Nowosielscy herbu Ślepowron, polska familia wywodząca się z XIV wiecznej znanej zamożnej rodziny h. Kierdej zamieszkującej od początku XV wieku m.in. Nowosielice[1] obok m. Kamieniec Podolski.
Najstarszym przodkiem rodu był Zygmunt[2] z Nowosielec[3] h. Ślepowron[4], syn Grzegorza (znanego z rejestrów przełomu XIV i XV wieku jako Hryćko h. Kyerdey)[5], wojewody podolskiego, senatora, posiadacza rozległych dóbr[6] ziemskich. Następne pokolenia rodziny osiedliły się w ziemi mielnickiej[7]. Było to w okresie przed Unią polsko-litewską w Mielniku w 1501 roku. Mikołaj[7] dziedzic wielkich dóbr ziemskich założył linię jednej z najznamienitszych rodzin I Rzeczypospolitej. To pokolenie Nowosielskich w XVI wieku po rodzinie z Nowosielicy na Podolu, niekiedy posługiwało się zarówno herbem Ślepowron[8], jak i herbem Pierzchała[9]. Rodzina Nowosielskich h. Ślepowron wydała licznych filantropów, polityków, posłów, senatorów i dygnitarzy. Następne pokolenia rodu Nowosielskich posiadały dobra ziemskie także w Wielkim Księstwie Litewskim[10], Inflantach, Rusi Czerwonej. Od XVIII wieku w posiadaniu rodziny znalazły się również liczne tereny ziemskie, miasta w ziemi łukowskiej na Podlasiu i na Mazowszu.
Przypuszczalnie pierwotne średniowieczne pochodzenie i wczesne ukształtowanie nazwiska Nowosielski jest związane miejscowością, którą zamieszkiwali przodkowie rodziny oraz piastowanymi funkcjami publicznymi. Pierwotne nazwy (łac. de Nowoschedlecz, de Nowoszelicze)[11], czytaj inaczej Sedlicz novum, nadają w obecnym znaczeniu podobne brzmienie zwrotom; Siodło nowe, lub Nowa osada, jednocześnie tworząc wykształconą językowo formę nazwiska Nowosielski.
We wszystkich dokumentach i rejestrach opisana jest miejscowość Novosielica[12], położona w pobliżu Kamieńca Podolskiego i Chocimia w zachodniej Ukrainie. Obecnie jest uznana za jedną z najstarszych osad regionu podolskiego. Archeologiczne badania wykazały, że XV wieczne południowe tereny otaczające rzeki Dniestr oraz Zbrucz w średniowieczu były gęsto zaludnione, a po wielokrotnym niszczeniu podczas najazdów przez Tatarów, zakładano wkrótce nowe osady w tym regionie. Rzeki łączą się obok miasta Chocim nieopodal miasta Nowosielica.
Część rodziny pochodząca z Podlasia najprawdopodobniej na początku XVII wieku osiedliła się na dobrach Święty Duch. Zamieszkiwała i jednocześnie posiadała Sylwestrowo wraz z 10 wioskami i 2 zaściankami, to jest terenami położonymi w regionie Oszmiany, Wielkiego Księstwa Litewskiego[13]. Ponadto byli właścicielami miast Lubcz, Grodna, Wsielub, Oświeja i okolicznych dóbr w guberni mińska, okolicy Nowogródka. Majętności ziemskie w postaci dóbr lubczańskich to obszar 9933 morg (5598 ha)[14], dzierżawione przez Nowosielskich starożytne miasteczko Lubcz woj. Nowogródzkim nad Niemnem posiadało ok. okolicznych 200 wiosek żydowskich, 32 sioła. Tereny te zamieszkiwało ok. 6800 włościan o pracy pańszczyźnianej. Miasta Grodno, Wsielub, Oświeja i okoliczne dobra w guberni mińska, okolicy Nowogródka były własnością kilku pokoleń. Spisy i herbarze[15] zawierają informacje o dobrach ziemskich i majątkach. Miasto i okolice Wsielub o powierzchni 7582 dziesięcin należące do rodziny Nowosielskich składały się z 52 wiosek, 595 domów, 1 miasto, 19 uroczysk, 10 folwarków. Tereny te w początkach XVIII wieku zamieszkiwało ok. 3800 katolików i żydów. Od początku XVIII wieku majątek (8283,3 ha) należał do Nowosielskich, a następnie do Radziwiłłów. W II połowie XVIII wieku Wsielub przeszedł we władanie rodziny O’Rourke. Nabyte od rodziny Sapiehów miasto Oświeja[16] z okolicznymi rozległymi dobrami o powierzchni 24814 dziesięcin (27109,29 ha) położone nad jeziorem oświejskim zamieszkiwało ok. 750 chrześcijan i 1470 żydów, czyli ok. 2200 mieszkańców pańszczyźnianych. Na wielki majątek składały się 3 folwarki, 49 wsi, 623 domy. Od początku XVIII wieku do Nowosielskich należał także jeden z rynków wraz z zabudowanymi dookoła 9 nieruchomościami w mieście Grodnie. Był on nabyty od rodziny Potockich[17]. Rynek z nieruchomościami pozostawał w dobrach rodzinnych do II połowy XVIII wieku. Łącznie majątki rodzinne w Wielkim Księstwie Litewskim wynosiły: 4 miasta, ok. 310 wiosek, kilkadziesiąt folwarków, ok. 2000 domów, ok. 14 800 ludzi pracujących w licznych manufakturach i faktoriach na dobrach o powierzchni ok. 41 600 ha.
wydania parlamentarne, akta, kroniki, spisy, metryki:
herbarze:
słowniki:
encyklopedie:
artykuły:
ogólna: