PROFILBARU.COM

Lilia
	; Lilia tygrysia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
Rodzaj	lilia
	Nazwa systematyczna
	Lilium L.; Sp. Pl. 302. 1 Mai 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Lilia (Lilium L.) – rodzaj bylin cebulowych z rodziny liliowatych. Obejmuje około 115 gatunków^[3]. Rośliny te są rozprzestrzenione w strefie umiarkowanej półkuli północnej – w Europie, Azji i Ameryce Północnej^[3]. Najbardziej zróżnicowane są we wschodniej Azji, gdzie w samych tylko Chinach rośnie ich 55 gatunków, w tym 35 endemitów^[4]. W Ameryce północnej rośnie 20 gatunków, a w Europie 10^[5]. W Polsce dziko występują dwa gatunki rodzime – lilia złotogłów L. martagon i lilia bulwkowata L. bulbiferum^[6].

Lilie są często uprawiane jako rośliny ozdobne, zwłaszcza mieszańce, kultywary i odmiany, których powstało ponad 8 tysięcy^[7]. Gatunkiem typowym jest lilia biała Lilium candidum L.^[8]

Morfologia

Część podziemna: Cebula o średnicy od 1 do 12 cm i zróżnicowanym kształcie^[9]. Dachówkowato zachodzące na siebie łuski mogą być duże i przylegające lub drobne i odstające (tworzące cebulę rozpierzchłą)^[10]; w zależności od gatunku mogą być białe, żółtawe, żółte, różowe do ciemnopurpurowych i brązowych^[10]^[9]. Z nasady piętki cebuli wyrastają jednoroczne lub dwuletnie korzenie podstawy, na podziemnej części łodygi jednoroczne korzenie pędowe, często także cebulki przybyszowe^[10]. Zwykle z jednej cebuli wyrasta jeden pęd, czasami jest ich kilka; niektóre lilie wytwarzają także podziemne łodygi pełzające lub rozłogi, na których powstają nowe cebulki^[9].
Łodyga: Z cebuli najczęściej wyrasta jedna łodyga, gruba, wyprostowana i nierozgałęziona^[9].
Liście: Zwykle siedzące, czasami na krótkich ogonkach; równowąskie, lancetowate, jajowate lub eliptyczne; mogą być ułożone skrętolegle lub okółkowo; czasami w ich kątach powstają cebulki przybyszowe^[9].
Kwiaty: Mogą być pojedyncze, zebrane w grona lub baldachy. Okwiat, niezróżnicowany na kielich i koronę, składa się z sześciu listków w dwóch okółkach. Miodniki w dolnej części listków okwiatu^[9]. Pręcików sześć, jeden górny słupek z trójdzielnym znamieniem na długiej szyjce^[10].
Owoce: Trzykomorowa torebka, pękająca wzdłuż szwów, w niej liczne, brązowe, spłaszczone nasiona^[9].

Systematyka

Synonimy^[8]

Synonimy taksonom.: Lirium Scopoli

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd liliowce (Liliales), rodzina liliowate (Liliaceae), podrodzina Lilioideae^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.), podrodzina Lilioideae Eaton, plemię Lilieae Lam. & DC., rodzaj lilia (Lilium L.)^[11].

Wykaz gatunków^[3] (jeśli nie podano inaczej, nazwy polskie za^[12])

Lilium akkusianum Gämperle – lilia akkusijska
Lilium albanicum Griseb. – lilia albańska
Lilium amabile Palib. – lilia miła^[12], lilia ulubiona^[13]
Lilium amoenum E.H.Wilson ex Sealy – lilia przyjemna
Lilium apertum Franch.
Lilium arboricola Stearn – lilia nadrzewna
Lilium armenum (Miscz. ex Grossh.) Manden.
Lilium auratum Lindl. – lilia złocista^[12], lilia pozłacana, l. złocista, l. japońska^[14]
Lilium bakerianum Collett & Hemsl. – lilia Bakera
Lilium basilissum (Farrer ex W.E.Evans) Y.D.Gao
Lilium bolanderi S.Watson – lilia Bolandera
Lilium bosniacum (Beck) Fritsch – lilia bośniacka
Lilium brevistylum (S.Yun Liang) S.Yun Liang – lilia krótkoszyjkowa
Lilium brownii F.E.Br. ex Miellez – lilia Browna, lilia anhuieńska
Lilium bulbiferum L. – lilia bulwkowata
Lilium callosum Siebold & Zucc. – lilia twardoskóra^[12], lilia piękna^[13]
Lilium canadense L. – lilia kanadyjska
Lilium candidum L. – lilia biała
Lilium carniolicum Bernh. ex W.D.J.Koch – lilia kraińska
Lilium catesbaei Walter – lilia Catesby’ego
Lilium cernuum Kom. – lilia zwisła
Lilium chalcedonicum L. – lilia chalcedońska^[12], lilia rdzawa^[14]
Lilium ciliatum P.H.Davis – lilia orzęsiona
Lilium columbianum Leichtlin – lilia kolumbijska^[12], lilia oregońska, l. kolumbijska^[13]
Lilium concolor Salisb. – lilia jednobarwna
Lilium davidii Duch. ex Elwes – lilia Davida
Lilium debile Kittlitz
Lilium distichum Nakai ex Kamib. – lilia dwurzędowa
Lilium duchartrei Franch. – lilia Duchartre’a
Lilium × elegans Thunb.
Lilium eupetes J.M.H.Shaw
Lilium fargesii Franch. – lilia Fargesa
Lilium floridum J.L.Ma & Yan J.Li – lilia kwiecista
Lilium formosanum A.Wallace – lilia tajwańska
Lilium georgei (W.E.Evans) Sealy
Lilium gongshanense (Y.D.Gao & X.J.He) Y.D.Gao
Lilium grayi S.Watson – lilia Graya
Lilium hansonii Leichtlin ex D.D.T.Moore – lilia Hansona
Lilium henrici Franch. – lilia Henrica^[12], lilia Henriciego^[13]
Lilium henryi Baker – Lilia Henry’ego
Lilium humboldtii J.H.Krelage – lilia Humboldta
Lilium iridollae M.G.Henry – lilia szczerozłota^[12], lilia tęczowa^[13]
Lilium jankae A.Kern. – lilia Janki
Lilium japonicum Thunb. ex Houtt. – lilia japońska
Lilium kelleyanum Lemmon – lilia Kelleya
Lilium kelloggii Purdy – lilia Kellogga
Lilium kesselringianum Miscz. – lilia Kesselringa
Lilium lancifolium Thunb. – lilia tygrysia
Lilium lankongense Franch. – lilia lankongijska^[12], lilia lankongeńska^[13]
Lilium ledebourii (Baker) Boiss. – lilia Ledeboura
Lilium leichtlinii Hook.f. – lilia Leichtlina
Lilium leucanthum (Baker) Baker – lilia białokwiatowa
Lilium longiflorum Thunb. – lilia długokwiatowa
Lilium lophophorum (Bureau & Franch.) Franch. – lilia czuprynowata
Lilium mackliniae Sealy – lilia Macklinowej^[12], lilia Macklina^[13]
Lilium maculatum Thunb. – lilia nakrapiana
Lilium maritimum Kellogg – lilia nadmorska
Lilium martagon L. – lilia złotogłów
Lilium matangense J.M.Xu – lilia matangijska
Lilium medeoloides A.Gray – lilia medeolowata^[12], lilia okółkowa^[13]
Lilium medogense S.Yun Liang – lilia medogijska
Lilium meleagrina (Franch.) Y.D.Gao
Lilium michauxii Poir. – lilia Michauxa
Lilium michiganense Farw. – lilia michigańska
Lilium monadelphum Adams – lilia zrosłopręcikowa
Lilium nanum Klotzsch – lilia niska
Lilium nepalense D.Don – lilia nepalska
Lilium nobilissimum (Makino) Makino – lilia wyniosła^[13]
Lilium occidentale Purdy – lilia zachodnia
Lilium oxypetalum (D.Don) Baker – lilia ostropłatkowa^[13]
Lilium papilliferum Franch. – lilia brodawkowata^[12], lilia motylkowata^[13]
Lilium paradoxum Stearn – lilia przedziwna
Lilium pardalinum Kellogg – lilia lamparcia
Lilium pardanthinum (Franch.) Y.D.Gao
Lilium parryi S.Watson – lilia Parry’ego^[12], lilia Parry’a^[13]
Lilium parvum Kellogg – lilia górska^[12], lilia mała^[13]
Lilium pensylvanicum Ker Gawl. – lilia pensylwańska^[13]
Lilium philadelphicum L. – lilia filadelfijska
Lilium philippinense Baker – lilia filipińska
Lilium pinifolium L.J.Peng – lilia sosnolistna
Lilium poilanei Gagnep.
Lilium polyphyllum D.Don – lilia wielolistna
Lilium pomponium L. – lilia przepyszna^[12], lilia pompejska^[14], lilia pomponowa^[13]
Lilium ponticum K.Koch
Lilium primulinum Baker – lilia pierwiosnkowata^[12], lilia wczesna^[13]
Lilium procumbens Aver. & N.Tanaka
Lilium pumilum Redouté – lilia drobna
Lilium pyi H.Lév. – lilia Py'ego
Lilium pyrenaicum Gouan – lilia pirenejska
Lilium pyrophilum M.W.Skinner & Sorrie – lilia ognista
Lilium regale E.H.Wilson – lilia królewska
Lilium rhodopeum Delip. – lilia rodopska
Lilium rosthornii Diels – lilia Rosthorna
Lilium rubellum Baker – lilia czerwonawa^[12], lilia czerwona^[13]
Lilium rubescens S.Watson – lilia czerwieniejąca
Lilium saluenense (Balf.f.) S.Yun Liang
Lilium sargentiae E.H.Wilson – lilia Sargenta
Lilium sealyi Y.D.Gao
Lilium sempervivoideum H.Lév. – lilia rojnikowata
Lilium sherriffiae Stearn – lilia Sherriffa^[12], lilia dominująca^[13]
Lilium × shimenianum S.S.Ying
Lilium souliei (Franch.) Sealy – lilia Souliego, l. woreczkowata
Lilium speciosum Thunb. – lilia wspaniała
Lilium stewartianum Balf.f. & W.W.Sm. – lilia Stewarta, l. żółtawa
Lilium sulphureum Baker ex Hook.f. – lilia siarkowożółta
Lilium superbum L. – lilia pyszna^[12], lilia nadobna^[13]
Lilium synapticum (Sealy) Y.D.Gao
Lilium szovitsianum Fisch. & Avé-Lall.
Lilium taliense Franch. – lilia dalijska^[12], lilia talieńska^[13]
Lilium tenii H.Lév. – lilia huidongijska, lilia lijangijska
Lilium tianschanicum N.A.Ivanova ex Grubov – lilia tienszańska
Lilium tsingtauense Gilg – lilia tsingtaueńska
Lilium ukeyuri Veitch ex R.Hogg – lilia Aleksandry
Lilium wallichianum Schult. & Schult.f. – lilia Wallicha
Lilium wardii Stapf ex F.C.Stern – lilia Warda
Lilium washingtonianum Kellogg – lilia waszyngtońska
Lilium yapingense Y.D.Gao & X.J.He

Klasyfikacja ogrodnicza gatunków i mieszańców lilii^[15]

Mieszańce azjatyckie
Mieszańce wywodzące się od Lilium martagon
Mieszańce wywodzące się od Lilium candidum
Mieszańce amerykańskie
Mieszańce wywodzące się od Lilium longiflorum
Mieszańce trąbkowe
Mieszańce orientalne
Mieszańce niezaszeregowane do powyższych grup
Gatunki i odmiany botaniczne niezaszeregowane do innych grup

Obecność w kulturze i symbolice

Od niepamiętnych czasów lilia symbolizuje królewskość, majestat i chwałę^[16]^[17].

Według mitologii greckiej i rzymskiej była poświęcona Herze (Junonie; powstała z jej mleka) i nielubiana przez Afrodytę^[17]^[18]. Starożytni Grecy nazywali ją λείριον (leirion, od przymiotnika leiros ‘delikatny’, ‘cienki’, ‘wrażliwy’). W starożytnym Rzymie oznaczała nadzieję^[19]. W chrześcijaństwie uchodzi za symbol niewinności, czystości, dziewiczości i zmartwychwstania^[17]^[19].

Występuje jako ludowy motyw dekoracyjny na Podhalu pod nazwą leluja^[19]. Stanowi także wzór heraldyczny^[16].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Lilium Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-09].
↑ Liang Songyun, Minoru N. Tamura: Lilium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-09].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 527, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 7. ISBN 978-83-7506-506-0.
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 19-27. ISBN 978-83-7506-506-0.
↑ ^a ^b ^c ^d K. Mynett: Lilie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1992, s. 11-15. ISBN 83-09-01528-3.
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Lilium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 15-18. ISBN 978-83-7506-506-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t W. Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica Sp. z o.o., 2008, s. 114-116. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c J. Anioł-Kwiatkowska: Wielojęzyczny słownik florystyczny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2003, s. 120-121. ISBN 83-229-1965-4.
↑ B. Grabowska, T. Kubala: Lilie. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2010, s. 14. ISBN 978-83-7506-506-0.
↑ ^a ^b Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.
↑ ^a ^b ^c Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 127. ISBN 83-04-04673-3.
↑ ^a ^b ^c Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 665-666. ISBN 83-7399-022-4.