków")
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 24 (4 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Gniewkowo")
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 25 (5 Pułk Lotniczy dla Brygady Bombowej)
- kolumna samochodów ciężarowych lotnictwa nr 26 (6 Pułk Lotniczy dla węzła lotnisk "Sokołów")
Kadra Floty mobilizowała w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym, dwie kolumny samochodowe przeznaczone dla obsługi Portu Wojennego Gdynia
- Kolumna Samochodowa nr 1
- Kolumna Samochodowa nr 2
Jednostki broni pancernych na obszarze kraju
Jednostki broni pancernych na obszarze kraju podporządkowane były bezpośrednio dowódcy broni pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych oraz za pośrednictwem szefów służby samochodowej w dowództwach okręgów korpusów i dowódców batalionów pancernych, do czasu ich likwidacji.
Numeracja oddziałów
Numeracja kolumn
Kolumny samochodów osobowych i ośrodki naprawcze miały numerację opartą na takich samych zasadach jak oddziały pancerne. Kolumny samochodów ciężarowych miały jako pierwszą cyfrę numer Okręgu Korpusu, na terenie którego były wystawione. następnie cyfrę 5 i jako trzecią – cyfrę kolejnej wystawionej kolumny przez dany oddział pancerny[13].
Kolumny samochodów sanitarnych miały jako pierwszą cyfrę – numer Okręgu Korpusu, następnie 0 i jako trzecią – cyfrę kolejnej kolumny wystawionej przez odnośny oddział pancerny[14].
Wszystkie więc kolumny miały numery trzycyfrowe, a wystawione na terenie OK X, przez 2 Batalion Pancerny 4-cyfrowe[15].
Przypisy
- ↑ Według Piotra Zarzyckiego był to park ruchomy bez czołówki.
- ↑ Mob. pow. – mobilizacja powszechna.
- ↑ Rajmund Szubański czołówki reparacyjne nazywa czołówkami naprawczymi. Według Piotra Zarzyckiego 8 Batalion Pancerny nie mobilizował Czołówki Reperacyjnej nr 81.
- ↑ Piotr Zarzycki nie wymienił Kolumny Samochodów Osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 Batalion Pancerny w Poznaniu. Piotr Bauer i Bogusław Polak podali, że Kwaterę Główną Armii „Poznań” obsługiwać miała kolumna samochodów osobowych nr 61 mobilizowana przez 6 Batalion Pancerny we Lwowie.
- ↑ Według Rajmunda Szubańskiego kolumna samochodów ciężarowych nr 452 była kolumną typu II wyposażoną w samochody marki Berliet.
- ↑ Według Piotra Zarzyckiego kolumna samochodów ciężarowych nr 552 była kolumną typu II.
- ↑ Według Piotra Bauera i Bogusława Polaka kolumna samochodów osobowych nr 61, mobilizowana przez 6 batalion pancerny we Lwowie, przeznaczona została dla Kwatery Głównej Armii „Poznań”. Rajmund Szubański podaje, że obok kolumny nr 61 sformować miano również kolumnę nr 71 z przeznaczeniem dla Armii „Poznań”. Tej informacji przeczy Piotr Zarzycki, który nie wymienił kolumny samochodów osobowych nr 71 wśród pododdziałów mobilizowanych przez 1 batalion pancerny w Poznaniu.
- ↑ Rajmund Szubański nie wymienia Kolumn Samochodów Ciężarowych typ II nr 455 i 456.
- ↑ Rajmund Szubański nie wymienia Kolumny Samochodów Ciężarowych typ II nr 554.
- ↑ Adam Jońca, Rajmund Szubański i Jan Tarczyński podali, że zamierzano sformować 8 polowych rozlewni MPS oraz zaliczyli je do służb broni pancernych. Według Piotra Zarzyckiego planowano wystawić 10 polowych rozlewni MPS. Tylko jedna z nich (nr 11) miała być mobilizowana przez oddział broni pancernych. Dla pozostałych rozlewni jednostkami mobilizującymi były składnice materiału intendenckiego. Powyższe wskazuje, że polowe rozlewnie MPS były pododdziałami służby intendentury.
- ↑ Adam Kurowski w swojej pracy z 1962 roku wymienił osiem kolumn samochodowych oznaczonych numerami 21, 23, 24, 25, 26, 27, 28 i 29. Ten sam autor w 1978 roku stwierdził, że wojska samochodowe (sic!) zmobilizowały, w alarmie, pięć kolumn samochodowych. Piotr Zarzycki wymienił sześć kolumn samochodowych formowanych przez pułki lotnicze.
- ↑ Kolumny Samochodów Ciężarowych w kraju nr 52 i 53 mobilizował w alarmie, w grupie "żółtej", Ośrodek Sapersko-Pionierski 23 DP w Mysłowicach.
- ↑ Np. kolumna samochodów ciężarowych nr. 351 – była wystawiona na terenie Okręgu Korpusu nr. III, a wystawił ją 7 Batalion Pancerny, jako pierwszą
- ↑ Np Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 402 oznaczało, że była wystawiona na terenie OK nr IV, a wystawił ją 10 Batalion Pancerny w kolejności jako drugą
- ↑ Np. Kolumna Samochodów Sanitarnych nr 1001.
Bibliografia
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Wydaw. Min. Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07660-X. Brak numerów stron w książce
- Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0847-3. Brak numerów stron w książce
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks" ; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1. Brak numerów stron w książce
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3.
- Piotr Bauer i Bogusław Polak, Armia "Poznań" w wojnie obronnej 1939, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1983, ISBN 83-210-0385-0.
- Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski, Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918-1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1978, wyd. I.
- Adam Kurowski, Lotnictwo polskie w 1939 roku, Wydawnictwo MON, Warszawa 1962, wyd. I,
