Naukowy komunizm opiera się na filozofii marksistowsko-leninowskiej i ekonomii politycznej[11]. Materializm dialektyczny i historyczny, ekonomia polityczna, naukowy komunizm kształtowały się i rozwijały jednocześnie jako części składowe rewolucyjnej nauki klasy robotniczej. Opracowanie problemów filozoficznych i ekonomicznych nie było dla twórców marksizmu celem samym w sobie; badania w dziedzinie filozofii i ekonomii politycznej prowadziły oni w ścisłym związku z praktyką rewolucyjną w celu naukowego uzasadnienia warunków i sposobów wyzwolenia proletariatu, obalenia władzy kapitału i budowy społeczeństwa komunistycznego[12].
Z całego systemu filozofii marksistowsko-leninowskiej najbardziej związany z naukowym komunizmem jest materializm historyczny[12], którego przedmiotem są ogólne prawa socjologiczne, tzn. takie, które działają w całej historii społeczeństwa ludzkiego, we wszystkich formacjach społecznych, w tym także w komunistycznej. Materializm historyczny jako nauka filozoficzna nie bada jednak konkretnych warunków, dróg i metod przejścia od kapitalizmu do komunizmu; jest to zadanie innych nauk, a przede wszystkim naukowego komunizmu[13]. Wyciągając wnioski z materializmu historycznego i ekonomii politycznej, naukowy komunizm wyjaśnia społeczno-polityczne prawidłowości przejścia od kapitalizmu do socjalizmu i budowy społeczeństwa komunistycznego[13].
Zdaniem krytyków marksizmu naukowy komunizm jest koncepcją spekulatywną, nader luźno związaną z konkretnym badaniem i uogólnianiem doświadczenia historycznego. Krytycy marksizmu podejmują próby sprowadzenia podstawowej treści naukowego komunizmu do heglowskiej filozofii dziejów. Odpowiednie do tego, naukowy komunizm przedstawia się jako specyficzną interpretację spekulatywnej koncepcji zaczerpniętej od Hegla[15].
↑Приказ Министра высшего и среднего специального образования СССР № 214 «О введении преподавания в вузах СССР курса основ научного коммунизма» от 27 июня 1963 года
Elena Oznobkina: Scientific Communism (Nauchnyi kommunizm). W: Encyclopaedia of Contemporary Russian. Edited by Karen Evans-Romaine, Associate Professor of Russian, Ohio University; Helena Goscilo, Professor of Slavic Languages and Literatures, University of Pittsburg; Tatiana Smorodinskaya, Assistant Professor of Russian Language, Culture and Literature, Midddlebury College, Vermont. London and New York: Routledge, 28 October 2013, s. 548. ISBN 978-1-136-78786-7. (ang.).
