Dzieciństwo i młodość Maryna spędziła w dobrach rodowych ojca w Małopolsce i na Ukrainie. Wychowana została według przyjętych wówczas wzorców, które od dobrze urodzonych panien wymagały umiejętności: pisania, czytania, haftowania, szycia i śpiewu.
Na początku 1604 roku podczas pobytu Konstantego Wiśniowieckiego u Jerzego Mniszcha w Samborze poznała Dymitra Samozwańca, który podróżował w orszaku kniazia na spotkanie z królem polskim Zygmuntem III Wazą w Krakowie[2]. W tym też prawdopodobnie czasie zostały podjęte pierwsze zabiegi o zeswatanie młodej panny z pretendentem do tronu moskiewskiego.
Caryca Rosji
Ślub i koronacja
Ślub Koronacja Maryny Mniszchówny na carycę moskiewską Koronacja Maryny Mniszchówny na carycę moskiewską Carowa Maryna w Jarosławiu
Po opuszczeniu dworu królewskiego Dymitr ponownie odwiedził Jerzego Mniszcha. Podczas pertraktacji związanych z organizacją dymitriady zostały podjęte decyzje o zaręczynach rosyjskiego pretendenta z córką wojewody sandomierskiego.
26 maja 1604 roku Dymitr i Jerzy Mniszech spisali kontrakt, w którym polski szlachcic zapowiedział wydanie córki za Samozwańca, gdyby temu udało się zdobyć tron rosyjski[3]. W zamian wojewoda sandomierski miał uzyskać milion złotych polskich oraz księstwa siewierskie i smoleńskie. Maryna natomiast po ślubie otrzymać miała liczne nadania ziemskie i księstwa pskowskie oraz nowogrodzkie.
Wspólne rządy małżonków trwały zaledwie kilkanaście dni. Większą ich część spędzili na uroczystościach weselnych. Dali się poznać jako radykalni reformatorzy, z uwagi na niespotykane do tej pory w Rosji obyczaje[5].
Małżeństwo i panowanie pary carskiej zostało gwałtownie przerwane nad ranem 27 maja 1606 roku, gdy z inspiracji bojaraWasyla Szujskiego doszło w Moskwie do zamachu stanu. Zbuntowany tłum mieszczan wdarł się na Kreml i zabił Dymitra Samozwańca. Maryna uniknęła losu męża. Najpierw udało jej się wykupić kosztownościami z rąk oprawców, a później uciec z pałacu pod spódnicą ochmistrzyni Barbary Kazanowskiej. Została jednak schwytana podczas rzezi obozu polskiego i 2 czerwca 1606 roku uwięziona. Nowy car Wasyl IV Szujski potraktował ją jako zakładniczkę i zesłał wraz z ojcem do Jarosławia[6].
Walka Maryny o tron rosyjski
Wieża Maryny w Kołomnie
Carowa Maryna i Jerzy Mniszech przebywali w jarosławskim areszcie do maja 1608 roku. Na mocy rozejmu między carem Wasylem IV Szujskim i królem Zygmuntem III Wazą Mniszchowie odzyskali wolność i otrzymali prawo wyjazdu z Rosji.
Podczas podróży powrotnej do Rzeczypospolitej wojewoda sandomierski, wciąż żądny bogactw, postanowił zawrócić i przyłączyć się do oblegającej Moskwę II dymitriady. Przekonał też córkę, aby uznała za swojego męża Dymitra Samozwańca II.
20 września 1608 roku Maryna spotkała się z Łżedymitrem w obozie tuszyńskim i publicznie rozpoznała w nim cudownie ocalonego męża. Następnie w obecności bernardyna Antoniego Lubelczyka potajemnie go poślubiła. W zamian za oszustwo Dymitr Samozwaniec II zobowiązał się wypłacić jej ojcu 300 tysięcy rubli i ofiarować 14 miast na pograniczu z Rzecząpospolitą. Carowa odzyskała natomiast szansę powrotu do władzy.
Maryna przebywała u boku nowego małżonka w Tuszynie do 1610 roku. Gdy Dymitr Samozwaniec II, nie potrafiąc poradzić sobie z utrzymaniem dyscypliny w wojskach zaciężnych, uciekł w styczniu 1610 roku do Kaługi, przejęła kontrolę nad obozem i przez kilka tygodni próbowała ratować sytuację. Po dezercji armii udała się do obozu Jana Sapiehy. Po odbudowaniu sił przez Łżedymitra powróciła do męża i udała się z nim ponownie pod Moskwę. Para zajęła na swoją rezydencję monaster św. Nikoły, skąd prowadziła pertraktacje z hetmanemStanisławem Żółkiewskim.
Po śmierci Dymitra Samozwańca II (grudzień 1610) Maryna utraciła całkowitą kontrolę nad armią II dymitriady. Nie zaprzestała jednak walki o władzę w Rosji. Nie chciała iść na ustępstwa wobec króla polskiego i wracać do Rzeczypospolitej. W 1611 roku urodziła Iwana Dymitrowicza i związała się z atamanemKozaków dońskichIwanem Zaruckim. Wspólnie z nowym mężem, który zobowiązał się osadzić jej syna na moskiewskim tronie, stworzyła państwo kozackie na obszarze południowego dorzeczaWołgi ze stolicą w Astrachaniu. Stamtąd prowadziła wojnę przeciwko odradzającemu się Carstwu Rosyjskiemu.
W 1613 roku Sobór Ziemski przy okazji elekcji Michała I Romanowa przyjął uchwałę wykluczającą Marynę i jej syna z wszelkich praw do tronu[7].
W maju 1614 roku w Astrachaniu wybuchł bunt wojska, którego nie udało się opanować Iwanowi Zaruckiemu. Carowa Maryna wraz z synem i mężem zmuszeni zostali do ucieczki. W drodze zostali pojmani i przekazani carowi Michałowi I. Nowy władca Rosji nakazał zabić Iwana Zaruckiego i małego Iwana Dymitrowicza. Podczas publicznej egzekucji w Moskwie atamana kozackiego wbito na pal, natomiast chłopca, który miał wtedy trzy lata, powieszono[8]. Według jednego z przekazów, chłopiec był zbyt lekki aby umrzeć na skutek zerwania kręgów szyjnych, dlatego umierał powoli dusząc się[9].
Śmierci uniknęła tylko Maryna. Została przewieziona do Kołomny i uwięziona w jednej z baszt na tamtejszym kremlu. Zmarła na wiosnę 1615 roku, prawdopodobnie skrytobójczo zamordowana[8].
Maryna Mniszchówna pojawia się jako jedna z ważniejszych postaci powieści Mariusza WollnegoKrwawa Jutrznia. Przyszła caryca staje się obiektem uczuć głównego bohatera: Kacpra Turpońskiego, zwanego Ryxem.
↑Romuald Romański: Niewyjaśnione zagadki historii Polski. s. 61.
↑Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 38.
↑Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 41.
↑Władimir Fedorowski: Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin. s. 27.
↑Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. s. 45.
↑Władimir Fedorowski: Caryce. Od Katarzyny I do Ludmiły Putin. s. 30.
↑ abMaciej Serwański, Józef Dobosz (red.): Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. s. 60.
↑Maureen Perrie: Pretenders and Popular Monarchism in Early Modern Russia: the False Tsars of the Time of Troubles. Cambridge University Press: 1995, 2002. Brak numerów stron w książce
Romuald Romański: Niewyjaśnione zagadki historii Polski. Warszawa: Bellona, 2004. ISBN 831109926-X. Brak numerów stron w książce
Maciej Serwański, Józef Dobosz (red.): Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1998. ISBN 83-86138-35-1. Brak numerów stron w książce
Henryk Wisner: Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku. Warszawa: Książka i Wiedza, 1995. ISBN 83-05-12776-1. Brak numerów stron w książce
Polka na rosyjskim tronie – audycja Programu 2 Polskiego Radia z cyklu „Kobiety na tronach świata” wyemitowana 6 czerwca 2011 r. (rozmowa z prof. Jolantą Choińską-Miką) [dostęp 2012-04-10]
Wesele Maryny Mniszchówny – artykuł Hanny Widackiej opublikowany na stronie Muzeum Pałacu w Wilanowie [dostęp 2012-04-10]
