Piskorczyn

Piskorczyn

wieś
Kapliczka w centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	rypiński
Gmina	Brzuze
Wysokość	110-130 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	108[2]
Strefa numeracyjna	54
Kod pocztowy	87-522[3]
Tablice rejestracyjne	CRY, WKP, WLO, WLZ[4]
SIMC	0859691
Położenie na mapie gminy Brzuze Piskorczyn
Położenie na mapie Polski Piskorczyn
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Piskorczyn
Położenie na mapie powiatu rypińskiego Piskorczyn
53°02′21″N 19°15′05″E[1]

Piskorczyn – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie rypińskim, w gminie Brzuze. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa włocławskiego. W latach 1867–1975 miejscowość administracyjnie należała do powiatu rypińskiego. Jest to przedostatnia pod względem liczby ludności miejscowość w gminie.

Położenie

Piskorczyn znajduje się około 12 km na południowy wschód od Rypina, w północnej części Pojezierza Dobrzyńskiego. Historycznie wieś była zaliczana do ziemi dobrzyńskiej. Występuje tu krajobraz drumlinowy, wysokości względne sięgają nawet 30 m^[5]. Wieś należy do parafii Żałe^[6]. Znajduje się w dorzeczu Ruźca, który jest lewym dopływem Drwęcy^[7].

Części wsi

Integralne części wsi Piskorczyn^[8]^[9]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0859700	Nowiny	część wsi

Opis ogólny

Do dziś widoczne są ślady podziału majątku Piskorczyn na dwa folwarki w XIX w. We wsi są dwa skupiska zabudowań: Nowiny i Piskorczyn, oprócz tego istnieje kilkanaście wolno rozrzuconych gospodarstw. Dawniej wyróżniano także niezamieszkałą dziś Arturowiznę, położoną w południowo-zachodniej części wsi. Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny:

• Szlak pieszy TO-4521z (32 km) Brzuze – Piskorczyn – Ugoszcz – Julianowo – Okonin – Obory – Radzynek – Żałe – Studzianka – Przyrowa – Ostrowite – Gulbiny – Trąbin^[10].

Na terenie wsi powszechna jest sieć energetyczna, wodociągowa i telefoniczna. Planowana jest budowa sieci kanalizacyjnej i gazowej^[11].

Piskorczyn

Skupia się wokół punktu, w którym krzyżują się drogi do Ugoszcza, Kleszczyna, Brzuzego, Radzynka i Żałego. Przy samym skrzyżowaniu znajduje się świetlica, murowana kapliczka, przystanek autobusowy (połączenie autobusowe z Rypinem) i opuszczony sklep. Dawniej była tam też mleczarnia^[12].

Nowiny

Jest to oddzielona część wsi, położona około kilometra na południe od centrum Piskorczyna. Zabudowania są rozrzucone wokół drogi Piskorczyn – Radzynek. Znajduje się tam przystanek autobusowy z murowaną wiatą, skąd kursują (2012) autobusy do Rypina. Nowiny bezpośrednio graniczą z Radzynkiem. W połowie drogi do Piskorczyna znajduje się ceglana kapliczka z figurą Matki Bożej w środku.

Historia^[13]

Piskorczyn

Krajobraz okolicy

Sklep

Kapliczka

Kapliczka

świetlica wiejska

Piskorczyn

Okolice wsi były już zasiedlone w okresie neolitu (3500–2500 r. p.n.e.). W XIII wieku na terenie Piskorczyna istniała osada kultury wczesnośredniowiecznej. Od 1248 roku terenami, na których leży wieś, zarządzał książę Kazimierz I kujawski. Pierwsze wzmianki o Piskorczynie (Piskorczyno) pochodzą z XVI w., wówczas znajdował się w posiadaniu rodziny Piskorskich. Według rejestru poborowego z 1564 roku Jarosław Piskorski posiadał w tej wsi 2 łany z chłopami pańszczyźnianymi Grzegorzem i Wincentym, natomiast Simon Albertus Jakobus posiadał 3 łany^[13]. Według rejestru pogłównego z 1673 roku, wieś posiadało pięciu różnych właścicieli (szczegóły w tabeli niżej). W 1775 roku we wsi istniało 13 dymów (gospodarstw).

W I połowie XVIII w. Piskorczyn jest wymieniany jako własność Jana Ostrowskiego herbu Nieczuja. W 1790 roku majątek po nim przejął syn Franciszek. Brał on udział w tumulcie szlacheckim na sejmiku lipnowskim. Zmarł w 1790 roku, ale do podziału majątku doszło dopiero w roku 1828, a do tego czasu Piskorczynem zarządzała wdowa Marianna z drugim mężem Franciszkiem Okońskim. Dwór prawdopodobnie znajdował się wówczas na folwarku w Nowinach. Przy podziale majątku w 1828 roku wieś przejął syn Franciszka, Symeon. Swojemu bratu Kazimierzowi zapłacił 12 000 zł, a trzeci brat Józef otrzymał wydzielony z dawnego majątku nowy folwark Nowiny. Majątek w Piskorczynie był wówczas często zadłużony w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. We wsi, wówczas jednej z większych w okolicy, niegdyś istniała karczma. Z tekstu źródłowego z lat 30. XIX wieku można wyczytać: "karczmarz Michał Tuman szynkował trunki dworskie i za to miał ogród i pomieszkanie oraz robił w żniwa dni cztery".

W 1839 roku właściciel ziemski Szymon Ostrowski uprawiał ziemię przy pomocy 12 koni i 10 wołów. Posiadał też czterech gospodarzy czynszowych: Wawrzyńca Gościńskiego, Jakuba Lipskiego, Stanisława Wiśniewskiego i Wojciecha Żuchowskiego, którzy opłacali dworowi roczny czynsz w wysokości 54 złp i odbywali 22 dni pańszczyzny w roku. Dodatkowo musieli oddawać daninę w naturze. Podobna sytuacja panowała na folwarku Nowiny, który wówczas też należał do dóbr Piskorczyn, gdzie dwóch gospodarzy czynszowych: Wojciech Bronikowski i Jan Witkowski płaciło 10 złp czynszu rocznie oraz odbywało 7 dni pańszczyzny przy uprawie lnu.

Pierwsze uwłaszczenia chłopów w Piskorczynie miały miejsce w 1868 roku, kiedy to sporządzono tzw. tabelę likwidacyjną. Z liczącego wówczas 475 morgów folwarku Piskorczyn dla chłopów przeznaczono tylko 32 morgów, a w przypadku folwarku Nowiny ze 163 morgów na parcelację przeznaczono 6 morgów. Utworzono w ten sposób kilkanaście małych, półtoramorgowych gospodarstw.

Po śmierci Symeona Ostrowskiego folwark przeszedł w 1870 roku na własność jego syna, Jana. Do Nowin zgłosiło wówczas pretensje kilku właścicieli. Piskorczyn był znacznie zadłużony i jego właściciel nie radził sobie z jego utrzymaniem, toteż w 1878 roku przepisał majątek bratu Marcjanowi. On również nie podołał długom i w 1892 roku folwark przeszedł na własność ich kuzyna, Symeona Wacława Ostrowskiego. Wówczas na stałe oddzielono Nowiny – otrzymał je brat Symeona, Kazimierz. Symeon zmarł bezpotomnie w 1911 roku, a Piskorczyn odziedziczyli wówczas jego bracia i siostry. Po roku użytkowania majątek wyceniony na 37 000 rubli wykupiła Julia Rościszewska z domu Ostrowska, żona Tomasza Rościszewskiego. W 1914 roku majątek ponownie sprzedano.

Właściciel[13]	Lata posiadania ziem[13]	Uwagi
Paweł Piskorski	1535–1541	pierwszy właściciel
Jarosław Piskorski, Simon, Albertus Jakobus	1564
Stanisław Swarocki, Marcin Kruszewski, Albert Tadaiewski, Alexander Rościszewski, Borowski	1673	każdy z właścicieli posiadał fragment wsi
Jakub Swarocki	1681	posiadał tylko fragment wsi
Jan Ostrowski	1734–?
Ostrowscy	1789
Franciszek Ostrowski	?–1807
Marianna Ostrowska	1807–1828
Symeon Ostrowski	1828–1870	folwark liczył wówczas 638 morgów
Jan Ostrowski	1870–1878
Marcjan Ostrowski	1878–1892
Symeon Wacław Ostrowski	1892–1911
Spadkobiercy Symeona Wacława Ostrowskiego	1911–1912
Julia z Ostrowskich i Tomasz Rościszewscy	1912–1914

Nowiny

Folwark erygowano przy majątku Piskorczyn na początku XIX wieku. W latach 1828–1870 Nowiny były własnością Józefa Ostrowskiego, a później jego syna Wita. Zmarł on bezpotomnie w 1855 roku i folwark został włączony do Piskorczyna. Stan taki utrzymał się do 1870 roku. Wówczas zmarł jego właściciel, Symeon Ostrowski. Zgodnie z testamentem Nowiny przeszły na własność jego syna Jana. Do majątku zgłaszała pretensje reszta rodziny, w efekcie po trzyletnich sporach majątek wykupił Marcjan Ostrowski. W 1878 roku odziedziczył także Piskorczyn, co znów złączyło oba folwarki. W 1892 roku Marcjan zmarł, a majątek odziedziczył po nim Kazimierz Ostrowski, brat ówczesnego właściciela Piskorczyna, Symeona Wacława Ostrowskiego. W 1906 roku sprzedał Nowiny Józefowi Kowalskiemu, a ten cztery lata później sprzedał majątek Karolowi Kamieniowi. Jeszcze przed I wojną światową znacznie zadłużony folwark przeszedł na własność Franciszka Krajewskiego. Stan taki utrzymał się aż do wybuchu II wojny światowej^[13]. W okresie II wojny światowej Nowiny nosiły nazwę Junghöfen.

Właściciel[13]	Lata posiadania ziem[13]	Uwagi
Franciszek Ostrowski	?–1807
Marianna Ostrowska	1807–1828
Józef Ostrowski	1828–?
Wit Ostrowski	?–1855
Symeon Ostrowski	1855–1870	folwark był wówczas złączony z Piskorczynem, liczył 163 morgi
Spadkobiercy Symeona Ostrowskiego	1870–1873
Marcjan Ostrowski	1873–1892
Kazimierz Ostrowski	1892–1906
Józef Kowalski	1906–1910
Karol Kamień	1910–1913
Franciszek Krajewski	1913–1939

Archiwalne mapy Piskorczyna i Nowin

• 
  Mapa z roku 1893
• 
  Mapa z roku 1914
• 
  Mapa z roku 1930
• 
  Mapa z roku 1940

Demografia^[13]

Zmiana liczby mieszkańców Piskorczyna od XIX w.

Transport

Przez wieś przechodzi droga gminna o nawierzchni asfaltowej Brzuze-Huta Chojno. Stanowi ona najbliższe połączenie (około 1 km) z drogą wojewódzką 556 w Brzuzem. Oprócz tego, we wsi zaczynają bieg drogi do Kleszczyna, Ugoszcza i Żałego^[14].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 101643
2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 928 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. http://wptr.pl/index.php?dz=praktyka&pdz=numery&sekcja=zg&ps=46
5. Start – Geoportal 2 [online], geoportal.gov.pl [dostęp 2017-11-26]  (pol.).strona główna serwisu
6. Żałe. Parafia pw. św. Anny. diecezja.plock.pl. [dostęp 2016-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-19)].
7. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2012-11-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-02)].
8. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. brak numeru strony
9. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
10. Szlak pieszy TO-4521z [online], www.pttk.torun.pl [dostęp 2017-11-26]  (pol.).
11. Urząd Gminy Brzuze [online], brzuze.pl [dostęp 2017-11-26]  (pol.).strona główna serwisu
12. Start – Geoportal 2 [online], www.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-11-26]  (pol.).strona główna serwisu
13. PiotrP. Gałkowski PiotrP., Brzuze i okolice, Brzuze: Zarząd Gminy Brzuze, 2002, ISBN 83-917203-0-6, OCLC 749371194 . Brak numerów stron w książce
14. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2012-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-12)].