Nadzwyczajny Komisarz Oszczędnościowy

Nadzwyczajny Komisarz Oszczędnościowy – stanowisko służbowe przy Prezesie Rady Ministrów, powołane celem przeprowadzenia koniecznych oszczędności w administracji państwowej oraz w zakładach i przedsiębiorstwach państwowych, połączonych z reorganizacją i uproszczeniem urzędowania.

Powołanie Komisarza

Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 marca 1923 r. o ustanowieniu Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powołano Komisarza^[1].

Na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 1924 r. o ustanowieniu Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powołano Komisarza^[2]. Ustanowienie Komisarza pozostawało w ścisłym związku z ustawą z 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej^[3]. Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego powoływał Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Komisarz służbowo podlegał Prezesowi Rady Ministrów i brał udział w posiedzeniach Rady Ministrów w sprawach, które wchodziły w zakres jego działania.

Komisarzem w latach 1923–1926 był wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski .

Działalność komisarza

Najważniejszym celem ministra skarbu Władysława Grabskiego było zrównoważenie budżetu i zatrzymanie hiperinflacji, a następnie ustanowienie polskiej waluty. Pierwszym komisarzem został wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski, który odpowiadał za cięcia budżetowe. Działania rządu polegały m.in. na przyspieszeniu płatności podatku majątkowego, zwolnieniu ok. 29 tys. urzędników i wstrzymania subsydiów dla kolei^[4].

Uprawnienia Komisarza

Nadzwyczajnemu Komisarzowi Oszczędnościowemu przysługiwało prawo badania pod względem administracyjnym i finansowym ustroju i zakresu działania wszystkich urzędów oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Ponadto Komisarzowi przysługiwało prawo powoływania rzeczoznawców z grona urzędników i spośród fachowców, w celu pełnienia funkcji komisarzy oszczędnościowych w poszczególnych urzędach i przedsiębiorstwach. Powoływanie rzeczoznawców z grona urzędników następowało w drodze służbowej, za pośrednictwem władzy służbowej urzędnika.

Decyzje Komisarza

Decyzje Nadzwyczajnego Komisarza Oszczędnościowego otrzymywały moc obowiązującą w chwili wyrażenia zgody przez zainteresowanego ministra oraz Ministra Skarbu. W razie sprzeciwu ze strony zainteresowanego ministra względnie Ministra Skarbu dotyczących spraw, które wymagałoby zmiany ustaw lub rozporządzeń, wówczas Komisarz przedstawiał swoje wnioski Prezesowi Rady Ministrów.

Państwowa Rada Oszczędnościowa

Komisarz w planie działań zapowiadał m.in. uproszczenie systemu biurowego i zwiększenie wydajności pracy urzędów. Ponieważ uprawnienia komisarza pozwalające badać działalność urzędów, zakładów i przedsiębiorstw państwowych. Komisarz uczestnicząc w niektórych posiedzeniach Rady Ministrów, miał prawo do wydawania własnych decyzji. Politycy i prasa wyrażali zaniepokojenie tą sytuacją, co doprowadziło do utworzenia doradczego ciała kolegialnego – Państwowej Rady Oszczędnościowej^[5].

Na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 1924 r. o Państwowej Radzie Oszczędnościowej ustanowiono Radę^[6]. Radę powołano w celu wydawania opinii w przedłożonych przez Komisarza sprawach, dotyczących zamierzonych akcji w kierunku zastosowania oszczędności w wydatkach państwowych. Akcja polegała na reorganizacji urzędów oraz uproszczeniu urzędowania. Rada miała możliwość stawiania wniosków z własnej inicjatywy.

W skład Państwowej Rady Oszczędnościowej weszli posłowie, profesorowie oraz najwyżsi urzędnicy szczebla centralnego: P. Drzewiecki, Kazimierz Fudakowski, Karol Lutostański, J. Moraczewski, Stanisław Osiecki, Idzi Radziszewski, Paweł Ramocki, Roman Rybarski, Antoni Rząd, T. Sułkowski, Ludwik Tołłoczko oraz T. Tomaszewski. Na pierwszym posiedzeniu Rady zdecydowano o utworzeniu kilku podkomisji, z których jedna miała podjąć zagadnienie organizacji pracy w administracji. Gremium spotkało się jednak tylko trzy razy, nie wypracowując ostatecznie żadnych konkretnych wniosków^[5].

Posiedzenia Rady

W posiedzeniach Rady brali udział z głosem doradczym:

komisarze oszczędnościowi z poszczególnych resortów,
delegaci właściwego ministra o ile sprawy omawiane sprawy przez Radę, które dotyczyły tych ministerstw,
zaproszeni przez Komisarza rzeczoznawcy,
delegat Najwyższej Izby Kontroli.

Przewodniczącym Rady był Komisarz.

Okręgowe komisje oszczędnościowe

Na podstawie rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w porozumieniu z Ministrem Skarbu z 1924 r. o ustanowieniu okręgowych komisji oszczędnościowych powołano okręgowe komisje^[7].

Do zakresu działania okręgowych komisji oszczędnościowych należało w szczególności:

przedstawianie Komisarzowi wniosków w zakresie przeprowadzania koniecznych oszczędności, jak również reorganizacji i uproszenia urzędowania i metod pracy w administracji państwowej oraz zakładach i przedsiębiorstwach państwowych,
czuwanie nad wykonaniem zarządzeń wydanych przez Komisarza.

Okręgowym komisjom przysługiwało prawo badania pod względem administracyjnym oraz finansowym ustroju i zakresu działania wszystkich urzędów administracyjnych II i I instancji oraz zakładów i przedsiębiorstw państwowych.