Marcin Król

Ten artykuł dotyczy polskiego filozofa i historyka idei. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.
Marcin Feliks Król
Ilustracja
Marcin Król (2006)
Data i miejsce urodzenia

18 maja 1944
Warszawa

Data i miejsce śmierci

25 listopada 2020
Biała Podlaska

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia idei, filozofia polityki
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1971

Habilitacja

1977

Profesura

12 lipca 1999

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Instytut

Instytut Filozofii i Socjologii PAN

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Marcin Feliks Król (ur. 18 maja 1944 w Warszawie[1], zm. 25 listopada 2020 w Białej Podlaskiej[2]) – polski filozof polityki, historyk idei, nauczyciel akademicki i publicysta. Działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL. Profesor nauk humanistycznych.

Uczestnik wydarzeń marcowych w 1968, więziony w tym samym roku przez kilka miesięcy. Długoletni współpracownik „Tygodnika Powszechnego”, współzałożyciel (wraz z Wojciechem Karpińskim) pisma „Res Publica”, a także jego redaktor naczelny. W 1975 sygnatariusz Listu 59 przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. Współpracownik PPN oraz członek TKN. Na początku lat 80. doradca NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. W 1988 zaproszony w skład Komitetu Obywatelskiego. W III RP profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1996–2002 i 2005–2012 dziekan Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych UW, przewodniczący rady Fundacji im. Stefana Batorego (2009–2020).

Życiorys

Rodzina

Był synem Stanisława Józefa Króla[2] (1902–1984), profesora Politechniki Warszawskiej, i Zofii Antoniny[2] z domu Trybulskiej[1]. Jego ojcem chrzestnym był Józef Rybicki[3].

Marcin Król był żonaty z teatrolożką Małgorzatą Dziewulską[4], a następnie z tłumaczką Julią Kalinowską-Król[1]. Miał dwoje dzieci: córkę Zofię[5] i syna Józefa[1].

Okres PRL

Lata 60. i 70.

Był absolwentem VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1961)[6][7]. Tam zaprzyjaźnił się z Wojciechem Karpińskim, kolegą z klasy i późniejszym wieloletnim współpracownikiem[8]. W 1966 ukończył studia filozoficzne, a w 1967 studia socjologiczne (studiował dwa kierunki równolegle) na Uniwersytecie Warszawskim[9]. Jego praca magisterska z dziedziny filozofii nosiła tytuł Absolut epistemologiczny i komunikacja intersubiektywna u Kartezjusza i Husserla[10]. W 1967 rozpoczął na Uniwersytecie Warszawskim studia doktoranckie[9].

W styczniu 1968 uczestniczył w proteście przeciwko zdjęciu ze sceny spektaklu Dziady Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. 8 marca 1968 wziął udział w demonstracji studenckiej w obronie relegowanych z Uniwersytetu Warszawskiego studentów; był członkiem delegacji studenckiej, która podjęła rozmowy z władzami uczelni. 9 marca 1968 uczestniczył w nieformalnym spotkaniu u Włodzimierza Kofmana, na którym omawiano przebieg wydarzeń i rozważano dalsze możliwości protestu. W kolejnych dniach wspierał komitet studencki, który koordynował dalsze protesty[11]. 10 kwietnia 1968 został zatrzymany, a 12 kwietnia 1968 aresztowany po zarzutem „organizacji nielegalnych zgromadzeń”[9]; zwolniono go bez procesu po trzech miesiącach[6].

Następnie kontynuował studia doktoranckie, w 1971 obronił pracę doktorską pt. Historia i utopia. Świadomość historyczna w ideologii jakobinów (1789–1794), napisaną pod kierunkiem Niny Assorodobraj-Kuli[12]. Od 1972 był zatrudniony w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk[6][9]. Na przełomie lat 60. i 70. nawiązał współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, w którym debiutował w 1972[13]. Razem z Wojciechem Karpińskim publikował na jego łamach teksty w cyklu Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku, które ukazały się drukiem w 1974 (okrojone przez cenzurę, która nie zgodziła się m.in. na pierwszą część tytułu)[6]. Książka ta była jedną z ważnych lektur środowisk opozycyjnych II połowy lat 70.[6]; była dyskutowana m.in. w środowisku Aleksandra Halla, który uważał ją za wyjątkowo ważną dla przełamania lęku przed ideą narodową[14].

W 1975 podpisał List 59, którego sygnatariusze protestowali przeciwko zmianom w Konstytucji PRL, w tym wpisaniu do niej kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z ZSRR[6]. W 1977 uzyskał w IFiS PAN stopień doktora habilitowanego[1], na podstawie pracy poświęconej polskiemu konserwatyzmowi XIX wieku[15]. W latach 1977–1978 przebywał w USA, wykładał na Uniwersytecie Yale i Uniwersytecie Teksańskim w Austin[6].

Po powrocie do Polski włączył się w działania niezależne od władz. Jesienią 1978 został członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych, w roku akademickim 1979/1980 powierzono mu prowadzenie seminarium Polska myśl polityczna XX wieku. Był opiekunem przygotowywanej przez Aleksandra Halla pracy doktorskiej zatytułowanej Polska myśl polityczna na przełomie XIX i XX wieku, a w 1981 wydał broszurę Józef Piłsudski – ewolucja myśli politycznej[16]. W 1978 założył razem z Wojciechem Karpińskim pismo „Res Publica” (pierwszy numer ukazał się na początku 1979) i został jego redaktorem naczelnym[6]. Ambicją pisma było poszukiwanie liberalno-konserwatywnego, pragmatycznego stylu pisania o polityce, wolnego od nadużywania patriotycznych haseł i symboli[17].

W 1979 w emigracyjnym wydawnictwie Libella opublikował książkę Style politycznego działania. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, która odbiła się szerokim echem w środowiskach opozycji[18]. W książce tej wskazywał na aktualność myśli konserwatywnej dla kształtowania filozofii polityki opartej na roztropnym rozpoznawaniu problemów społecznych, a także formowania wewnętrznej suwerenności narodu. Jednocześnie wykluczał stosowanie ideologii konserwatywnej w bieżącej akcji politycznej, uznając takie próby za groteskowe[19].

Również w 1979 został członkiem polskiego oddziału PEN Clubu[20].

Lata 80.

W okresie wydarzeń sierpniowych w 1980 był sygnatariuszem skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[21]. Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym, dla którego przygotował wydane w sierpniu 1980 fragmenty pamiętników Jeana Monneta[22]. W 1980 został doradcą NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze, nie był jednak członkiem związku, gdyż formalnie nigdzie nie pracował[6]. Podjął pozostawioną bez odzewu próbę legalizacji „Res Publiki”, której wydawanie zakończyło wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981[6].

Na początku lat 80. został członkiem zespołu redakcyjnego „Tygodnika Powszechnego”[23]. W latach 80. przybliżał w dalszym ciągu myśl konserwatywną, w 1982 opublikował pracę Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich, a w 1985 książkę Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku[24]. Pozostawał natomiast krytyczny wobec dziedzictwa Narodowej Demokracji[25]. Wartości konserwatywne uznawał za istotne w refleksji teoretycznej, prowadzenie polityki prawicowej uważał jednak za anachroniczne[26]. W latach 1983–1985 współtworzył Grupę Publicystów Politycznych, która sformułowała propozycję ugody politycznej z władzami komunistycznymi. Dzięki temu miały zostać zapoczątkowane procesy modernizacyjne, ku czemu miały prowadzić ułatwienia dla prywatnej inicjatywy w gospodarce oraz niezależne od władz działania w sferze kultury i nauki[27]. Grupa nie widziała sensu prowadzenia polityki prowadzonej wyłącznie dla celów dalekosiężnych, takich jak niepodległość i demokracja[28]. Jesienią 1984 zaangażował się w założony przez Stanisława Stommę Klub Myśli Politycznej „Dziekania”; należał obok jego twórcy do głównych ideologów tego środowiska, kontynuując poszukiwanie realistycznych prób tworzenia większej autonomii obywatelskiej[29]. Jego oponenci w środowiskach opozycyjnych (Adam Michnik, publicyści pisma „Krytyka”) nazwali jego styl myślenia „nowym realizmem”, krytykując koncepcję ugody – jak uważali – za wszelką cenę[30]. Środowiska prawicowe z kręgu Wiesława Chrzanowskiego i Marka Jurka obawiały się fasadowych układów z władzą i rozmycia ideowego ruchu proweniencji konserwatywno-narodowej o odcieniu katolickim[31]. Czesław Bielecki uważał natomiast, że stanowisko „realistyczne” jest zbyt minimalistyczne, a nadto cechuje się nadmiernie gabinetowym, salonowym stylem[32]. Poczynając od 1986, Marcin Król był członkiem nieformalnego konwentu seniorów „Dziekanii”, wyznaczającego program działania klubu. W 1987 zaczął rozluźniać swoją współpracę, albowiem preferował wcześniejszą formułę klubu dyskusyjnego, zamiast sformalizowanego stowarzyszenia. W tym okresie zaczęło być mu bliżej do środowiska sformowanego wokół Lecha Wałęsy, Tadeusza Mazowieckiego i Bronisława Geremka[33]. Po legalizacji KMP „Dziekania” jako stowarzyszenia w sierpniu 1988 wszedł jeszcze w skład pozastatutowego Konwentu Opiniodawczego[34].

Po wielomiesięcznych staraniach w czerwcu 1987 rozpoczął wydawanie, tym razem w obiegu oficjalnym, reaktywowanego pisma „Res Publica” (w nakładzie 25 tys. egzemplarzy) i został jego redaktorem naczelnym. Jakkolwiek oznaczało to faktyczne poszerzenie możliwości działania niezależnego od władz, spotkało się z negatywnym odbiorem części opinii publicznej[6][35]. W listopadzie 1987 uczestniczył w spotkaniu 60 intelektualistów zaproszonych przez Lecha Wałęsę w celu poszukiwania możliwości formowania bardziej demokratycznego ustroju PRL. W czasie tego spotkania opowiedział się przeciwko jednolitemu kierownictwu całej opozycji (pogląd ten okazał się jednak mniejszościowy)[36]. Na łamach podziemnego pisma „Wola” we wrześniu 1988 postulował stworzenie Komitetu Ocalenia Ekonomicznego składającego się z fachowców wybranych wspólnie przez władzę i opozycję[37]. W „Tygodniku Powszechnym” zamieścił jesienią 1988 i w styczniu 1989 cykl artykułów poświęconych minimalnym warunkom ugody z władzami PRL, które dotyczyły legalizacji NSZZ „Solidarność”, odpolitycznienia gospodarki, zapewnienia legalnego działania opozycji oraz postulatu prowadzenia jawnej polityki międzynarodowej[38]. W grudniu 1988 został członkiem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie. W 1989 uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu, pracował w zespole do spraw reform politycznych i w podzespole do spraw środków masowego przekazu[6]. Bezpośrednio po wyborach parlamentarnych w czerwcu 1989 opowiadał się na forum KO za budowaniem pluralistycznego życia politycznego i stworzeniem szerokiej partii obywatelskiej[39]. 22 czerwca wszedł w skład komisji ds. reorganizacji Komitetu Obywatelskiego, w ramach której przygotował projekt przekształcenia go w Radę Ruchu Obywatelskiego. Celem nowego organu miało być wzmocnienie ruchu regionalnych komitetów obywatelskich, tak aby mogły w większym stopniu animować inicjatywy lokalne, przygotować się do wyborów samorządowych i stać się zapleczem dla Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego[40]. Projekt ten nie znalazł ostatecznie poparcia na forum Komitetu Obywatelskiego z uwagi na niejasny status lokalnych komitetów[41]. W grudniu 1989 Marcin Król został członkiem rady Fundacji Obywatelskiej, której celem miało być wsparcie ruchu komitetowego[42].

III Rzeczpospolita

Grób Marcina Króla na cmentarzu Powązkowskim

W 1990 został członkiem prezydenckiego sztabu wyborczego Tadeusza Mazowieckiego[6]. W kolejnych latach pomimo wielu propozycji znalazł się poza czynną polityką, poświęcając się pracy naukowej i publicystycznej[43].

Do 1992 pozostawał redaktorem naczelnym pisma „Res Publica”, następnie do 2007 był redaktorem naczelnym pisma „Res Publica Nowa”[6][44]. W 1992 został pracownikiem Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1996–2002 oraz 2005–2012 był dziekanem, a w latach 2002–2005 prodziekanem Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych UW[45], kierował założoną przez siebie w 2003 Katedrą Studiów nad Tradycją i Zmianą Społeczną w XIX i XX wieku (od 2007 pod nazwą Katedra Historii Idei i Antropologii Kulturowej)[46]. W 1999 otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych[47].

Był członkiem Collegium Invisibile[48], w latach 2009–2020 przewodniczącym rady Fundacji im. Stefana Batorego[49][50].

W okresie III RP wydał kilkanaście książek, poświęconych m.in. zaletom i wadom myśli liberalnej, miejscu romantyzmu w polityce polskiej, pojęciu patriotyzmu, kryzysowi intelektualnemu i duchowemu zagrażającemu Europie. Popularyzował także historię myśli politycznej, akcentując jej aktualność w konfrontacji z problemami współczesności[51]. Podejmował refleksję nad wolnością, w tym nad jej relacjami ze sprawiedliwością i równością[43], oraz nad zagadnieniem demokracji[52].

Od 2000 publikował w „Tygodniku Powszechnym” stały felieton[53]. W 2008 zrezygnował z dalszej współpracy z tym tygodnikiem, był krytyczny wobec sposobu redagowania pisma[54][55]. Współpracował z gazetą „Dziennik Polska-Europa-Świat” i jej dodatkiem „Europa”[56][57]. Później był stałym komentatorem „Dziennika Gazety Prawnej”[58].

W udzielonym w 2014 „Gazecie Wyborczej” wywiadzie pt. Byliśmy głupi[59], a następnie w wydanej w 2015 książce pod tym samym tytułem, krytycznie spojrzał na sposób transformacji Polski po upadku komunizmu oraz na udział swojej formacji w tych przemianach[60].

Od lat 90. mieszkał w Drelowie w powiecie bialskim[2]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 315a, rząd 4, miejsce 24)[61].

Odznaczenia i wyróżnienia

Publikacje

Prace własne

  • Sylwetki polityczne XIX wieku, Znak, Kraków 1974 (z Wojciechem Karpińskim).
  • Style politycznego myślenia: wokół «Buntu młodych» i «Polityki», Libella, Paryż 1979.
  • Józef Piłsudski. Ewolucja myśli politycznej, Niezależny Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.
  • Ład utajony, Znak, Kraków 1983[64].
  • Słownik demokracji, Wszechnica Społeczno-Polityczna, Kraków 1983.
  • Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku, Pax, Warszawa 1985[65].
  • Podróż romantyczna, Libella, Paryż 1986[66].
  • Liberalizm strachu czy liberalizm odwagi (seria Demokracja. Filozofia i praktyka), Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 1996[67].
  • Od Mochnackiego do Piłsudskiego: sylwetki polityczne XIX wieku (z Wojciechem Karpińskim), Świat Książki, Warszawa 1997[68] (poszerzone o fragmenty usunięte przez cenzurę wydanie książki Sylwetki polityczne XIX wieku).
  • Romantyzm – piekło i niebo Polaków, Fundacja „Res Publica”, Warszawa 1998[69].
  • Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, Arche, Gdańsk 1998.
  • Patriotyzm przyszłości, Rosner & Wspólnicy, Warszawa 2004[70].
  • Bezradność liberałów. Myśl liberalna wobec konfliktu i wojny, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005[71].
  • Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008[72].
  • Czego nas uczy Leszek Kołakowski, Czerwone i Czarne, Warszawa 2010[73].
  • Europa w obliczu końca, Czerwone i Czarne, Warszawa 2012[74].
  • Klęska rozumu: kulisy najważniejszych wydarzeń w historii najnowszej, Czerwone i Czarne, Warszawa 2013[75].
  • Słownik demokracji samorządowej, Kurhaus Publishing, Warszawa 2014[76].
  • Wielcy władcy: Richelieu, Bismarck, de Gaulle, Churchill, Czerwone i Czarne, Warszawa 2014[77].
  • Byliśmy głupi, Czerwone i Czarne, Warszawa 2015[78].
  • Pora na demokrację, Znak, Kraków 2015[79].
  • Lepiej już było. O luksusie wolności, niepamięci i trzech wartościach europejskich, Czerwone i Czarne, Warszawa 2016[80].
  • Jaka demokracja?, Agora, Warszawa 2017[81].
  • Do nielicznego grona szczęśliwych, Iskry, Warszawa 2018[82].
  • Krótka historia myśli politycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2019[83].
  • Pakuję walizkę, Iskry, Warszawa 2021[84].

Opracowania

  • Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich, Pax, Warszawa 1982 – wybór tekstów, przedmowa i przypisy.
  • Historia i polityka. Wybór publicystyki Adolfa Bocheńskiego, PIW, Warszawa 1989 – wybór, opracowanie i przedmowa.
  • Zygmunt Krasiński Wybór listów politycznych, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013 – wprowadzenie i redakcja naukowa.
  • Konserwatyści polscy 1918–1939. Wybór pism, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015 – wprowadzenie i redakcja naukowa.
  • Genealogia współczesności. Historia idei w Polsce 1815–1939, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015 – redakcja naukowa (z Bartłomiejem Błesznowskim i Adamem Puchejdą).

Tłumaczenia

Powieści

  • Prowincja, W.A.B., Warszawa 2017 (powieść kryminalna).

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Who is who w Polsce. Encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polek i Polaków, Zug: Hübners blaues Who is Who, 2007.
  2. ↑ a b c d Marcin Król [online], rejestry-notarialne.pl [dostęp 2021-02-21].
  3. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, s. 17.
  4. ↑ Henryk Woźniakowski, Marcin Król, człowiek wolny, „Znak” (788), styczeń 2021 [dostęp 2021-02-21].
  5. ↑ Zofia Król, Marcin Król (1944–2020), zeszytyliterackie.pl, 13 grudnia 2020 [zarchiwizowane 2021-01-18].
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Krzysztof Burnetko, Marcin Król, [w:] Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 3., Warszawa: Ośrodek Karta, 2006, s. 160–162.
  7. ↑ Wojciech Rylski, Absolwenci Reytana 1961, wne.uw.edu.pl [zarchiwizowane 2010-04-23].
  8. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, s. 15.
  9. ↑ a b c d Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2. Kronika wydarzeń. Część I, Warszawa: IPN, 2009, s. 39.
  10. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, s. 52.
  11. ↑ Andrzej Friszke, Anatomia buntu. Kuroń, Modzelewski i komandosi, Kraków: Znak, 2010, s. 518, 569, 577, 584.
  12. ↑ Instytut Socjologii: Dorobek: Prace doktorskie [online], uw.edu.pl [dostęp 2020-11-29].
  13. ↑ Witold Bereś, Krzysztof Burnetko, Joanna Podsadecka, Krąg Tygodnika. Tygodnik, czasy, ludzie. 1945–1999, Limanowa-Kraków: Fundacja Świat Ma Sens, 2012, s. 369.
  14. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 67.
  15. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, s. 39.
  16. ↑ Ryszard Terlecki, Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów Naukowych 1977–1981, Kraków-Rzeszów: Instytut Europejskich Studiów Społecznych, 2000, s. 82, 145, 165, 235.
  17. ↑ Andrzej Friszke, Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn: Aneks, 1994, s. 515.
  18. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 99.
  19. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 100–101.
  20. ↑ Prof. Marcin Król nie żyje [online], penclub.com.pl, 26 listopada 2020 [dostęp 2020-11-29].
  21. ↑ Apel (64 intelektualistów wraz z załączonym suplementem zawierającym nazwiska sygnatariuszy apelu), karta.org.pl [zarchiwizowane 2020-10-23].
  22. ↑ PPN. 1976–1981. Język niepodległości, Łukasz Bertram, Warszawa: Ośrodek Karta i Narodowe Centrum Kultury, 2012, s. 128.
  23. ↑ Kalendarium Tygodnika Powszechnego. Co było potem?, tygodnik.com.pl [zarchiwizowane 2022-11-02].
  24. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 149–150.
  25. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 152.
  26. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 486.
  27. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 234–235.
  28. ↑ Jan Skórzyński, Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków: Znak, 2009, s. 32.
  29. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 392–393.
  30. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 396.
  31. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 393.
  32. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 418.
  33. ↑ Radosław Ptaszyński, Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków: Znak, 2018, s. 602, 609–610.
  34. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 461.
  35. ↑ Jan Skórzyński, Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków: Znak, 2009, s. 74.
  36. ↑ Jan Skórzyński, Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków: Znak, 2009, s. 87–89.
  37. ↑ Jan Skórzyński, Rewolucja Okrągłego Stołu, Kraków: Znak, 2009, s. 212.
  38. ↑ Tomasz Sikorski, O kształt polityki polskiej. Oblicze ideowo-polityczne i działalność Ruchu Młodej Polski (1979–1989), Toruń-Szczecin: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011, s. 487.
  39. ↑ Inka Słodkowska, Komitety Obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji, Warszawa: ISP PAN, 2014, s. 129.
  40. ↑ Inka Słodkowska, Komitety Obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji, Warszawa: ISP PAN, 2014, s. 134, 191-193.
  41. ↑ Inka Słodkowska, Komitety Obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji, Warszawa: ISP PAN, 2014, s. 197.
  42. ↑ Inka Słodkowska, Komitety Obywatelskie 1989–1992. Rdzeń polskiej transformacji, Warszawa: ISP PAN, 2014, s. 255.
  43. ↑ a b Małgorzata Fuszara, Wojciech Pawlik, Księga dla jubilata, [w:] Idee, historia, społeczeństwo. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin Marcina Króla, Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2014, s. 9–10.
  44. ↑ Pisma kulturalne w Polsce po 1989 roku. Leksykon, Katowice: Śląsk, 2009, s. 253.
  45. ↑ Prof. zw. dr. hab. Marcin Król [online], uw.edu.pl, listopad 2020 [dostęp 2020-11-29].
  46. ↑ Katedra Historii Idei i Antropologii Kulturowej [online], uw.edu.pl [dostęp 2020-11-29].
  47. ↑ Prof. dr hab. Marcin Feliks Król, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2020-11-28].
  48. ↑ Lista tutorów Collegium Invisibile [online], ci.edu.pl [dostęp 2011-05-19].
  49. ↑ Rada i Zarząd Fundacji, batory.org.pl [zarchiwizowane 2019-09-23].
  50. ↑ Edwin Bendyk prezesem Fundacji Batorego, Szymon Gutkowski w zarządzie [online], press.pl, 1 lipca 2020 [dostęp 2021-02-20].
  51. ↑ Piotr Górski, Bibliografia prac Marcina Króla, [w:] Idee, historia, społeczeństwo. Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin Marcina Króla, Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2006, s. 258–260.
  52. ↑ Marcin Król. Styl myślenia. O Polsce i Europie z odwagą [online], publica.pl [dostęp 2021-02-22].
  53. ↑ Felietony: Marcin Król, tygodnik.com.pl [zarchiwizowane 2022-07-01].
  54. ↑ Rafał Romanowski, O co spierają się w Tygodniku Powszechnym [online], wyborcza.pl, 16 stycznia 2008 [dostęp 2020-11-29].
  55. ↑ Grzegorz Kopacz, Rozłam w redakcji „Tygodnika Powszechnego” [online], press.pl, 15 stycznia 2008 [dostęp 2020-11-29].
  56. ↑ Znane postacie ambasadorami Dziennika [online], portalmedialny.pl, 18 maja 2006 [dostęp 2020-02-20].
  57. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, s. 253.
  58. ↑ Robert Stępowski, Nowi komentatorzy „Dziennika Gazety Prawnej” [online], wirtualnemedia.pl, 6 stycznia 2010 [dostęp 2020-11-29].
  59. ↑ Grzegorz Sroczyński, Byliśmy głupi [online], wyborcza.pl, 7 lutego 2014 [dostęp 2020-11-29].
  60. ↑ Michał Sutowski, Sutowski o książce Króla: Czy można było inaczej? [online], krytykapolityczna.pl, 23 maja 2015 [dostęp 2021-02-20].
  61. ↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW TRYBULSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2022-02-02].
  62. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 sierpnia 2011 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2011 r. nr 98, poz. 994).
  63. ↑ Laureaci, koscielscy.pl [zarchiwizowane].
  64. ↑ Marcin. Król, Ład utajony, Kraków: Znak, 1983, ISBN 83-7006-000-5, OCLC 12838675.
  65. ↑ Marcin Król, Konserwatyści a niepodległość. Studia nad polską myślą konserwatywną XIX wieku, Warszawa: Pax, 1985, ISBN 83-211-0580-7, OCLC 14149768.
  66. ↑ Marcin Król, Podróż romantyczna, Paris: Libella, 1986, ISBN 2-903332-02-9, OCLC 18552795.
  67. ↑ Marcin Król, Liberalizm strachu czy liberalizm odwagi, Kraków: Znak, 1996, ISBN 83-7006-571-6, OCLC 37579947.
  68. ↑ Marcin Król, Wojciech Karpiński, Od Mochnackiego do Piłsudskiego: sylwetki polityczne XIX wieku, Warszawa: Świat Książki, 1997, ISBN 83-7129-348-8, OCLC 37249372.
  69. ↑ Marcin Król, Romantyzm – piekło i niebo Polaków, Warszawa: Fundacja „Res Publica”, 1998, ISBN 83-910975-1-X, OCLC 45463567.
  70. ↑ Marcin Król, Patriotyzm przyszłości, Warszawa: Rosner & Wspólnicy, 2004, ISBN 83-89217-62-7, OCLC 62732083.
  71. ↑ Marcin Król, Bezradność liberałów. Myśl liberalna wobec konfliktu i wojny, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2005, ISBN 83-7337-937-1, OCLC 60587636.
  72. ↑ Marcin Król, Nieco z boku. Autobiografia niepolityczna, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2008, ISBN 978-83-7469-898-6.
  73. ↑ Marcin Król, Czego nas uczy Leszek Kołakowski, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2010, ISBN 978-83-7700-002-1, OCLC 649504967.
  74. ↑ Marcin Król, Europa w obliczu końca, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2012, ISBN 978-83-7700-054-0.
  75. ↑ Marcin Król, Klęska rozumu: kulisy najważniejszych wydarzeń w historii najnowszej, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2013, ISBN 978-83-7700-126-4, OCLC 860537357.
  76. ↑ Marcin Król, Słownik demokracji samorządowej, Warszawa: Kurhaus Publishing, 2014, ISBN 978-83-63993-97-9, OCLC 898250777.
  77. ↑ Marcin Król, Wielcy władcy: Richelieu, Bismarck, de Gaulle, Churchill, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2014, ISBN 978-83-7700-164-6, OCLC 892615745.
  78. ↑ Marcin Król, Byliśmy głupi, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2015, ISBN 978-83-7700-192-9, OCLC 912312197.
  79. ↑ Marcin Król, Pora na demokrację, Kraków: Znak, 2015, ISBN 978-83-240-3258-7, OCLC 936071455.
  80. ↑ Marcin Król, Lepiej już było. O luksusie wolności, niepamięci i trzech wartościach europejskich, Warszawa: Czerwone i Czarne, 2016, ISBN 978-83-7700-240-7, OCLC 959018134.
  81. ↑ Marcin Król, Jaka demokracja?, Warszawa: Agora, 2017, ISBN 978-83-268-2560-6, OCLC 1019469790.
  82. ↑ Marcin Król, Do nielicznego grona szczęśliwych, Warszawa: Iskry, 2018, ISBN 978-83-244-1011-8, OCLC 1089458225.
  83. ↑ Marcin Król, Krótka historia myśli politycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2019, ISBN 978-83-66232-08-2, OCLC 1103811374.
  84. ↑ Marcin Król, Pakuję walizkę, Warszawa: Iskry, 2021, ISBN 978-83-244-1103-0.

Linki zewnętrzne

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!