Współczesna mandolina jest niewielkim instrumentem z krótkim gryfem i płytkim, okrągłym pudłem rezonansowym. Na mandolinie od drugiej połowy XIX wieku (Raffaele Callace) w wolnym tempo gra się tremolo.
Mandolina wywodzi się z miniaturowej lutni. W jednej z galerii w Waszyngtonie znajduje się obraz pędzla Agnola Gaddiego (1350–1396, mal. od 1369) przedstawiający anioła grającego na miniaturowej lutni nazwanej mandora, obecnie znanej jako mandolina barokowa.
Mandolina była instrumentem typowym dla wiejskiego i miejskiego folkloru Europy południowej i wschodniej. Wraz z napływem imigrantów z tych regionów do USA mandolina stała się w Ameryce popularnym instrumentem. Była też jednym z pierwszych instrumentów, którego dźwięk zapisano na cylindrach wynalezionych przez Edisona. Mandolina szybko stała się popularnym instrumentem muzyki bluesowej, country i folk.
Twórcą współczesnego standardu mandoliny, opartego na konstrukcji skrzypiec, był Orville H. Gibson, który w 1898 zdobył patent na swoją konstrukcję mandoliny, a ta wkrótce stała się dominująca. Charakterystyczną dla niej jest obłe, przypominające kroplę, płaskodenne pudło rezonansowe z charakterystycznymi dla instrumentów smyczkowych otworami w kształcie litery f. W latach pięćdziesiątych zaczęto produkować mandoliny elektryczne na wzór gitar elektrycznych.
