Orzechowate

Orzechowate
	; Orzech czarny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	orzechowate
	Nazwa systematyczna
	Juglandaceae A. Rich. ex Kunth; Anal. Fam. Pl.: 11. 1829
	Multimedia w Wikimedia Commons

Orzechowate (Juglandaceae) – rodzina roślin z rzędu bukowców (Fagales). Zalicza się do niej 9 rodzajów^[2]^[3] z 51^[2]–62^[3] gatunkami. Są to drzewa i krzewy rosnące w Ameryce Północnej i Południowej (wzdłuż Andów), w Azji Wschodniej między Himalajami, Japonią i Nową Gwineą. Jeden gatunek – orzech włoski Juglans regia sięga od Azji poprzez Kaukaz do południowo-wschodniej Europy^[2]^[4]. Są to rośliny wiatropylne, z drobnymi jednopłciowymi kwiatami^[4], zwykle jednopienne. Występują w strefie umiarkowanej w lasach zrzucających liście na zimę, a w strefie międzyzwrotnikowej w lasach górskich. Często rosną w lasach nadrzecznych^[5].

Jadalne orzechy dostarczają przedstawiciele rodzaju orzesznik Carya (zwłaszcza orzesznik jadalny zwany pekanem) oraz orzech Juglans (zwłaszcza orzech włoski). Liczne gatunki wykorzystywane są jako źródło surowca drzewnego i sadzone jako ozdobne^[3]^[4]. Kora i owoce Platycaria strobilacea są surowcem do produkcji czarnego barwnika tekstylnego w Azji Wschodniej. Do barwienia drewna, wełny i włosów wykorzystywany jest także orzech włoski. Drewno orzeszników cenione jest do wędzenia^[4].

Morfologia

Pokrój: Drzewa, w tym wysokie^[5], rzadziej krzewy, o korze szarej lub brązowej. Pąki szczytowe większe od bocznych, okazałe^[6]. Rośliny są ogruczolone i aromatyczne^[3].
Liście: Skrętoległe, nieparzystopierzasto złożone, rzadko trójlistkowe lub pojedyncze, pozbawione przylistków (z wyjątkiem Rhoiptelea). Brzeg listków jest piłkowany, rzadziej są one całobrzegie^[4]. Liście często są okazałe^[5].
Kwiaty: O symetrii promienistej, jednopłciowe (rzadko obupłciowe u Rhoiptelea), zebrane w kotki lub obupłciowe w kłosowatych kwiatostanach, zwykle zwisające, rzadko wzniesione. Kwiaty męskie wsparte są zwykle trójdzielną przysadką lub dwiema przysadkami i dwoma podkwiatkami. Ich okwiat składa się z czterech zrośniętych listków (działek kielicha) lub brak go zupełnie^[4]. Pręciki mają bardzo krótkie nitki i pylniki pękające podłużnymi pęknięciami. Jest ich zwykle od 5 do 40, czasem ponad 100, tworzą jeden, dwa lub więcej okółków^[3] (liczba pręcików bywa zmienna zarówno w obrębie różnych gatunków, jak i nawet jednego kwiatostanu)^[5]. Kwiaty żeńskie w niektórych rodzajach (Juglans, Carya) w obrębie kwiatostanów zredukowane są do dwóch–trzech^[5]. Kwiaty te wsparte są jedną przysadką i dwoma podkwiatkami, wolnymi lub zrośniętymi z działkami w beczułkowatą okrywę^[5], otaczającą później owoc^[7]. Zalążnia jest dolna (górna u Rhoiptelea), zbudowana zwykle z dwóch owocolistków^[5]^[4]. Zalążki rozwijają się na dnie zalążni i mają pojedynczą osłonkę^[5]. Szyjka słupka jest pojedyncza, ale zwieńczona jest różnie wykształconym znamieniem – pojedynczym, podzielonym na dwie lub cztery łatki, albo podzielonym pierzasto^[4].
Owoc: Orzech, czasem opisywany jest on jako pestkowiec^[7], ale mięsista, zewnętrzna warstwa powstaje z okrywy i stąd owoc ma postać nibypestkowca^[4]. Nasiona bezbielmowe^[3] z mięsistymi liścieniami, często pomarszczonymi i pofałdowanymi^[5]. Owoc opatrzony jest często skrzydełkiem dyskowatym lub dwoma, albo trzema skrzydełkami^[4]. Skrzydlaki takie kiełkują epigeicznie, a ciężkie pestkowce – hipogeicznie^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu bukowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W systemie APG III (2009) do orzechowatych dołączony został rodzaj Rhoiptelea (co zachowano w systemie APG IV z 2016), dawniej zwykle wyodrębniany jako rodzina Rhoipteleaceae siostrzana dla orzechowatych^[2]. W obrębie rodziny zajmuje on pozycję bazalną. Ostatni wspólny przodek Rhoiptelea i pozostałych orzechowatych datowany jest na ok. 85,8 miliona lat temu. Także na podobny okres od 78 do 90 milionów lat temu datowane są najstarsze skamieniałości przypisywane do tej rodziny^[4]. Orzechowate w przeszłości były znacznie bardziej zróżnicowane i rozpowszechnione na półkuli północnej, w tym w Europie (w późnej kredzie i paleogenie^[5])^[4]^[3].

bukowce

bukanowate Nothofagaceae

bukowate Fagaceae

	woskownicowate Myricaceae

	orzechowate Juglandaceae

rzewniowate Casuarinaceae

	brzozowate Betulaceae

	Ticodendraceae

Podział rodziny i wykaz rodzajów^[2]^[8]

Podrodzina Rhoipteleoideae Reveal

Rhoiptelea Diels et Handel-Mazzetti

Podrodzina Engelhardtioideae Iljinskaya

Alfaroa Standl.
Engelhardtia Lesch. ex Blume
Oreomunnea Oerst.

Podrodzina Juglandoideae Eaton

Carya Nutt. – orzesznik
Cyclocarya Iljinsk. – cyklokaria
Juglans L. – orzech
Platycarya Siebold & Zucc. – platykaria
Pterocarya Kunth – skrzydłorzech

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-25] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 480, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 279-280. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 132. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Donald E. Stone: Juglandaceae A. Richard ex Kunth. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-04-30].
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 606. ISBN 83-214-1305-6.
↑ List of genera in family Juglandaceae. Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2010-01-07]. (ang.).