Smolnik (powiat bieszczadzki)

Smolnik

wieś
Dawna cerkiew bojkowska w Smolniku – wpisana na listę UNESCO
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	bieszczadzki
Gmina	Lutowiska
Sołectwo	Smolnik[2]
Liczba ludności (2011)	175[3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-713[4]
Tablice rejestracyjne	RBI
SIMC	0356257[5]
Położenie na mapie gminy Lutowiska Smolnik
Położenie na mapie Polski Smolnik
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Smolnik
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego Smolnik
49°13′26″N 22°41′42″E[1]

Smolnik (ukr. Смільник) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska^[5][6]. Leży nad rzeką San przy drodze wojewódzkiej nr 896. Wieś jest częścią składową sołectwa Lutowiska.

Historia

Nazwa miejscowości wywodzi się od ukr. смола i pol. smoła, najprawdopodobniej istniała tutaj osada smolarzy, którzy bronili granic przed okolicznymi zbójami. Pierwsza materialna wzmianka o istniejącej parafii prawosławnej w Smolniku pochodzi z rejestru poborowego ziemi sanockiej z 1589 roku^[7]. Przypuszczać należy, że cerkiew powstała zaraz po powstaniu wsi i osadzeniu jej na prawie wołoskim po roku 1530^[8].

Pierwsza wzmianka o szkole pochodzi z 1848 roku, nauczycielem był Iwan Szymczyszak, który uczył 11 dzieci. W 1895 roku wybudowana została nowa szkoła, jednak jej pełna działalność rozpoczęta została dopiero w 1904 roku jako szkoła jednoklasowa z ruskim językiem nauczania. W czasie wojny szkoła została zniszczona. W 1922 gmina przystąpiła do jej odbudowy, w 1928 wystąpiono z wnioskiem do Rady Szkolnej Powiatowej o utworzenie szkoły w budynku własnym. W 1930 roku działał szkoła z ukraińskim językiem nauczania i czytelnia „Proświty”.

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Smolnik była Krystyna Niemczewska i rodzeństwo Adel^[9]. W 1876 roku w Smolniku został uruchomiony pierwszy tartak parowy w Bieszczadach Zachodnich należący do właścicieli majątku Józefa i Jakuba Kohnów. W jego budowę zaangażowana była grupa ok. 30 Niemców. Smolnik jest jednym z najstarszych ośrodków górnictwa naftowego na świecie, kopalnie ropy naftowej istniały tu przed 1884.

Od 16 sierpnia 1945 roku Smolnik należał do obwodu lwowskiego Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyniku zawarcia umowy granicznej między władzami ZSRR a PRL z 15 lutego 1951 roku obszar wsi Smolnik powrócił do granic państwa polskiego, jednakże rdzenna ludność została przesiedlona do USRR. Część mieszkańców osiedliła się wsi Hawriłowka w obwodzie chersońskim. W latach 1951–1960 zabudowa wsi uległa zniszczeniu, zachowała się jedynie zabytkowa cerkiew z 1791 (świątynia wybudowana jako czwarta w tej miejscowości). Na skutek zainteresowania konserwatora zabytków, a w efekcie późniejszego wpisania na listę zabytków, cerkiew mogła otrzymać dofinansowania na remont i przetrwać do dziś. Jakkolwiek po przeprowadzonych przystosowaniach do użytku przez parafię rzymskokatolicką, cerkiew utraciła swój oryginalny wygląd wewnętrzny świadczący o poprzednich tradycjach liturgicznych i kulturze okolicznej ludności.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Smolnik i nowy tartak w miejscu dawnego tartaku Kohnów. W 1982 zostało przejęte przez Kombinat Rolno-Przemysłowy „Igloopol” w Dębicy jako Gospodarstwo Rolne Smolnik^[10][11]. W 1990 roku dobra po „Igloopolu”" miała przejąć spółka „Karpaty”, lecz strajk robotników udaremnił ten projekt.

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

Zabytki

Zniszczony ikonostas w cerkwi św. Archanioła

Smolnik, widok obok cerkwi

Wnętrze cerkwi w 2012

Państwowe Gospodarstwo Rolne w Smolniku (1968)

Cerkiew greckokatolicką pw. Michała Archanioła wzniesiono w 1791 r. jako czwartą z kolei cerkiew w tej miejscowości. Opuszczoną po 1951 cerkiew wyremontowano w 1969 przywracając jej pierwotną formę. We wnętrzu zachowała się figuralna polichromia ścienna z końca XVIII wieku. W 1974 roku cerkiew została przejęta przez parafię rzymskokatolicką. Świątynia w Smolniku należy do nielicznie zachowanych na terenie pd.-wsch. Polski, trójdzielnych cerkwi kopułowych powszechnie występujących na Bojkowszczyźnie, z których większość została zniszczona na tym obszarze po 1947 r. Jednakże po dokonanych przystosowaniach do użytku jako kościół została pozbawiona oryginalnego wyglądu wewnątrz.

W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictw UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie^[12]. Dwie prawosławne ikony datowane na rok 1547 ze smolnickiej cerkwi znajdują się obecnie w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie.

Ludność

• 1880 rok Smolnik zamieszkiwały 562 osoby w 67 domach mieszkalnych:
  • 371 wyznania greckokatolickiego
  • 74 wyznania mojżeszowego
  • 83 wyznania rzymskokatolickiego
  • 34 innego wyznania
• 1921 – 580 osób w 87 domach mieszkalnych:
  • 433 wyznania greckokatolickiego
  • 79 wyznania mojżeszowego
  • 64 wyznania rzymskokatolickiego
  • 4 innego wyznania^[13]
• 1931 – 713 osób w 117 domach
• 1938 – 604 osoby
• 1950 – 270 osób w 47 domach
• 1960 – 141 osób
• 1978 – 194 osoby
• 1991 – 173 osoby
• 2004 – 182 osoby
• 2011 – 180 osób^[14][15]
• 2020 – 175 osób^[3]

Smolnik według danych na koniec 2011^[16] roku liczył 180 mieszkańców w tym 88 kobiet i 92 mężczyzn. Było 118 osób w wieku produkcyjnym, 45 w wieku przedprodukcyjnym i 17 w wieku poprodukcyjnym.

Zobacz też

• Smolnik

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 125419
2. Strona gminy, sołectwa
3. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20]
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1165 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. – Т. VII. – Сz. 2. Opisanie przez A. Jablonowskiego // Źródła dziejowe. – T. XVIII. – Cz. 1. – Warszawa 1902. – S. 56.
8. A. Fastnacht. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340 – 1650. – Wrocław, 1962. – S. 178, 265.
9. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 202.
10. Kombinat Rolno-Przemysłowy „IGLOOPOL” Dębica [online], historiaigloopolu.blogspot.com [dostęp 2017-11-26] .strona główna serwisu
11. M.P. z 1987 r. nr 7, poz. 55
12. Gazeta.pl
13. Augustyn, Kryciński, Modrzejewski, Szewc: Bieszczady słownik historyczno-krajoznawczy część 1 gmina lutowiska. 1995.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
14. Wieś Smolnik w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
15. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].
16. Bank Danych Lokalnych: miejscowości

Bibliografia

• Tadeusz Andrzej Olszański, Wokół Otrytu, Towarzystwo Karpackie, Połoniny '90/91, Warszawa 1992, ISBN 83-85258-02-7

Linki zewnętrzne

• Smolnik (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 910 .
• Smolnik
• Zdjęcia cerkwi