Krempna

Krempna
wieś
Ilustracja
Widok na wieś ze zbocza góry Łokieć, na której znajduje się cmentarz wojenny nr 6.
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

jasielski

Gmina

Krempna

Liczba ludności (2011)

533[2][3]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-232[4]

Tablice rejestracyjne

RJS

SIMC

0355358[5]

Położenie na mapie gminy Krempna
Mapa konturowa gminy Krempna, w centrum znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Położenie na mapie powiatu jasielskiego
Mapa konturowa powiatu jasielskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Krempna”
Ziemia49°30′40″N 21°30′02″E/49,511111 21,500556[1]

Krempna (dawniej też Krępna[6]; j. rusiński Крампна) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Krempna[5][7].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krempna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Miejscowość jest siedzibą rozległej gminy Krempna, dyrekcji Magurskiego Parku Narodowego oraz parafii św. Maksymiliana Kolbe, należącej do dekanatu Nowy Żmigród w diecezji rzeszowskiej.

Położenie

Leży na lewym brzegu Wisłoki, w niewielkiej kotlince u południowych podnóży masywu Kamienia (714 m n.p.m.)[8]. Prowadzi przez nią droga wojewódzka nr 992 z Jasła przez Nowy Żmigród ku granicy państwowej w Ożennej[9].

Części wsi

Integralne części wsi Krempna[5][7]
SIMC Nazwa Rodzaj
0355364 Huta Krempska przysiółek
Zalew w Krempnej

Historia

Wieś lokowana na prawie magdeburskim w pierwszej połowie XV wieku jako niemiecka kolonia Krummbach.

Wieś założył Mikołaj Stadnicki. Do połowy XVII wieku pozostawała ona częścią kompleksu dóbr hr. Stadnickich. Mikołaj zmarł w 1510 r. i dobra te odziedziczył kasztelan sanocki Andrzej Stadnicki. Po śmierci kasztelana, w 1554 roku jego synowie – Marek i Mikołaj Stadniccy podzielili między siebie posiadłości ojca. Właścicielami tych ziem Stadniccy pozostawali do 1663 roku, gdy dobra rodowe podzielono pomiędzy Aleksandra Tymienieckiego i Stadnickich. W końcu XVII wieku dobra żmigrodzkie wraz z Krempną przejęli Wiśniowieccy. Kolejnymi właścicielami zostali Radziwiłłowie (m.in. Karol Radziwiłł), Józef Bobowski, Stanisław Grzembski, Józef Zubrzycki, Józef i Anna Cichońscy, Dankiewiczowie, Jan Lewicki i Józef Kalasanty Dankiewicz, Potuliccy (m.in. Franciszka Potulicka).

W 1457 i 1657 roku stacjonowały tu wojska węgierskie, które wieś znacząco zniszczyły. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Krempna znalazła się pod zaborem austriackim będąc częścią Galicji. Popularna jeszcze w połowie XIX w. „Geografia (...) królestw Galicyi i Lodomeryi” autorstwa hr. Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego z 1786 r. podawała, iż jest to Wieś ruska (...); sławna hutą szklaną i wielkiemi a niedostępnemi lasami.[6]

W 1807 urodził się w Krempnej Jan Wendziłowicz, pochodzący z rusińskiej rodziny duchowny greckokatolicki, malarz i rzeźbiarz. W roku 1849 wieś opanowała epidemia cholery, a jej nawrót nastąpił w roku 1873. Do 1914 wieś liczyła 1200 mieszkańców, w tym głównie Polaków i Rusinów (Łemków).

W początkowym okresie I wojny światowej w 1914 r. wojska węgierskie wygnały krempnian, zmuszając ich do schronienia się w Żydowskim. W 1915 roku wieś została ponownie spustoszona na skutek operacji gorlickiej[10]. Po 1918 roku weszła w skład niepodległej już Polski. 7 września 1939 walki z nacierającymi od południa niemieckimi kolumnami pancernymi toczył w okolicach Krempnej batalion Obrony Narodowej „Rzeszów”. Powstała tam na początku wojny trasa przerzutowa na Węgry przez Hałbów i Hutę Krempską, zwana Korytarzem, która istniała do końca okupacji. W październiku 1939 roku, już po zajęciu przez Krempnej przez Niemców, zjawiła się we wsi ukraińska delegacja, która oświadczyła, że: była Polska, ale już jej nigdy nie będzie. Panowali Polacy, ale teraz już nie będą nigdy. Polaczki dwacet (20) lat kręcili nam językami a teraz kręcić nie będą[11]. Za przyzwoleniem Niemców w październiku 1939 powołano ukraińską administrację i do szkół jako obowiązkowy wprowadzono język ukraiński. Posterunek policji w Krempnej obsadzony był 12 ukraińskimi funkcjonariuszami dowodzonymi przez niemieckiego komendanta.

Ze strony polskiego podziemia teren Krempnej obejmowała placówka AK Żmigród Zimorodek z dowódcą sierżantem Józefem Przybyłowskim Zdzisławem. Patrole AK Antoniego Zawadzkiego Teresy urządzały różne akcje, np. zlikwidowały ukraińskiego komendanta posterunku w Krempnej. Ponadto we wsi działała konspiracja (wśród miejscowych Polaków) związana z Armią Krajową[12].

25 kwietnia 1943 r. gestapowiec Wilhelm Schuhmacher sprowadził 16 kalekich Łemków, Romów, Żydów na cmentarz do Nowego Żmigrodu i rozstrzelał ich.

13 września 1944 wieś została zajęta przez wojska radzieckie[13].

Po roku 1944 rozpoczęły się represje na AK-owcach, których osadzano w więzieniach i w obozach lub wywożono na Syberię. Miejscowych Rusinów przesiedlono z Krempnej do ZSRR w okolice miasta Kałusz w obwodzie lwowskim. Z 10 tys. Rusinów zamieszkujących do 1939 gminę Krempna wysiedlono do roku 1947 ponad 80%. W lipcu 1946 nastąpił ostatni napad ukraińskich nacjonalistów z UPA na wieś. Po wysiedleniu Rusinów w Krempnej i okolicach pozostali tylko miejscowi Polacy, do których wkrótce dołączyli nowi polscy osadnicy (do Krempnej i okolic przybyło ok. 400 rodzin)[14].

W roku 1973 Krempna została ponownie siedzibą władz gminy.

Zabytki

Turystyka

W Krempnej znajduje się zalew na Wisłoce oraz ośrodek jazdy konnej.

Szlaki piesze

Ludzie związani z Krempną

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Krempną.

Przypisy

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61677
  2. Wieś Krempna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-14].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 619 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  6. a b Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi. Wyd. powtórne. Lwów: Nakładem Wojciecha Manieckiego, 1858, s. 28.
  7. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  8. Władysław Krygowski: Beskid Niski, Pogórze Ciężkowickie (część wschodnia) i Pogórze Strzyżowsko-Dynowskie (część zachodnia). Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 188-189.
  9. Mapa turystyczna. [dostęp 2024-10-10].
  10. Grzesik W., Traczyk T., „Od Komańczy do Bartnego”, Warszawa 1992.
  11. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Jasielskiego. zał. 30/185. F.R.L.P.J. Jasło. 2 czerwca 2005. s. 12.
  12. http://www.krempna.pl/art,112,o-gminie.html
  13. ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
  14. http://www.krempna.pl/art,112,o-gminie.html

Linki zewnętrzne