Nieformalna Grupa Kamieniarzy „Magurycz”, obecnie „Stowarzyszenie MAGURYCZ” – stowarzyszenie zajmujące się ratowaniem przed zniszczeniem zabytków sztuki sepulkralnej głównie na terenach Łemkowszczyzny i Bojkowszczyzny.
Historia
Historia Magurycza sięga roku 1986, kiedy to Szymon Modrzejewski zaczął zajmować się greckokatolickimcmentarzem w Berehach Górnych (Bieszczady). Rok później Stanisław Kryciński zorganizował pierwszy obóz remontowy na cmentarzach w Bystrem i Michniowcu.[1] Źródłem tego pomysłu była Akcja Opis trwająca od końca lat siedemdziesiątych, której celem było uchwycenie przeszłości w każdej dostępnej jeszcze formie. W pierwszym obozie założyciel „Magurycza”, Szymon Modrzejewski, wziął udział jako uczestnik. Przedsięwzięcie to nosiło nazwę „Nadsanie” i było częścią działań Społecznej Komisji Opieki nad Zabytkami Sztuki Cerkiewnej przy Towarzystwie Opieki nad Zabytkami (rozwiązanej w 1999 roku), w której zarządzie obaj wymienieni zasiadali przez 10 lat. Od roku 1988 do 1996 Stanisław Kryciński i Szymon Modrzejewski organizowali obozy wspólnie. Od roku 1997 Szymon Modrzejewski prowadzi działalność samodzielnie (obozy „Nadsanie” odbywały się do 2000 r. włącznie).[1] Cele przedsięwzięcia pozostały takie same i noszą nazwę obozów – warsztatów, do 2007 roku Nieformalnej Grupy Kamieniarzy „Magurycz”, działającej głównie pod auspicjami Towarzystwa Karpackiego, od 2007 roku Stowarzyszenia Magurycz[2].
Obozów „Nadsania” odbyło się 12, NGK Magurycz 24, a stowarzyszenia Magurycz 16.
Cele
Szymon Modrzejewski – przewodniczący stowarzyszenia
Celem obozów-warsztatów (odbyło się ich 51), organizowanych od 25 lat, jest ratowanie, inwentaryzacja i dokumentacja sztuki sepulkralnej, krzyży i kapliczek przydrożnych oraz wszelkich obiektów sztuki cerkiewnej pozostających bez opieki (chrzcielnic, krzyży ze zwieńczeń nieistniejących cerkwi, kostnic, kaplic, archiwaliów) na terenach zamieszkiwanych pierwotnie głównie przez Bojków i Łemków, ale także Polaków, Żydów, Cyganów i Niemców[3]. Zachowanie tych elementów krajobrazu ma wpływ na współczesne postrzeganie regionu jako miejsca, w którym współistniały różne kultury i religie. Ich dzisiejszy stan zachowania pozostawia wiele do życzenia. Zdecydowana większość obiektów, która jest przedmiotem zainteresowania stowarzyszenia, została celowo zdewastowana. Zazwyczaj Magurycz zajmuje się opuszczonymi cmentarzami w nieistniejących już wsiach, wychodząc z założenia, że szanse na to, że ktokolwiek inny się nimi zajmie są znikome.
Idea pracy na cmentarzach jest apolityczna, nie służy żadnej instytucji, kultowi, nie propaguje żadnej wizji historii, nie wynika też z inspiracji religijnej[4], odwołuje się do wrażliwości i potrzeby służenia. Prace wykonywane podczas obozu mają charakter społeczny. Przyczyniają się one do rozwoju wrażliwości na sztukę mniejszości narodowych zarówno uczestników obozu, jak i społeczności obecnie zamieszkujących te tereny[3]. Sprzyjają także szeroko pojętej tolerancji, bezinteresowności i zachowaniu cząstki ginącego krajobrazu kulturowego.
Fundusze
Fundusze (dotacje celowe) na niezbędne materiały, przejazdy, wyżywienie i dokumentację Stowarzyszenie zdobywa aplikując do różnych fundacji:
Nowy Łupków, gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki.
W latach 1996–1998 Stanisław Kryciński zorganizował jeszcze 3 obozy o charakterze konserwatorskim, po czym „Nadsanie” przerodziło się w przedsięwzięcie archeologiczne[1] (latem 1999 i 2000 roku prowadził pionierskie wykopaliska w Berehach Górnych, gm. Lutowiska). Miejscowości, w których działał Stanisław Kryciński oznaczono literą N. Szymon Modrzejewski od roku 1996 prowadzi działalność samodzielnie. Na życzenie Stanisława Krycińskiego Szymon Modrzejewski zaprzestał używania nazwy „Nadsanie”, jednak cele obozów pozostały takie same. Z konieczności kolejne obozy noszą roboczą nazwę: obozów konserwatorskich Nieformalnej Grupy Kamieniarzy „Magurycz”.
X – sierpień 1996
Smolnik n. Sanem, gm. Lutowiska, zakończenie prac rozpoczętych w 1994 roku,
Wola Michowa, gm. Komańcza, cmentarz żydowski, zakończenie prac,
Balnica, gm. Komańcza, krzyż przydrożny,
Nowica, gm. Uście Gorlickie, cmentarz greckokatolicki.
sierpień 1996
N – Królik Wołoski, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki,
N – Deszno, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki,
N – Bałucianka, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki.
XI – wrzesień 1997
Wisłok Wielki (górny), gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki, chrzcielnica z nieistniejącej cerkwi,
Nowica, gm. Uście Gorlickie, remont kostnicy z II poł. XIX w., I etap prac zakończono w V 1998 r.
lipiec 1997
N – Wisłoczek, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki i choleryczny,
N – Tarnawka, gm. Rymanów, cmentarz greckokatolicki.
XII – sierpień 1998
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki, krzyż przydrożny, odkrycie archiwum zwierzchności gminy z lat 1885–1896 oraz dokumentów parafialnych, wstępne czynności konserwatorskie, inwentaryzacja, indeks (XII 1998 – II 1999),
Balnica, gm. Komańcza, rozpoczęcie remontu murowanej kaplicy przy cudownym źródle z lat 70. XIX w.,
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, polichromia w cerkwi pw. św. Onufrego (obecnie kościół rz.-kat.) z 1854 r., chorągiew procesyjna z końca XVIII w., ekspozycja muzealna w wieży ww. cerkwi przygotowanie i konserwacja eksponatów,
Wisłok Wielki (górny), gm. Komańcza, krzyż przydrożny.
Moszczaniec, gm. Komańcza, cmentarz greckokatolicki,
Czystohorb, gm. Komańcza, cerkwisko, cmentarz greckokatolicki, chrzcielnica z nieistniejącej cerkwi.
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, drobne prace przy kolejnych eksponatach powstającej w cerkwi ekspozycji muzealnej.
XV – maj 2001
Balnica, gm. Komańcza, zakończenie prac przy naprawie i rekonstrukcji więźby kopuły i sygnaturki, przekrycie blachą ocynkowaną przez wyspecjalizowaną firmę
Szczerbanówka, gm. Komańcza, naprawa krzyża kutego z nieistniejącej cerkwi
Wisłok Wielki (dolny), gm. Komańcza, krzyż przydrożny, dokumenty zwierzchności gminnej, chrzcielnica z Woli Wyżnej, VIII/IX 2001
Czeremcha, gm. Dukla, cerkwisko, cmentarz greckokatolicki, krzyże przydrożne,
Berehy Górne, gm. Lutowiska, cmentarz greckokatolicki.
XVI – luty 2002
Morochów, gm. Zagórz – cmentarz greckokatolicki grzebalny, dokumentacja fotograficzna i opisowa stanu zachowania, rozpoczęcie prac remontowych,
czerwiec 2002
Radocyna, gm. Sękowa – cmentarz greckokatolicki (ob. prawosławny), wybrane krzyże przydrożne (fundusze uzyskane przez Diecezjalny Ośrodek Kultury Prawosławnej),
sierpień 2002
Solinka, gm. Cisna – cmentarz greckokatolicki, krzyż kuty z nieistniejącej cerkwi,
Maniów, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki, krzyż kuty z nieistniejącej cerkwi,
Smolnik n. Osławą, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki,
Surowica, gm. Komańcza – cmentarz greckokatolicki stary i nowy.
Szczerbanówka, gm. Komańcza – krzyż kuty z nieistniejącej cerkwi,montaż na cerkwisku,
Jaśliska, gm. Dukla – zakończenie translokacji macew (pochodzących z tamtejszego kirkutu) – z potoku Bełcza – do magazynu w Posadzie Jaśliskiej,
Daliowa, gm. Dukla – cmentarz greckokatolicki,
lipiec 2006
Grab, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki, kapliczki i krzyże przydrożne rozpoczęcie prac,
Ożenna, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki i krzyż przydrożny,
sierpień 2006
Grab, gm. Krempna – cmentarz greckokatolicki, kapliczki i krzyże przydrożne – prace na cmentarzu zaawansowane w 95 przy kapliczce i krzyżach przydrożnych
Podkamień, rejon brodzki, Ukraina – cmentarz ukraiński zwany „kozackim” pod Kamieniem, cmentarz ukraińsko-polski zwany „dominikańskim”, prace remontowe przy wybranych nagrobkach; Monastyr Studytów, prace remontowe przy wybranych kamiennych detalach architektonicznych
Ulucz – wykopaliska archeologiczne w miejscu nieistniejącej murowanej obronnej cerkwi z XV/XVI w.; cmentarz greckokatolicki - remont wybranych nagrobków i kutych krzyży z nieistniejącej cerkwi;
Prytuliwka, Ukraina – remont 50 nagrobków na cmentarzu prawosławnym „starym”, warsztaty teatralne; projekt Magurycza pt.: „Ich? Nasze? Wspólne? – dziedzictwo zapomniane” realizowany we współpracy z Teatrem Terytorium z Chmielnickiego i Centrum Marchoctwoznawstwa NAN Ukrainy z Minkowiec;
Od 2007 Magurycz współpracuje z Stowarzyszeniem Dziedzictwo Mniejszości Karpackich. Dzięki tej współpracy wyremontowano w gminie Tyrawa Wołoska kilka cmentarzy greckokatolickich (Tyrawa Wołoska, Hołuczków, Kreców, Rozpucie Siemuszowa) oraz rozpoczęto remont kirkutu w Tyrawie Wołoskiej. Również od 2007 roku Magurycz współpracuje z Caritasem Ukraińskiej Greckokatolickiej Cerkwi w Drohobyczu prowadząc tamże prace remontowane na cmentarzu wielowyznaniowym przy ulicy Truskaweckiej. Nadto Magurycz współpracuje z Towarzystwem dla Natury i Człowieka, które zabiega o ratowanie cmentarzy prawosławnych na Polesiu.
Nagrody i dyplomy
Dyplom od Żydowskiego Instytutu Historycznego i Ambasady Izraela za działalność na rzecz ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce
„20 lat społecznej pracy Nieformalnej Grupy Kamieniarzy MAGURYCZ i NADSANIA na cmentarzach wyznaniowych południowowschodniej Polski 1987–2007”, red. Filip i Szymon Modrzejewscy, Nowica – Kraków – Warszawa 2006
„XXII sezony społecznej pracy MAGURYCZA i NADSANIA na cmentarzach południowo-wschodniej Polski i Ukrainy 1987–2008”, red. Filip i Szymon Modrzejewscy, Nowica – Kraków – Warszawa 2008
„Kamienie są lekkie, czyli jak pracować na cmentarzu”, red. Filip Modrzejewski, Warszawa – Kraków 2008[9]
„Kamiння – легке, aбо як працювати на цвинтарі”, red. Filip Modrzejewski, Warszawa – Kraków 2008
↑ abcdefghijkPiotrP.SzechyńskiPiotrP., Ochrona zasobów kulturowych – działania praktyczne, [w:] Bojkowszczyzna Zachodnia – wczoraj, dziś i jutro, t. 2, s. 595-598, ISBN 978-83-61590-64-4.
