Ogrody powstały w drugiej połowie XVIII w. za panowania księcia Leopolda III (1740–1817), pod wpływem doświadczeń ze wspólnej podróży z przyjacielem – architektem Friedrichem Wilhelmem von Erdmannsdorffem, tzw. Grand Tour po Włoszech, Niderlandach, Anglii i Francji. Pozostając pod wrażeniem ideałów oświeceniowych, postanowił stworzyć naturalistyczne krajobrazy na wzór ogrodów angielskich, gdzie parki krajobrazowe, ogrody i pola uprawne pełnią funkcje estetyczne, a zarazem użytkowe. Powstałe w latach 1769–1773 ogrody angielskie w Wörlitz były pierwszymi tego typu w Europie kontynentalnej.
W 2000 Ogrody Dessau-Wörlitz zostały wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie (2010) o pielęgnację i restaurację zabytkowych parków, budowli i zbiorów dzieł sztuki troszczy się Fundacja Kultury Dessau-Wörlitz (niem. Kulturstiftung Dessau-Wörlitz).
Kolejne prace architektoniczne podjęto pod koniec XVII wieku za panowania księcia Leopolda III Fryderyka Franciszka (1758–1817), który po odejściu z armii pruskiej, poświęcił się odbudowie księstwa[2].
W 1775 i 1785 książę odbył kolejne dwie podróże do Anglii[2]. Celem podróży obok zaznajomienia się z trendami w sztuce i architekturze były studia nad gospodarką, szczególnie nad angielskim rolnictwem, handlem, rzemiosłem oraz zapoznanie się z działalnością manufaktur[2]. Po powrocie do kraju, Leopold III wprowadził podpatrzone w Anglii nowe metody gospodarowania, m.in. nowoczesne techniki uprawy w rolnictwie i ogrodnictwie, zreorganizował armię i służbę zdrowia, zreformował system szkolny[2]. Za jego panowania Dessau stało się centrum myśli oświeceniowej[2].
Po ślubie z Luizą z Brandenburgii-Schwedt (1750–1811) w 1767, książę wybrał Wörlitz na swoją siedzibę, gdzie rozpoczął budowę nowego pałacu i ogrodów w stylu angielskim[3], zainspirowany ogrodami Stourhead, Stowe i Claremont, widzianymi podczas podróży po Anglii[4]. Duża część nieukończonego wówczas jeszcze założenia ogrodowego została zniszczona podczas powodzi w 1770, niemniej jednak prace kontynuowano[3]. Powstałe w latach 1769–1773 ogrody angielskie były pierwszymi tego typu w Europie kontynentalnej[1]. Głównym architektami kompleksu byli Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff[1] i Johann Friedrich Eyserbeck[5]. W latach 1769–1773 powstał pałac – pierwsza budowla w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec[6][1]. W 1774 wzniesiono Dom Gotycki (niem. Gothisches Haus), który zapoczątkował modę na architekturę neogotycką w Europie[1][6].
Na przestrzeni kolejnych czterech dekad ogrody rozbudowywano, wznosząc kolejne rezydencje i obiekty małej architektury[1]. W 1780 powstały zespoły pałacowo-parkowe Georgium – nazwany ku czci młodszego brata Leopolda III Jana Jerzego (1748-1811)[7] i Luisium – nazwane ku czci żony Leopolda III Luizy[7], oraz park leśny Sieglitzer Berg[6]. Przebudowano również istniejące już obiekty w Oranienbaum, gdzie założono ogród chiński zgodnie z teorią brytyjskiego architekta Williama Chambersa[1]. W 1805 powstał Kühnauer Park[6]. Równolegle wytyczono aleje i ścieżki, które połączyły wszystkie ogrody w jedną całość[1] – królestwo ogrodów (niem. Gartenreich)[6].
Następcy Leopolda III dbali o zachowanie ogrodów w jak najlepszym stanie[1]. Dopiero budowa autostrady (1937–1938) i linii kolejowej dla potrzeb elektrowni w Vockerode (1937–1942) podzieliła kompleks na cztery części[1]. Pomimo znacznych zniszczeń wojennych w Dassau, ogrody nie poniosły większych strat[1].
W 1988 Ogrody Dessau-Wörlitz (142km²[1]) zostały objęte ochroną w ramach Rezerwatu Biosfery Środkowej Łaby[8], a w 2000 wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie (2010) o pielęgnację i odnowienie zabytkowych parków, budowli i zbiorów dzieł sztuki troszczy się Fundacja Kultury Dessau-Wörlitz (niem. Kulturstiftung Dessau-Wörlitz).
Pałace i ogrody
Zdjęcie
Obiekt
Budowa
Opis
Pałac i park Wörlitz
1769–1773
Pierwszy pałac wzniesiony w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec[9]. Zbudowany według projektu Erdmannsdorffa jako angielski dom wiejski, otoczony parkiem w stylu angielskim – pierwszym tego typu w Europie kontynentalnej[9]. Na terenie parku znajduje się Dom Gotycki (niem. Gotisches Haus), wzniesiony według projektu Erdmannsdorffa w 1773[10]. We wschodniej części parku leży wyspa Stein z jedynym sztucznym wulkanem w Europie – topografia wyspy nawiązuje do neapolitańskiej[11].
Georgium
koniec XVIII w.
Niewielki pałac w stylu klasycystycznym według projektu Erdmannsdorffa, otoczony przez ogród angielski z licznymi obiektami małej architektury[12]. Na terenie parku znajdują się m.in. Rzymskie Ruiny na wzór świątyni Concordii w Rzymie[1] i monopteros[12]. W parku wzniesiono również mauzoleum (1894–1898) dla rodziny książęcej[13].
Miasto, pałac i park w stylu holenderskiego baroku, zbudowany przez Cornelisa Ryckwaerta[15]. W latach 80. XVIII w. książę Leopold III urządził wiele pałacowych wnętrz w stylu chińskim i przebudował cześć ogrodu barokowego również w stylu chińskim, wznosząc liczne mosty, pagodę – na wzór Kew Gardens pod Londynem[16] i herbaciarnię[15].
Luisium
1774–1778
Pałac w stylu klasycystycznym – sześcienna bryła zwieńczona belwederem[17] – zaprojektowany przez Erdmannsdorffa na zlecenie Leopolda III dla jego żony Luizy[18]; otoczony 14-hektarowym parkiem angielskim[17]. W parku znajdują się m.in. neogotycki Schlangenhaus (pol. Dom Węży) (1794–1795), oranżeria (1771–1881), ruiny rzymskiego łuku tryumfalnego[19].
Pałac Großkühnau
1780
Pałac zbudowany dla księcia Alberta z Anhaltu-Dessau[20], otoczony 77,5-hektarowym parkiem Kühnau rozciągającym się wzdłuż południowego brzegu Jeziora Kühnau[1]. Na terenie parku znajduje się winnica z niewielkim pałacem na wzgórzu (niem. Weinbergschlösschen), warzywnik oraz pierwszy na terenie Niemiec kościół w stylu neoromańskim i bizantyjskim[20].
Park leśny Sieglitzer Berg
1777
Park leśny (25.1ha) na stokach wzgórza w zakolu Łaby na zachód od Vockerode[1]. Niewielki dom w stylu klasycystycznym według projektu Erdmannsdorffa na wzór rzymskiej świątyni tzw. Solitude, gdzie książę prowadził negocjacje dyplomatyczne, nie zachował się do naszych czasów[21].
