Odznaka pamiątkowa I Brygady Legionów lub Odznaka „Za wierną służbę” – odznaka honorowa I Brygady Legionów Polskich. Ustanowiona rozkazem Józefa Piłsudskiego z 6 sierpnia 1916 roku. Przez niektórych historyków uważana za pierwsze odznaczenie niepodległej Polski[1].
Historia
Po pierwszych walkach Legionów Polskich w środowisku legionistów I Brygady pojawił się pomysł utworzenia własnego odznaczenia, które miałoby nawiązywać do Orderu Virtuti Militari. Nowe odznaczenie otrzymało miano Krzyża „Cnocie Wojskowej”. Próba reaktywowania Orderu Virtuti Militari zakończyła się jednak fiaskiem – projekt Krzyża nie spodobał się władzom austriackim. W ich ocenie był zbyt „polski”[2].
Wobec takiego obrotu sprawy poszczególni dowódcy brygad i pułków postanowili wprowadzić własne odznaki honorowe o polskim charakterze. Tak aby zastąpić odznaczenia austro-węgierskie oraz niemieckie. Do pierwszych tego typu odznak należała odznaka I Brygady „Za wierną służbę”[3].
W lipcu 1916 roku miała miejsce najkrwawsza bitwa Legionów Polskich – bój pod Kostiuchnówką. Niezwykłe poświęcenie i męstwo polskich żołnierzy spowodowały, że zrodziła się myśl Józefa Piłsudskiego, by podziękować im za wspólną służbę. W ten sposób powstała odznaka „Za wierną służbę”[3].
6 sierpnia 1916 roku w drugą rocznicę wyruszenia I Kompanii Kadrowej, która dała początek Legionom Polskim, rozkazem Józefa Piłsudskiego została ustanowiona odznaka „Za wierną służbę”[1].
Następnie miała miejsce uroczystość pierwszej dekoracji. Odbyła się ona na polu obok sztabu brygady, na skraju lasu Sylwesterówka w Kolonii Dubniaki na Wołyniu. Na uroczystość żołnierze przyszli wprost z okopów. Dekorację poprzedziło przemówienie komendanta brygady, Józefa Piłsudskiego:
Obywatele! Dziś druga rocznica naszych walk o wolność. Drugi rok mija, a żołnierz jest wciąż w swej ojczyźnie tułaczem. Drugi rok bojów, za wami długi rząd krzyżów wycina ramiona ku niebu. Wy, coście wszystko w wierności przetrwali, dziś dostaniecie skromną odznakę: „Za wierną służbę”. Tej, co żyć będzie tętnem krwi. Wszystkich tu równe zasługi – dla wszystkich jedna odznaka. Cześć tym, co w grobach! Cześć tym, co przyszli i przejdą w trudzie żołnierskim, by otworzyć wrota Wolności! Cześć wam, żołnierze![1]
Pierwsza dekoracja legionistów odznaką „Za wierną służbę”
Po tych słowach Piłsudski przystąpił do dekorowania pierwszych żołnierzy[1].
W uroczystości oprócz sztabu brygady wzięły udział delegacje wszystkich batalionów i zakładów (sanitarnego, poczty, warsztatów, trenu prowiantowego, oddziału łączności). Szczególne miejsce przeznaczono dla byłych żołnierzy I Kompanii Kadrowej oraz patrolu Beliny. Ponadto wśród zaproszonych gości obecny był oddział honorowy II Brygady Legionów Polskich[4].
Zgodnie z rozkazem odznaka była przeznaczona dla wszystkich żołnierzy, którzy w I Brygadzie Legionów Polskich służyli co najmniej rok na froncie. Mogli ją otrzymać także żołnierze taborów oraz zakładów obsługujących I Brygadę, nienagannie wykonujący swoje obowiązki. Ponadto prawo do ubiegania się o odznakę przysługiwało także byłym członkom organizacji strzeleckich z terenu Królestwa Polskiego w okresie okupacji rosyjskiej, żołnierzom z byłego biura wywiadowczego I Brygady oraz żołnierze przeniesieni z I Brygady do innych polskich jednostek, przed przesłużeniem jednego roku. W ostatnim przypadku wymagana była zgoda aktualnego dowódcy[1].
Odznaka miała kształt ażurowego krzyża wpisanego w koło o średnicy 32 mm. Na poziomych ramionach krzyża umieszczone były litery „J” (Józef) – „P” (Piłsudski), zaś na pionowych „1” – „Br” (Brygada). Na tarczy środkowej krzyża umieszczono orła w koronie, stylizowanego według wzorów orłów Królestwa Polskiego i wzoru z 1913 roku. Pierwsze odznaki wykonane w warsztacie Chylińskiego miały także na poziomych ramionach krzyża inicjały autora odznaki „W-J”. Odznaki wykonane były w srebrze lub żelazie. Na rewersie odznaki umieszczany był numer porządkowy[1][5][6].
Zgodnie z rozkazem Piłsudskiego odznakę należało nosić na lewej stronie munduru, pod boczną kieszenią[1].
W późniejszym okresie wraz z odznaką wydawano imienne zaświadczenia z winietą podpisywane własnoręcznie przez Józefa Piłsudskiego w imieniu „Komendy I Brygady L.P.”. Zaświadczenia były numerowane zgodnie z numerami odznak[1][5].
Odznaka „Za wierną służbę” była ulubionym motywem odznak pamiątkowych pułków Wojska Polskiego nawiązujących do tradycji legionowych (1., 5., 6 pułk piechoty, 11. pułk ułanów, 1. pułk artylerii lekkiej oraz 1. kompanii telegraficznej 1. Dywizji Piechoty Legionów)[7].
Ponadto nazwa odznaki dała tytuł jednej z książek Andrzeja Struga (Odznaka Za Wierną Służbę, wyd. Warszawa 1921), a Roman Woynicz-Horoszkiewicz napisał w roku 1919 o odznace wiersz (Za wierną służbę)[7].
Maria Oleksińska. Pierwsza odznaka zaszczytna Leg. Polskich. „Panteon Polski”. 13/1925, s. 18, sierpień 1925. Lwów.
Wiesława Milewska, Janusz Tadeusz Nowak, Maria Zientara: Legiony Polskie 1914-1918. Kraków: Wydawnictwa Księgarni Akademickiej nr 54, 1998. ISBN 83-7188-228-9.
Jan Józef Kasprzyk: Wymarsz ku Wolności z dziejów Pierwszej Kompani Kadrowej i Marszu Szlakiem „Kadrówki” w 95. rocznicę Czynu Legionowego. Warszawa: 2009.
.jpg)
