Nowy Cmentarz Żydowski w Cieszynie

Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie
Zabytek: nr rej.
- A-412/86 z 11 lipca 1986[1] (woj. bielskie)
- A/907/2021 z 18 listopada 2021 (woj. śląskie)[2]
Ilustracja
Widok ogólny cmentarza
Państwo

 Polska

Miejscowość

Cieszyn

Adres

ul. Hażlaska

Typ cmentarza

wyznaniowy

Wyznanie

judaizm

Stan cmentarza

nieczynny

Powierzchnia cmentarza

1,14 ha

Data otwarcia

1907

Data ostatniego pochówku

1961

Data likwidacji

1974

Zarządca

Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej

Położenie na mapie Cieszyna
Mapa konturowa Cieszyna, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowy cmentarz żydowski w Cieszynie”
Ziemia49°45′26,17″N 18°37′50,17″E/49,757269 18,630603
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy Cmentarz Żydowski przy ulicy Hażlaskiej w Cieszynie jest jedną z dwóch (obok Starego Cmentarza Żydowskiego) izraelickich nekropolii w mieście.

Historia

Założenie cmentarza

Powstanie cmentarza związane było z brakiem miejsc grzebalnych na starym kirkucie. W 1898 r. gmina żydowska nabyła od Andrzeja Folwarcznego fragment gruntu położony powyżej starszej nekropolii i wystąpiła do władz miasta o pozwolenie na urządzenie nowego cmentarza, które uzyskała w roku 1900. Protesty okolicznych mieszkańców spowodowały jednak wstrzymanie jego wykonania przez austro-węgierskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w roku 1902 i dopiero po odwołaniu się gminy do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Wiedniu władze cofnęły swe zastrzeżenia. W 1906 r. rozpoczęto budowę cmentarza, którą zakończono w połowie roku następnego. Powstanie cmentarza związane jest z osobą prezesa gminy żydowskiej – Josepha Philippa Glesingera (zm. w 1909 r.), który był także jedną z pierwszych osób na nim pochowanych. Do dziś stoi grobowiec Glesingerów, który został wykonany przez firmę kamieniarską Theodora Becke z Morawskiej Ostrawy, a nagrobek z piękną płaskorzeźbą przedstawiającą pejzaż górski z zachodzącym słońcem wykonał Otto Jarl (1856–1915), znakomity artysta szwedzki zamieszkały w Wiedniu.

Plan cmentarza oraz domu przedpogrzebowego wykonał cieszyński budowniczy Alojzy Jedek, jednak ostatecznie przyjęto projekt domu przedpogrzebowego architekta Jakoba Gartnera z Wiednia. Dom przedpogrzebowy został wybudowany w centralnej części założenia cmentarnego, zaś na południowym krańcu zbudowano budynek kancelarii cmentarza oraz kostnicę. Cmentarz o powierzchni 1,14 hektara ogrodzono, a w przedniej części wybudowano mur z efektowną bramą ozdobioną gwiazdami Dawida.

Tak przygotowany cmentarz otwarto 25 czerwca 1907 r. i od tej pory stał się główną nekropolią cieszyńskiej gminy wyznaniowej, choć sporadyczne pochówki odbywały się także na Starym Cmentarzu. W 1913 r. gmina dokupiła jeszcze kawałek przylegającego do parceli gruntu pod przyszłą rozbudowę cmentarza.

Podczas II wojny światowej

Na początku września 1939 r. cmentarz został zamknięty przez okupacyjne władze niemieckie, a w 1941 r. skonfiskowany na rzecz III Rzeszy. W marcu 1943 r. wydano zarządzenie o przekształceniu cmentarzy cieszyńskich w parki, gdyż po „przesiedleniu” miejscowych Żydów nie będą już używane. Do końca wojny nic jednak w tej kwestii nie przedsięwzięto i kirkut przetrwał okupację w dobrym stanie.

Po wojnie

Po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, a od 1966 r. Kongregacja w Bielsku-Białej. Pochowano tu niewiele osób, a ostatni pochówek miał miejsce w 1961 r. (Edward Weber). Następowała szybka dewastacja cmentarza – liczne marmurowe i granitowe obeliski masowo rozkradano i przerabiano na nowe chrześcijańskie nagrobki lub stosowano jako materiał budulcowy na okolicznych osiedlach. W 1974 r. wojewoda katowicki wydał decyzję o zamknięciu cmentarza dla celów grzebalnych, a w 1986 r. cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Po 1989 r. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej usiłuje zachować czystość i na bieżąco dokonywać niezbędnych napraw na terenie cmentarza. W latach 1997–1999 ze środków Edwarda J. Phillipsa – amerykańskiego Żyda z Minneapolis w USA oraz Tadeusza J. Dordy – ewangelika z Cieszyna zamieszkałego w Kalifornii uporządkowano teren cmentarza oraz wyremontowano bramę wejściową. Niestety dom pogrzebowy był w stanie uniemożliwiającym powrót do wyglądu pierwotnego, dlatego też pozostawiono tylko frontową ścianę budynku jako tzw. „trwałą ruinę”[3].

Obecnie na terenie o powierzchni 0,75 ha zachowało się ponad 100 nagrobków[4].

  • Brama główna przy ul. Hażlaskiej
    Brama główna przy ul. Hażlaskiej
  • Pomnik w klasycystycznym stylu
    Pomnik w klasycystycznym stylu
  • Macewy z XX wieku
    Macewy z XX wieku
  • Dom przedpogrzebowy (stan sprzed 1999 roku)
    Dom przedpogrzebowy (stan sprzed 1999 roku)
  • Stan obecny domu przedpogrzebowego
    Stan obecny domu przedpogrzebowego
  • Zwieńczenie macewy Buny Horowitz-Teitelbaum
    Zwieńczenie macewy Buny Horowitz-Teitelbaum

Znane osoby pochowane na cmentarzu

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 22 grudnia 2021 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-12-25]
  3. ↑ Burchard błędnie identyfikuje budynek domu przedpogrzebowego jako synagogę
  4. ↑ a b Jacek Proszyk: Spis nagrobków na nowym cmentarzu żydowskim w Cieszynie. proszykhistoria.blogspot.com. [dostęp 2019-12-27].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Cmentarze żydowskie w województwie śląskim

Gwiazda Dawida

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!