Obóz Wielkiej Polski

Obóz Wielkiej Polski
Ilustracja
Państwo

 Polska

Skrót

OWP

Lider

Roman Dmowski

Data założenia

4 grudnia 1926

Data rozwiązania

28 marca 1933

Ideologia polityczna

narodowy katolicyzm, narodowy konserwatyzm, nacjonalizm

Liczba członków

200 000-300 000[1][2]

Młodzieżówka

Ruch Młodych

Roman Dmowski

Obóz Wielkiej Polski (OWP) – radykalna organizacja polityczna obozu narodowego[3], powołana podczas inaugurującego zjazdu 4 grudnia 1926 w Poznaniu z inicjatywy Romana Dmowskiego[3] i członków Związku Ludowo-Narodowego oraz przedstawicieli innych stronnictw prawicowych[4]. Powstanie OWP miało na celu zjednoczenie prawicowych przeciwników sanacji, oddziaływanie na społeczeństwo w duchu idei narodowej[5] oraz walkę z sanacją[3].

Charakterystyka

Miał charakter skrajnie prawicowy i nacjonalistyczny[6]. Największą popularnością cieszył się wśród młodzieży, studentów, intelektualistów oraz wśród szeroko rozumianej klasy średniej[7], jednak starał się pozyskiwać też klasę robotniczą i chłopstwo[8].

OWP miał być strukturą ponadpartyjną, nieangażującą się w bieżące spory polityczne, lecz formującą przyszłą elitę polskiego ruchu narodowego i przygotowującą się do przejęcia przez nią władzy w państwie. Organizacja miała zdyscyplinowane, hierarchiczne struktury, zbliżone do partii faszystowskiej[3], największe wpływy posiadając w Wielkopolsce, Pomorzu, Śląsku, Warszawie oraz miastach uniwersyteckich[9].

Według Jarosława Tomasiewicza organizacyjnie Obóz był zbliżony do partii faszystowskiej[10], natomiast Krzysztof Kawalec na pierwszym miejscu stawia jako wzór Związek Naprawy Rzeczypospolitej, dopiero na drugim miejscu wymieniając wpływy faszystowskie[11].

Historia

Na pomysł założenia Obozu Wielkiej Polski wpadł Roman Dmowski zainspirowany podróżą do Włoch, według którego koncepcji elita miała przejąć władze drogą rewolucji[12]. W 1931 roku Dmowski tak wspominał założenie organizacji: „Tworząc Obóz mieliśmy przed oczami faszyzm. Rozwój wypadków zepchnął na plan drugi sprawy natury politycznej, a wydźwignął momenty gospodarcze i socjalne. Dziś można powiedzieć, że system rządów wzorowanych na faszyzmie jest dobry na czas krótki, by od niego przejść do innego, bo sam jest za kosztowny. Jest on bowiem systemem rządów absolutnych, a ten rząd właśnie potrzebuje największej machiny państwowej, by infiltrować wszędzie swoje wpływy [...]”[13]. Zgodnie z poglądami Stanisława Kozickiego nieliczna grupa „wiedząca czego chce, przerastająca wartościami duchowymi bierną masę [...] ma moralne prawo narzucenia swoich rządów ogółowi”[12]. Twórcą nazwy organizacji był Tadeusz Bielecki[14].

OWP stopniowo wyrósł na najsilniejszy ruch polityczny w Polsce, liczący od 200 (wliczając członków Stronnictwa Narodowego i sympatyków)[1] do 300 tysięcy członków[2]. Jednak pomimo starań jego twórców, nie zjednoczył całej prawicowej opozycji, skupiając przede wszystkim młodych narodowców oraz członków ZLN (od 1928 SN)[15]. Autorytarne władze sanacyjne, wyczuwając realne dla siebie zagrożenie, rozpoczęły represje wobec członków OWP. Już w maju 1927 aresztowano 15 czołowych działaczy OWP. Po wykryciu źródła ulotki pt. Prawda o generale Zagórskim i stwierdzeniu, że organizacja OWP rozwija działalność szkodliwą i godzącą w interesy państwa, orzeczeniem Dyrekcji Policji Państwowej z 11 października 1927 zawieszono działalność organizacji Obóz Wielkiej Polski Dzielnicy Małopolskiej, Okręgu województwa lwowskiego i miejscowego dla m. Lwowa oraz Sekcji Młodych oraz zakazała rozwijania działalności tych organizacji[16]. Wzrost represji nastąpił na początku lat 30. Od czerwca do października 1932 w samej tylko Wielkopolsce odbyło się 150 procesów członków OWP. Władze stopniowo rozpoczęły rozwiązywać regionalne oddziały Obozu. Kilku działaczy OWP zostało zwerbowanych przez Wacława Kozielskiego do powstałej w 1933 roku Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotniczej[17]. Ostatecznie, 28 marca 1933, Obóz Wielkiej Polski został rozwiązany w całym kraju[18] „na podstawie art. 16 prawa o stowarzyszeniach z 27 października 1932”[19] z powodu „działalności kolidującej z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych przez stałe inspirowanie ekscesów i zaburzeń, podsycanie nienawiści partyjnej i rasowej, urządzanie demonstracji i zgromadzeń z wyraźnym zamiarem podburzania ludności przeciwko władzom państwowym”.

Ruch Młodych Obozu Wielkiej Polski

Obóz Wielkiej Polski był planowany jako organizacja elitarna, nie przewidywano masowości udziału ani nie planowano jej jako organizacji młodzieżowej. Niepowodzenie pierwotnej koncepcji OWP (brak chęci partii politycznych i innych organizacji do przyłączania się do OWP) spowodowało, że jedyną naprawdę aktywną częścią organizacji byli młodzi działacze, zazwyczaj wywodzący się ze Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska. Z inicjatywy „młodych” Dzielnicy Lwowskiej utworzono formację nazwaną Ruchem Młodych OWP. Pierwszy zjazd Ruchu odbył się we Lwowie, 3 kwietnia 1927 roku a zjazd otwierał Zdzisław Stahl, kolejne zjazdy założycielskie odbyły się w Poznaniu i Warszawie. Jako naczelną władzę Ruchu powołano Wydział Wykonawczy Młodych, którego przewodniczącym został Zdzisław Stahl a jego zastępcą Tadeusz Bielecki[20][21].

Ruch Młodych wprowadził odznakę – mieczyk Chrobrego – która miała być symbolem dążenia do Polski mocarstwowej, pieśń organizacyjną („Hymn Młodych”) oraz charakterystyczne umundurowanie[20]. Symbole te stały się symbolami całego OWP, jako że Ruch Młodych zdominował działanie całej organizacji[21].

Struktura

Naczelnym organem kierowniczym obozu była Wielka Rada, w skład której wchodzili Roman Dmowski jako Wielki Oboźny oraz Tadeusz Bielecki, Roman Rybarski i inni[22][3]. Symbolami organizacji stały się: piaskowe koszule (lub kurtki mundurowe), granatowe spodnie i berety, pieśń organizacyjna „Hymn Młodych”, rzymskie pozdrowienie oraz Szczerbiec (Mieczyk Chrobrego) owinięty w biało-czerwony sztandar[23].

Program OWP

Międzywojenny Polski plakat propagandowy porównujący jemu współczesną zachodnią granicę Polski do historycznej

Program OWP przedstawiony został w broszurach opracowanych przez: Romana Dmowskiego (Zagadnienia Rządu, Kościół, Naród i Państwo), Romana Rybarskiego (Polityka i gospodarstwo), Jerzego Zdziechowskiego (Polityka finansowa), Bohdana Wasiutyńskiego (Praworządność) oraz Zygmunta Berezowskiego (Polityka zagraniczna).

OWP a mniejszości narodowe

OWP postulował stworzenie państwa narodowego, realizującego interesy wyłącznie narodu polskiego, nie zaś wszystkich bez wyjątku obywateli. Walczył z dominacją Żydów w sferach gospodarczych, proponując całkowite wyłączenie tej mniejszości z życia publicznego[24]. OWP zakładał prowadzenie konsekwentnej polityki polonizacyjnej mniejszości słowiańskich i stopniowe ich włączanie w nurt polskiego życia narodowego[25]. Dostrzegano problem mniejszości niemieckiej i w ogóle kwestię zagrożenia niemieckiego – formułowano jako dalekosiężny cel „odzyskanie” uznawanych za „rdzennie słowiańskie” ziem zachodnich, obejmujących: Górny i Dolny Śląsk, ziemię lubuską, Pomorze, a także Warmię i Mazury[26].

OWP a religia

Jak wszystkie organizacje należące do przedwojennego obozu narodowego, OWP silnie akcentowała swoje przywiązanie do religii katolickiej.

Wiara Narodu Polskiego, religia rzymskokatolicka musi zajmować stanowisko religii panującej, ściśle związanej z państwem i jego życiem, oraz stanowić podstawę wychowania młodych pokoleń. Przy zapewnionej ustawami państwowymi wolności sumienia – zorganizowany naród nie może tolerować, ażeby jego wiara była przedmiotem ataków lub doznała obrazy z czyjejkolwiek strony, ażeby religią frymarczono dla jakichkolwiek celów lub prowadzono zorganizowaną akcję w celu rozkładu życia religijnego narodu[27].

OWP a gospodarka

W sferze gospodarki w ramach OWP, jak i całego ruchu narodowego w tym okresie ścierały się dwie wizje rozwoju gospodarczego: wolnorynkowa i liberalna Romana Rybarskiego oraz społeczno-korporacyjna[28]. Druga koncepcja najwięcej zwolenników miała wśród zradykalizowanej młodzieży.

OWP a ustrój

OWP akcentował konieczność odejścia od demokratyczno-parlamentarnego modelu rządów, postulując wzmocnienie władzy wykonawczej oraz wprowadzenie zasad hierarchizmu i elitaryzmu w życiu politycznym[27]. Dmowski, uznając, że naród jest źródłem władzy[29], postulował powołanie organizacji narodu, czyniącej z niego „ciało zdolne kierować się jedną myślą i działać według jednego planu”[30].

Przypisy

  1. ↑ a b Zygmunt Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność społeczno-polityczna w latach 1926–1933, Poznań 1980, s. 76.
  2. ↑ a b Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 126–127.
  3. ↑ a b c d e Obóz Wielkiej Polski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-08-30].
  4. ↑ „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009, s. 19; Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 16.
  5. ↑ Zygmunt Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność społeczno-polityczna w latach 1926–1933, Poznań 1980, s. 4–5.
  6. ↑ Obóz Wielkiej Polski, [w:] „Wielka Encyklopedia Oxford”, t. 13, Warszawa 2009, s. 201.
  7. ↑ Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 69, 79.
  8. ↑ Zygmunt Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność społeczno-polityczna w latach 1926–1933, Poznań 1980, s. 53; Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 131.
  9. ↑ Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 27, 68, 81, 127–128.
  10. ↑ J. Tomasiewicz, Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921-1935, Katowice 2012, s. 202.
  11. ↑ K. Kawalec, Spadkobiercy niepokornych. Dzieje polskiej myśli politycznej 1918-1939, Wrocław 2000, s. 137.
  12. ↑ a b Jan Rembieliński, Potomstwo „obozowe”. Odłamy i prądy w dzisiejszym młodym pokoleniu narodowym, „Podbipięta. Gazeta tygodniowa”, 13 grudnia 1936, s. 1.
  13. ↑ Krzysztof Kawalec: Roman Dmowski. Poznań: 2016, s. 413. ISBN 978-83-7785-762-5.
  14. ↑ A. Dawidowicz, „Upadek jest głęboki, ratunek jest w nas samych”. Inteligencja na łamach „Awangardy” i „Awangardy Państwa Narodowego” w latach 1927–1939, [w:] Elita narodu czy biurokratyczna kasta? Problematyka inteligencji na łamach prasy w Polsce od końca XIX stulecia do 1939 roku, red. E. Maj, M. Wichmanowski, Lublin 2012, s. 96.
  15. ↑ Zygmunt Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność społeczno-polityczna w latach 1926–1933, Poznań 1980, s. 16.
  16. ↑ Rozporządzenie. „Dziennik Urzędowy Województwa Lwowskiego”. Nr 10, s. 2, 15 października 1927. 
  17. ↑ Szymon Rudnicki: Obóz Narodowo-Radykalny. Warszawa: Czytelnik, 1985, s. 192. ISBN 978-83-07-01221-6.
  18. ↑ Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 161.
  19. ↑ Dz.U. z 94 r. poz. 808.
  20. ↑ a b Szymon Rudnicki, Obóz Narodowo Radykalny. Geneza i działalność, wyd. I, Czytelnik, 1985, s. 28–31, ISBN 83-07-01221-X.
  21. ↑ a b Marek Czyrka, Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska i Ruch Młodych Obozu Wielkiej Polski w Lublinie w okresie II Rzeczypospolitej, „Niepodległość i Pamięć” (29), 2009, s. 109–121.
  22. ↑ Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 26.
  23. ↑ Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 30–31; Rafał Dobrowolski, Wojciech J. Muszyński, Szczerbiec Chrobrego i symbolika polskiego ruchu narodowego w latach 1926–1939, [w:] „Glaukopis” 2011/2012 nr 23/24.
  24. ↑ „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009, s. 70–73; Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 114–116, 141–143.
  25. ↑ „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009, s. 74–76; Rudnicki Szymon: Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985, s. 109–110.
  26. ↑ „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009, s. 77–80.
  27. ↑ a b „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009, s. 58.
  28. ↑ Tadeusz Włudyka, „Trzecia droga” w myśli gospodarczej II Rzeczypospolitej, Kraków 1994, s. 59–90.
  29. ↑ Dmowski Roman: Pisma. T. IX (Polityka narodowa w odbudowanem państwie – mowy i rozprawy polityczne z lat 1919–1934), Częstochowa 1939, s. 149.
  30. ↑ Dmowski Roman: Pisma. T. IX (Polityka narodowa w odbudowanem państwie – mowy i rozprawy polityczne z lat 1919–1934), Częstochowa 1939, s. 157.

Bibliografia

  • Zygmunt Kaczmarek, Obóz Wielkiej Polski. Geneza i działalność społeczno-polityczna w latach 1926–1933, Poznań 1980.
  • Henryk Lisiak, Działalność Obozu Wielkiej Polski w Poznańskiem w latach 1930–1932, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne” t. III (2004).
  • Szymon Rudnicki, Obóz Narodowo-Radykalny. Geneza i działalność, Warszawa 1985.
  • Adrian Tyszkiewicz, Obóz Wielkiej Polski w Małopolsce 1926–1933, Kraków 2004.
  • Tadeusz Włudyka, „Trzecia droga” w myśli gospodarczej II Rzeczypospolitej, Kraków 1994.
  • Józef Zieliński, Reorganizacja Obozu Wielkiej Polski z 1931 r., „Studia Historyczne” nr 2 (1975).
  • „Życie i śmierć dla Narodu!”. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat trzydziestych XX wieku, Arkadiusz Meller, Patryk Tomaszewski (red.), Toruń 2009.